Ukaz emski

Tablica pamiątkowa na budynku w Bad Ems, w którym Aleksander II podpisał ukaz emski.

Ukaz emski (ros. Эмский указ) – wydany 18 maja?/30 maja 1876 w Bad Ems w Niemczech przez Aleksandra II akt prawny, zabraniający używania nazwy „Ukraina”, zakazujący drukowania książek, broszur, prasy i przekładów[1] (nawet z rosyjskiego) w języku ukraińskim (w nazewnictwie dokumentu – „narzeczu małoruskim”)[2], a także wwożenia z zagranicy na terytorium Imperium Rosyjskiego wszelkich wydawnictw wydrukowanych w tym języku[3]. Zabraniał także wystawiania ukraińskich spektakli teatralnych i drukowania ukraińskich tekstów do utworów muzycznych[4]. Nauka w szkołach, w tym w szkołach elementarnych, miała być odtąd prowadzona wyłącznie w języku rosyjskim[5]. Z bibliotek szkół wszystkich szczebli usunięto książki w języku ukraińskim. Ukaz nakazywał zamknięcie filii Cesarskiego Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego[6] w Kijowie (oddział na Kraj Południowo-Zachodni) i gazety „Kyjiwski Telegraf”, wydawanej przez kijowską Hromadę. Nauczyciele i wykładowcy uniwersyteccy pochodzący z okręgów szkolnych: kijowskiego, charkowskiego i odeskiego mieli być przeniesieni na terytorium wielkoruskie, a ich miejsce zająć mieli Rosjanie[7]. Dokument był tajny, jego pełny tekst opublikowany został po raz pierwszy w roku 1930[8].

Wydanie ukazu spowodowane było obawą caratu przed rozwojem narodowego ruchu ukraińskiego i w konsekwencji przed wyodrębnieniem się z Imperium Rosyjskiego Ukrainy[9]. Dekret emski powstał w konsekwencji donosu wicekuratora kijowskiego okręgu szkolnego Michaiła Józefowicza, który w 1874 poinformował cesarza o istnieniu ruchu ukrainofilskiego, który rzekomo był zamaskowanym socjalizmem, godzącym w jedność państwa carów[5]. W donosie Józefowicz stwierdzał, że „chcą wolnej Ukrainy w kształcie republiki z hetmanem na czele”. Powołana w sierpniu 1875 przez cesarza komisja do „opracowania sposobów walki z działalnością ukrainofilską”[10] stwierdziła, że „zezwolenie na odrębną literaturę w ludowym dialekcie ukraińskim byłoby równoznaczne z położeniem trwałych fundamentów pod przekonanie o możliwości odłączenia się Ukrainy od Rosji, choćby w dalekiej przyszłości”[11].

Akt emski stanowił rozszerzenie zapisów cyrkularza wałujewskiego z 1863 r. W jego konsekwencji czołowi działacze kijowskiej Hromady (Mychajło Drahomanow, Fedir Wowk, Mykoła Ziber, Serhij Podołynśkyj) udali się na emigrację. Zostali uprzednio usunięci z pracy na Uniwersytecie Kijowskim. Drahomanow i Pawło Czubynski otrzymali zakaz pobytu w ukraińskich guberniach Cesarstwa.

Zakaz wystawiania sztuk w języku ukraińskim uchylono w 1881. Do uchylenia ukazu emskiego doszło formalnie dopiero w 1907 r.[12], chociaż w trakcie rewolucji 1905–1907, zwłaszcza po manifeście październikowym, był przepisem martwym (w tym czasie powstawały ukraińskie stowarzyszenia, prasa, wydawnictwa; po stłumieniu rewolucji carat powrócił do polityki reakcyjnej).

Przypisy

  1. ↑ Z pewnymi wyjątkami po uzyskaniu zgody Głównego Zarządu do Spraw Prasy – urzędu cenzury, a tych z wykluczeniem ortografii ukraińskiej (Воспретить в Империи печатание, на том же наречии каких бы то ни было оригинальных произведений или переводов, за исключением исторических памятников, но с тем, чтобы и эти последние, если принадлежат к устной народной словесности (каковы песни, сказки, пословицы), издаваемы были без отступления от общерусской орфографии (т. е. не печатались так называемой «кулишовкою»”).
  2. ↑ W nomenklaturze Imperium Rosyjskiego Ukraina była określane jako „Małorosja”, a język ukraiński jako „małoruski”, tj. jako dialekt regionalny języka rosyjskiego.
  3. ↑ Не допускать ввоза в пределы Империи, без особого на то разрешения Главного Управления по делам печати, каких бы то ни было книг, издаваемых за границей на малорусском наречии.
  4. ↑ „3. Воспретить равномерно всякие на том же наречии сценические представления, тексты к нотам и публичные чтения (как имеющие в настоящее время характер украинофильских манифестаций)”.
  5. ↑ a b W. A. Serczyk, Historia Ukrainy, wyd. 3, Wrocław 2001, s. 207, 232.
  6. ↑ Ros. Императорское Русское Географическое Общество.
  7. ↑ „Обратить серьезное внимание на личный состав преподавателей в учебных округах Харьковском, Киевском и Одесском, потребовав от попечителей сих округов именного списка преподавателей с отметкою о благонадежности каждого по отношению к украинофильским тенденциям и отмеченных неблагонадежными или сомнительными перевести в великорусские губернии, заменив уроженцами этих последних.”.
  8. ↑ ЕМСЬКИЙ АКТ 1876 w: Енциклопедія історії України, Інститут історії України НАН України.
  9. ↑ „W Rosji doszły do głosu elementy najbardziej reakcyjne, w ogóle negujące istnienie narodowości ukraińskiej. Każdy przejaw samodzielności narodowej był tępiony w zarodku. Osławiony redaktor „Wiadomości Moskiewskich” Michał Katkow pisał, że „Ukraina nigdy nie miała własnej historii, nigdy nie była odrębnym państwem... Nigdy nie było języka małorosyjskiego i mimo wysiłków ukrainofilów nie powstał aż do dnia dzisiejszego”. Rosyjski minister spraw wewnętrznych Piotr Wałujew stwierdził w 1863 niemal dokładnie to samo: «Nie było żadnego odrębnego języka małorosyjskiego, nie ma i być nie może».” Władysław Serczyk, Historia Ukrainy, Wyd. III, Wrocław- Warszawa-Kraków 2001, Wyd. Ossolineum ISBN 83-04-04530-3, s. 208.
  10. ↑ Komisja była złożona z ministra spraw wewnętrznych Imperium Rosyjskiego, ministra oświecenia, oberprokuratora Świątobliwego Synodu Rządzącego, naczelnika Oddziału III kancelarii carskiej (szefa policji politycznej) i Michaiła Józefowicza.
  11. ↑ Jarosław Hrycak, Historia Ukrainy 1772–1999 Lublin 2000, Wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej ISBN 83-85854-50-9, s. 87, dokumenty cytowane przez autora.
  12. ↑ Władysław Serczyk, Historia Ukrainy, Wyd. III, Wrocław-Warszawa-Kraków 2001, Wyd. Ossolineum ISBN 83-04-04530-3, s. 232.

Bibliografia

Polityka rusyfikacyjna na terenach okupowanych lub zaanektowanych przez Rosję w XVIII–XX wieku
Przez terytoria okupowane
Organizatorzy rusyfikacji
Aktywiści przeciwko rusyfikacji
Inne