Wilec ziemniaczany

Wilec ziemniaczany
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

psiankowce

Rodzina

powojowate

Rodzaj

wilec

Gatunek

wilec ziemniaczany

Nazwa systematyczna
Ipomoea batatas (L.) Lam.
Tabl. encycl. 1:465. 1793
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

brak danych
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Bulwy batatów

Wilec ziemniaczany, batat, patat, kūmara lub słodki ziemniak[4] (Ipomoea batatas (L.) Lam.) – gatunek byliny należący do rodziny powojowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej i Ameryki Środkowej. Nie jest znany w dzikim stanie, jest natomiast popularny w uprawie w całej strefie tropikalnej.

Morfologia

Łodyga
Płożąca, ukorzeniająca się w węzłach, silnie rozgałęziona, często mięsista, długości do 5 m.
Część podziemna
Jadalne bulwy korzeniowe osiągające wagę do 5 kg[5]. Mają biały, różowy lub czerwony miąższ.
Liście
Skrętoległe, ogonkowe i bardzo zmienne. Od głęboko siecznych, z trzema lub większą liczbą klap i z nasadą sercowatostrzałkowatą, do jajowatych z uciętą nasadą. Osiągają 4–15 cm długości i 3–11 cm szerokości.
Kwiaty
Duże, o długości korony 3–7 cm, zebrane są po 3–4 w kątach liści. Działki kielicha do 1 cm długości, zaostrzone. Korona dzwonkowata lub lejkowata, na zewnątrz jasnoniebieska lub fioletowa, w gardzieli ciemniejsza. W uprawie często nie zakwitają.
Owoce
Jajowate torebki z dużymi, ciemnymi nasionami, rzadko się zawiązują.

Uprawa

Najwięksi producenci batatów (2017)
(w mln ton[6])
 Chiny 72,0
 Malawi 5,47
 Tanzania 4,24
 Nigeria 4,01
 Indonezja 2,02
 Etiopia 2,0
 Angola 1,86
 Uganda 1,66
 Stany Zjednoczone 1,62
 Indie 1,46
 Wietnam 1,35
 Madagaskar 1,14
 Rwanda 1,08
 Mali 1,02
Łącznie na świecie 112,84

Zastosowanie

Zmienność

Istnieją dwie główne odmiany batatów: słodka i gorzka. Słodka odmiana jest smaczna, z tego powodu często jej uprawy są niszczone przez insekty i dzikie zwierzęta. Natomiast odmiana gorzka jest trująca, dlatego też nie jest jadana przez szkodniki. Aby była jadalna dla ludzi, najpierw trzeba obrać bulwę ze skóry, w której jest najwięcej toksyn, a następnie wystawić na tacy na działanie promieni słonecznych. Pod wpływem słońca toksyny z pozostałej części bulwy zostaną usunięte. Taca jest potrzebna po to, żeby z bulwy wypłynęła część soków (teraz zdatnych do picia)[potrzebny przypis].

Bataty a wzdęcia

Bataty zawierają rafinozę, jeden z cukrów odpowiedzialnych za wzdęcia. Trzy cukry występujące w tkankach roślinnych: rafinoza, stachioza i werbaskoza, nie są trawione w górnym odcinku przewodu pokarmowego i ulegają fermentacji przez bakterie jelita grubego, w wyniku czego powstają gazy wzdęciowe, takie jak wodór i dwutlenek węgla. Poziom rafinozy zależy od odmiany batatów[7].

Wartości odżywcze bulw

Bulwy batata są cennym źródłem składników odżywczych, z głównym udziałem węglowodanów, takich jak skrobia i cukry proste[8]. Odmiany o żółtym miąższu charakteryzują się dodatkowo wysoką zawartością karotenów, co czyni je jeszcze bardziej wartościowymi. Bataty wyróżniają się delikatną, soczystą konsystencją oraz słodkawym smakiem, co zwiększa ich popularność zarówno w żywieniu ludzi, jak i zwierząt. W porównaniu z ziemniakami, bataty mają podobny skład chemiczny, ale znacznie wyższą zawartość suchej masy, co stanowi ich istotną zaletę.

Bulwy batata są bogate w białko, tłuszcze oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, a także minerały, takie jak wapń (30 mg/100 g), fosfor (49 mg), potas (373 mg), sód (13 mg), magnez (24 mg), siarka (26 mg), chlor (85 mg), żelazo (0,8 mg) i jod (4,5 mg). Dodatkowo zawierają śladowe ilości takich pierwiastków jak mangan, miedź, molibden czy selen. Wyniki badań nad odmianą ‘Cananua’ z regionu środkowowschodniej Polski potwierdziły obecność w świeżej masie bulw takich składników jak: 15,94–26,24% skrobi, 2,14–2,53% cukrów (w tym 1,01–1,38% cukrów redukujących), 1,29–1,78% białka ogólnego, 0,82–1,12% włókna surowego, 1,04–1,49% związków mineralnych oraz 20–26% witaminy C. Te dane podkreślają wszechstronne zastosowanie batatów w diecie i ich wartość odżywczą[9] .

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
  3. ↑ Ipomoea batatas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. ↑ batat, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-12-24].
  5. ↑ batat, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-12-24].
  6. ↑ FAOSTAT [online], www.fao.org [dostęp 2019-03-10].
  7. ↑ Roots, tubers, plantains and bananas in human nutrition - Toxic substances and antinutritional factors [online], www.fao.org [dostęp 2024-12-24].
  8. ↑ Bataty (słodkie ziemniaki) - dlaczego warto je jeść? Jak przygotować bataty? [online], ktomalek.pl [dostęp 2024-12-24].
  9. ↑ Barbara Krochmal-Marczak, Barbara Sawicka, Właściwości zdrowotne i znaczenie gospodarcze batata ipomea batatas l. (Lam) [online], Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie (pol.).

Bibliografia

  • Jens G. Rohwer: Atlas roślin tropikalnych. Warszawa: Horyzont – Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media Sp z o.o., 2002. ISBN 83-7311-378-9.
  • Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

Linki zewnętrzne