Wizon amerykański

Wizon amerykański
Neogale vison
(Schreber, 1777)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

drapieżne

Rodzina

łasicowate

Podrodzina

łasice

Rodzaj

Neogale

Gatunek

wizon amerykański

Synonimy
  • Neovison vison: Baryshnikov & Abramov, 1997
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     zasięg naturalny

     introdukowana

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Wizon amerykański[2], norka amerykańska[3][4], wizon (Neogale vison) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny łasicowatych (Mustelidae).

Nie jest blisko spokrewniony z norką europejską i oba gatunki nie mogą się krzyżować. W Polsce gatunek łowny bez okresu ochronnego.

Taksonomia

M. vison i M. microdon zostały przeniesione w 1997 roku do rodzaju Neovison, ale liczne badania genetyczne wykazały, że M. vison jest zagnieżdżony w amerykańskim kladzie rodzaju Mustela[5]. Alternatywna hipoteza wykazała przeniesienie amerykańskiego kladu (M. vison, M. frenata, M. felipei, M. africana) do rodzaju Neogale[6].

Nazwa zwyczajowa

W wielu polskich publikacjach dotyczących literatury zoologicznej dla określenia gatunku Neovison vison używana jest nazwa zwyczajowa „norka amerykańska”[3][4]. W publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” wydanej przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk nadano jednak temu gatunkowi nową nazwę „wizon amerykański” aby podkreślić odrębność tego taksonu od norki europejskiej[2].

Występowanie

Norka amerykańska jest powszechnie spotykana w Ameryce Północnej. Występuje niemal w całej Kanadzie i 48 z 50 stanów USA.

Od lat 50. XX w. norka amerykańska występuje dziko także w Europie, dokąd została sprowadzona jako zwierzę futerkowe.

Dzikie populacje tego gatunku, zostały zapoczątkowane poprzez wypuszczenia w latach 50. XX wieku na terenach ówczesnego Związku Radzieckiego i obecnie występują w krajach skandynawskich, Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii, Niemczech, Polsce, części Rosji i na Islandii.

Wygląd

Norki amerykańskie mają wydłużone ciało z relatywnie krótkimi łapami i ogonem. Głowa norki jest mała i dość płaska; palce tylnych nóg spięte błoną.

Pokryte są gęstym, miękkim, nieprzepuszczającym wody futrem, zwykle barwy brązowej. Podbródek zwykle biały.

Norka amerykańska jest większa i cięższa od norki europejskiej. Ciało norki amerykańskiej ma długość 30–43 cm, zaś długość ogona 13–23 cm. Masa ciała zawiera się w przedziale od 0,7 do 1,3 kg. Samce i samice dość znacznie różnią się wielkością; podane przedziały wielkości i masy w swych górnych granicach dotyczą samców, zaś w dolnych – samic.

Hodowlana odmiana tego gatunku osiąga większe rozmiary o 30% w stosunku do dzikiej.

Tryb życia

Norka amerykańska
Młode, hodowlane norki amerykańskie
Hodowlana norka amerykańska – biała
Hodowlana norka amerykańska – odmiana srebrzystoniebieska
Norka amerykańska

Gatunek ten żyje w pobliżu wód śródleśnych. Norki amerykańskie przejawiają aktywność głównie w nocy i o zmierzchu, w ciągu dnia przebywają w samodzielnie wykopanych norach ziemnych, które mogą mieć do 3 metrów długości. Niekiedy norka nie buduje własnej nory, lecz zajmuje już istniejącą lub osiedla się w nisko położonej dziupli lub wykrocie.

Poza okresem godowym prowadzą samotniczy tryb życia i agresywnie reagują na innych przedstawicieli własnego gatunku. Granice własnego terytorium oznaczają przy pomocy wydzieliny gruczołów okołoodbytowych. Wielkość terytorium poszczególnych osobników związana jest z płcią zwierzęcia: samice mają rewiry wielkości 8 – 20 ha, obszar samca dochodzi niekiedy do 440[7] ha.

