Theodoxus

Rozdepka
Theodoxus
Pierre D. de Montfort, 1810[1]
Ilustracja
Muszle rozdepki rzecznej (Theodoxus fluviatilis f. thermalis)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

mięczaki

Gromada

ślimaki

(bez rangi) Neritimorpha
(bez rangi) Cycloneritimorpha
(bez rangi) Neritoida
Rodzina

rozdepkowate

Podrodzina

Neritininae

Rodzaj

Theodoxus

Synonimy
  • Neritoglobus Kobelt, 1871
Multimedia w Wikimedia Commons

Theodoxus (Rozdepka) – jeden z rodzajów w rodzinie rozdepkowatych, obejmujący liczne gatunki małych, skrzelodysznych, słodko- i słonawowodnych ślimaków. W faunie Polski reprezentowany przez jeden gatunek: rozdepkę rzeczną.

Cechy morfologiczne i anatomiczne

Osobnik Theodoxus prevostianus, Bad Vöslau, Austria.
Tarka T. fluviatilis.

Muszla stosunkowo grubościenna, półkolista lub łódkowata, zbudowana z niewielu skrętów, z których ostatni jest rozdęty i obejmuje skręty poprzedzające[2]. Bez dołka osiowego i przegród wewnętrznych, które są resorbowane w trakcie wzrostu. Powierzchnia muszli gładka lub delikatnie prążkowana, zwykle żywo ubarwiona, duży polimorfizm barw[3][4]. Otwór muszli półkolisty, płytka parietalna (przy brzegu kolumienkowym) szeroka, perłowa. Wieczko wapienne, o budowie spiralnej, z błoniastym brzegiem zewnętrznym, zaopatrzone w wyrostek wewnętrzny służący jako miejsce przyczepu mięśnia. Radula typu rhipidoglossa, ząb środkowy drobny, zęby boczne silnie zróżnicowane (1. i 4. bardzo duże, 2. i 3. bardzo małe), zęby brzeżne liczne. Rozdzielnopłciowe. Samica posiada dwa otwory płciowe i złożony, dwudzielny układ rozrodczy. Pomiędzy jajowodem a jelitem tylnym znajduje się woreczek krystaliczny, w którym gromadzone są drobne cząstki stałe (pancerzyki okrzemek, ziarenka mineralne), wyłapywane z mas kałowych. Służą one do wzmacniania kokonów jajowych. U samców prącie leży u podstawy prawego czułka[2][5].

Występowanie

Przedstawiciele rodzaju występują w Europie, zachodniej Azji i północnej Afryce. W Europie reprezentowane przez około 20 gatunków, z których w Polsce występuje tylko jeden: rozdepka rzeczna (Theodoxus fluviatilis)[2].

Biologia i ekologia

Zamieszkują litoral różnych typów słodkowodnych i słonawowodnych zbiorników wodnych i cieków. Najczęściej występują na i pod kamieniami, na zanurzonych przedmiotach, podwodnych częściach budowli hydrotechnicznych, rzadziej na hydrofitach. Zdrapywacze, są roślinożerne, żerują na peryfitonie[2]. Rozwój prosty[6].

Taksonomia

Cechą odróżniającą od pokrewnego rodzaju Nerita jest brak larwy pelagicznej w rozwoju ontogenetycznym[6]. Do rodzaju Theodoxus zaliczane są następujące gatunki:

  • Theodoxus altenai Schütt, 1965[7]
  • Theodoxus baeticus (Lamarck, 1822)[7]
  • Theodoxus danubialis (Pfeiffer, 1828)[7]
  • Theodoxus elongatulus (Morelet, 1845)[7]
  • Theodoxus euxinus (Clessin, 1886)[7][8]
  • Theodoxus fluviatilis (Linnaeus, 1758)[7] - gatunek typowy[9] synonimy: Theodoxus brauneri (Lindholm, 1908)[9] Theodoxus lutetianus Montfort, 1810[7], Theodoxus velox Anistratenko, 1999[10]
  • Theodoxus heldreichi (Martens, 1879)[7]
  • Theodoxus hispalensis (Martens, 1879)[7]
  • Theodoxus meridionalis (Philippi, 1836)[7][11]
  • Theodoxus pallasi Lindholm, 1924[12][7][8]
  • Theodoxus prevostianus (Pfeiffer, 1828)[7][5]
  • Theodoxus saulcyi (Bourguignat, 1852)[7]
  • Theodoxus subthermalis (Issel, 1865)[8]
  • Theodoxus transversalis (Pfeiffer, 1828)[7]
  • Theodoxus valentinus(Graells, 1846)[7]
  • Theodoxus anatolicus (Récluz, 1841)[7]
  • Theodoxus niloticus (Reeve, 1856) - synonim: Theodoxus africanus (Reeve, 1856)[13]
  • Theodoxus subterrelictus Schütt, 1963[7]
  • Theodoxus varius (Menke, 1828)[7]
  • Theodoxus astrachanicus Starobogatov, 1994[12][8]
  • Theodoxus danasteri (Lindholm, 1908)[10][8]
  • Theodoxus marteli (Pallary, 1920)[14]
  • Theodoxus milachevitchi Golikov & Starobogatov, 1966[8]
  • Theodoxus numidicus (Récluz, 1841)[15]
  • Theodoxus pilidei (Tournouêr, 1879)[7]
  • Theodoxus sarmaticus (Lindholm, 1901)[10][8]
  • Theodoxus schultzii (Grimm, 1877)[12][8]
  • † Theodoxus serratiliniformis Geyer, 1914[5]
  • Theodoxus velascoi (Graëlls, 1846)[7]

