Wieża Mienszykowa

Cerkiew św. Gabriela Archanioła (Wieża Mienszykowa)

Церковь Архангела Гавриила (Меншикова башня)

nr rej. 7710021000[1] z dnia 30.08.1960
cerkiew parafialna świątynia oficjalnego przedstawicielstwa Patriarchatu Antiocheńskiego przy Patriarchacie Moskiewskim
Widok ogólny
Państwo	Rosja
Miejscowość	Moskwa
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Eparchia	moskiewska miejska
Wezwanie	św. Gabriela Archanioła
Wspomnienie liturgiczne	26 marca/8 kwietnia, 13/26 lipca
Historia Data rozpoczęcia budowy 1704 Data zakończenia budowy 1707 Data poświęcenia 1707 Data zamknięcia 1923 Aktualne przeznaczenie czynna świątynia prawosławna Data reaktywacji 1947 Fundator Aleksandr Mienszykow
Dane świątyni Styl barok rosyjski Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież 1 Liczba ikonostasów 1 Ołtarz • liczba ołtarzy • wezwania ołtarzy bocznych 3 Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni, św. Sergiusza z Radoneża Liczba naw 1
Położenie na mapie Moskwy Cerkiew św. Gabriela Archanioła (Wieża Mienszykowa)
Położenie na mapie Rosji Cerkiew św. Gabriela Archanioła (Wieża Mienszykowa)
55°45′47,4″N 37°38′19,8″E/55,763167 37,638833
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Wieża Mienszykowa, właściwie cerkiew św. Gabriela Archanioła – prawosławna cerkiew w Moskwie, w dekanacie Objawienia Pańskiego eparchii moskiewskiej miejskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Wzniesiona w latach 1704–1707 z fundacji Aleksandra Mienszykowa według projektu Iwana Zarudnego. Zabytek architektury barokowej^[2] określany jako dzieło przełomowe w architekturze Rosji^[3].

Pierwsza cerkiew na miejscu aktualnie istniejącej świątyni została wzniesiona w 1551 z drewna. W 1657 zastąpiono ją murowanym obiektem sakralnym, natomiast w latach 1704–1707 również ten obiekt rozebrano, by zbudować kolejną świątynię. Jej fundatorem był Aleksandr Mienszykow (cerkiew znalazła się na terenie jego majątku^[2]), zaś pracami zespołu budowniczych kierował Iwan Zarudny. W momencie ukończenia prac 81-metrowa, zwieńczona iglicą cerkiew była najwyższą budowlą w Moskwie^[4]. Z tego też powodu potocznie nazwano ją wieżą Mienszykowa^[2]. Świątynia reprezentowała styl barokowy inspirowany architekturą zachodnioeuropejską, w jej projektowaniu, oprócz Zarudnego, brali udział artyści spoza Rosji, tacy jak Domenico Trezzini i Domenico Fontana. Równocześnie jako punkt wyjścia dla budowniczych potraktowano funkcjonujący w architekturze rosyjskiej typ cerkwi „pod dzwony”^[2]. Z zewnątrz została bogato ozdobiona dekoracją rzeźbiarską. W cerkwi urządzono trzy ołtarze: główny św. Gabriela Archanioła oraz boczne św. Sergiusza z Radoneża i Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni^[2].

W 1723 wskutek uderzenia pioruna zawaliły się 30-metrowa iglica świątyni oraz najwyższa kondygnacja budynku. W latach 1773–1779 budowlę odremontowano z funduszy wolnomularza G. Izmajłowa, z przeznaczeniem na miejsce spotkań masonów, w skromniejszej postaci, bez górnej kondygnacji i zniszczonych w 1723 elementów. W 1787 obiekt został ponownie udekorowany wewnątrz. Dekoracje te w 1852 zostały usunięte na polecenie metropolity moskiewskiego Filareta, gdyż obecna była w nich symbolika masońska^[2].

W latach 1792–1806 w podwórzu cerkwi św. Gabriela Archanioła wzniesiono cerkiew św. Teodora Stratylatesa, w której odbywały się nabożeństwa w miesiącach jesiennych i zimowych^[4].

Świątynia była czynna do 1923, gdy władze radzieckie zdecydowały o jej zamknięciu. Do lat 30. XX wieku pozostawała czynna cerkiew św. Teodora Stratylatesa. Ponowne otwarcie obu obiektów sakralnych dla celów liturgicznych było możliwe w 1947, gdy cerkiew św. Gabriela Archanioła wybrano na siedzibę oficjalnego przedstawicielstwa Patriarchatu Antiochii przy Patriarchacie Moskiewskim^[4]. W latach 60. XX wieku do świątyni wniesiono XIX-wieczny ikonostas ze zburzonej cerkwi Świętych Piotra i Pawła w dawnej słobodzie Prieobrażenskiej^[4]. Z kolei ikonostas z cerkwi św. Gabriela Archanioła przekazano cerkwi Zaśnięcia Matki Bożej w Machaczkale^[2].