Dobrze pływają i potrafią nurkować do głębokości 6 metrów. U płynącej norki skóra nie ulega zamoczeniu dzięki warstwie powietrza, tworzącej izolację. Jednak podczas deszczu czy w kontakcie z rosą łatwo mogą ulec przeziębieniu (szczególnie w czasie linienia i w zimne dni)[8].

Norki wydają dość mało dźwięków i są zaliczane do zwierząt cichych[9].

Pożywienie

Norki amerykańskie są mięsożerne i są zręcznymi myśliwymi. Zjadają drobne ssaki (piżmaki, zające, ryjówki), a także żaby, bezkręgowce – stawonogi (np. raki) i owady, a często również ryby i ptactwo wodne. Norki zjadają także jaja ptaków[10].

Rozmnażanie

Raz do roku samica po ciąży trwającej 40–80 dni rodzi 2–8 młodych (najczęściej 2–3). Okres godowy przypada na okres od lutego do początku kwietnia, narodziny młodych – na koniec kwietnia lub maj. Samica rodzi w gnieździe wyścielonym włosami, piórami i suchymi roślinami. Młode spędzają w nim pierwsze tygodnie życia. Po ok. 6 tygodniach są już częściowo samodzielne, zaś na jesieni matka opuszcza je ostatecznie. Dojrzałość płciową samice osiągają po ok. roku, zaś samce – po 18 miesiącach. Żyją do 4–6 lat.

Podgatunki

Wyróżnia się kilkanaście podgatunków norki amerykańskiej[11]:

  • N. vison aestuarina
  • N. vison aniakensis
  • N. vison energumenos
  • N. vison evagor
  • N. vison evergladensis
  • N. vison ingens
  • N. vison lacustris
  • N. vison letifera
  • N. vison lowii
  • N. vison lutensis
  • N. vison melampeplus
  • N. vison mink
  • N. vison nesolestes
  • N. vison vison
  • N. vison vulgivaga

Norki w hodowli

Norki amerykańskie są w wielu krajach europejskich (w tym także w Polsce) i na rosyjskiej Syberii dość powszechnie hodowane na fermach norek, jako zwierzęta futerkowe.

Forma fermowa tego gatunku jest znacznie większa od dzikiej (30–50 cm długości, ogon – 12–20 cm, waży dwukrotnie więcej aniżeli dzika).

W warunkach fermowych uzyskano ponad 200 odmian barwnych norki[12] m.in.:

  • biała
  • czarna
  • brązowa
  • ciemnobrązowa (tzw. mahoń, „mahogen”)
  • cross
  • żółta (tzw. palomino)
  • srebrzystoniebieska
  • „velvet” – charakteryzująca się wyraźnie skróconą, jedwabistą okrywą włosową[13]

Od 1991 r. istnienie ferm hodujących norki amerykańskie jest zakazane w Szwajcarii (mimo że wcześniej norki nie były tam nawet hodowane), od 1998 – w Austrii (istniały tam 3 fermy), a od 2003 – w Wielkiej Brytanii. Norki hodowlane nie radzą już sobie tak dobrze w środowisku naturalnym jak ich przodkowie.

Największym producentem skór norek na świecie są (stan w roku 2010): Dania (na ten kraj przypada ponad połowa światowej produkcji), Holandia, Norwegia, Finlandia i Szwecja[14].

W 2013 roku Polska zajęła drugie miejsce w produkcji i eksporcie futer m.in. z norek[15].

Użytkowość

Norki hodowane na fermach żywią się produktami ubocznymi pochodzenia zwierzęcego (zarówno z ubojni drobiu, jak i zakładów przetwórstwa rybnego)[16]. Kontrolę nad obrotem tymi produktami oraz fermami pełni Inspekcja Weterynaryjna. Fermy poddawane są obligatoryjnej kontroli na podstawie listy kontrolnej SPIWET 52[16][17].

W Polsce opracowany został także tak zwany „wskaźnik sprawności utylizacyjnej fermy”. Wskazuje on, w jakim procencie fermy zwierząt futerkowych mięsożernych redukują ilość odpadów pochodzenia zwierzęcego poprzez podawanie ich jako pokarmu[16].

Z norek hodowlanych, poza futrem używanym do wyrobu: ubrań, etoli, galanterii, biżuterii i rzęs, otrzymuje się także tłuszcz, z którego powstaje olej norkowy[18].