Pozycja systematyczna wielu z wymienionych wyżej gatunków są niepewne, ze względu na dużą zmienność morfologiczna w obrębie poszczególnych gatunków z tego rodzaju i tendencje do opisywania jako osobne gatunki form ekologicznych, bez szczegółowej analizy relacji filogenetycznych i natury morfologicznego i anatomicznego zróżnicowania[7][6].

Wykorzystanie

Potrawa przygotowana z przedstawicieli rodziny rozdepkowatych, złowionych w rzece Rajang na Malezji.

Niektóre gatunki są poławiane i wykorzystywane gospodarczo, w celach konsumpcyjnych. Muszle wykorzystywane są do produkcji ozdób.

Przypisy

  1. ↑ de Montfort P.D. 1810. Conchyliologie systématique, et classification méthodique des coquilles; offrant leurs figures, leur arrangement générique, leurs descriptions caractéristiques, leurs noms; ainsi que leur synonymie en plusieurs langues. Ouvrage destiné à faciliter l'étude des coquilles, ainsi que leur disposition dans les cabinets d'histoire naturelle. Coquilles univalves, non cloisonnées. T. 2. pp. [1-3], str.676. Paryż. str. 350.
  2. ↑ a b c d Piechocki A. 1979. Mięczaki (Mollusca), Ślimaki (Gastropoda) W: Fauna słodkowodna Polski 7. PWN, Warszawa; str. 163.
  3. ↑ Wąsowski R. 2000. Przewodnik: muszle. Multico Oficyna Wydawnicza Sp. z o.o., Warszawa, ISBN 83-7073-250-X
  4. ↑ Zettler M. L., Frankowski J., Bochert R. & Röhner M. 2004. "Morphological and ecological features of Theodoxus fluviatilis (Linnaeus, 1758) from Baltic brackish water and German freshwater populations". J. Conchology 38(3): 305-316.
  5. ↑ a b c Glöer P. 2002. Die Süßwassergastropoden Nord- und Mitteleuropas. Die Tierwelt Deutschlands, ConchBooks, Hackenheim, 326 pp., ISBN 3-925919-60-0.
  6. ↑ a b c Glöer P., V. Pešić. 2012. The freshwater snails (Gastropoda) of Iran, with descriptions of two new genera and eight new species. ZooKeys 219: 11–61 doi: 10.3897/zookeys.219.3406
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Gatunki w rodzaju Theodoxus. AnimalBase, dostęp 24 maja 2014.
  8. ↑ a b c d e f g h Kantor Yu I., Vinarski M. V., Schileyko A. A. & Sysoev A. V. 2010. "Catalogue of the continental mollusks of Russia and adjacent territories". Ruthenica, Version 2.3.1.
  9. ↑ a b Anistratenko V. V. (2005). "Lectotypes for Tricolia pullus, Gibbula divaricata and Theodoxus fluviatilis (Mollusca, Gastropoda) revisited". Vestnik zoologii 39(6): 3-10. PDF.
  10. ↑ a b c Anistratenko O. Y., Starobogatov Y. I. & Anistratenko V. V. (1999). "Mollusks of the genus Theodoxus (Gastropoda, Pectinibranchia, Neritidae) from the Black and the Azov seas basin". Vestnik Zoologii 33: 11-19.
  11. ↑ M. Zettler, D. Van Damme, Theodoxus meridionalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-13] (ang.).
  12. ↑ a b c Zettler M. L. 2007. "A redescription of Theodoxus schultzii (Grimm, 1877), an endemic neritid gastropod of the Caspian Sea". Journal of Conchology 39(3): 245-252. streszczenie.
  13. ↑ D. Van Damme, M. Ghamizi, Theodoxus niloticus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-13] (ang.).
  14. ↑ D. Van Damme, M. Ghamizi, Theodoxus marteli, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-13] (ang.).
  15. ↑ D. Van Damme, M. Ghamizi, Theodoxus numidicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-13] (ang.).

Linki zewnętrzne