Wpływ na przyrodę

Norki amerykańskie sprowadzone zostały do Europy jako zwierzęta futerkowe. W stanie dzikim gatunek ten występuje w Ameryce Północnej, ale obecnie można go już również spotkać na terenie całej Eurazji, dokąd został introdukowany. Zdania na temat jej wpływu na populację rodzimej dla Europy norki europejskiej są podzielone. Niektórzy uważają, że norka amerykańska wyparła europejską, a inni – że zajęła miejsce wcześniej wytępionej norki europejskiej[19].

Do powstania dzikiej populacji norek amerykańskich przyczynił się ZSRR, na terenie którego prowadzono od roku 1937 do lat 50. XX w. na szeroką skalę jej aklimatyzację. Szacuje się, że wypuszczono wtedy celowo ponad 20 tysięcy tych zwierząt. W Polsce pierwsze hodowle norek amerykańskich powstały w roku 1953, a już wkrótce zaobserwowano pierwszych pojedynczych uciekinierów i sporadyczne przypadki rozrodu tego gatunku poza hodowlą.[potrzebny przypis] Do lat 70. obserwacje norek były sporadyczne i pochodziły z północnej i wschodniej części Polski (Pomorze, Pojezierze Warmińsko-Mazurskie, Podlasie, Mazowsze). Na początku lat 80. obserwacje stały się liczniejsze, pochodziły najczęściej z dolin rzecznych Narwi, Biebrzy, Supraśli, z Mazur, Suwalszczyzny i Podlasia, Mazowsza, oraz Pomorza Zachodniego (Ruprecht 1996). W latach 80. kolonizacja terenu Polski nabrała tempa i gatunek zajął kolejne rejony kraju, należące dziś do województw: kujawsko-pomorskiego, wielkopolskiego, lubuskiego i dolnośląskiego. Do końca lat 90. norka amerykańska skolonizowała niemal cały obszar Polski.

Wkrótce po rozpowszechnieniu się norka amerykańska zaczęła uchodzić wśród przyrodników za gatunek bardzo destrukcyjny dla rodzimych zoocenoz, wręcz wyniszczający lokalne populacje niektórych ptaków i ssaków. Szczególnie wiosną i latem ptaki w okresie lęgów i wyprowadzania piskląt są bardzo wrażliwe na jej drapieżnictwo. Ponadto samice kaczek, gęsi, łysek i perkozów podczas wychowu piskląt pierzą się na kilka tygodni, tracąc zdolność lotu i stając się wówczas bezbronne wobec drapieżników. Przypuszcza się, że ekspansja norki amerykańskiej odpowiada za obserwowane spadki populacji wielu gatunków ptaków, szczególnie łyski, a także za spadek liczebności piżmaka[20]. W ramach ochrony przyrody podejmowane są próby eliminacji tego gatunku ze środowiska (jak dotąd na wyspach Szkocji i Morza Bałtyckiego[21]) lub ograniczania liczebności populacji (np. w wielu parkach narodowych w Polsce, m.in. w ramach projektu "Polskie ostoje ptaków" finansowanego przez europejski instrument LIFE+[22]).

Opinie na temat znaczenia współczesnych ferm norek dla zagrożenia dzikiej przyrody przez norkę amerykańską są podzielone. Współczesne badania genetyczne wskazują, że w Polsce dzika populacja norek amerykańskich jest wciąż zasilana w osobniki z różnych źródeł, a w pobliżu ferm norek wykazuje podobieństwa genetyczne do norek na fermie, co oznacza, że ucieczki norek z ferm wciąż zasilają dziką populację tego gatunku[23][24]. Zwolennicy hodowli norek podkreślają natomiast, że tylko niewielki procent norek dziko żyjących pochodzi od hodowanych fermowo przodków, obecnie hodowane norki dalece odbiegają od swoich dzikich protoplastów i wątpliwe, czy obecnie utrzymywane na fermach zwierzęta potrafiłyby tak dobrze się zaaklimatyzować i przeżyć jak norki hodowane 20 i więcej lat temu. Ponadto obecne przepisy zabezpieczają fermy przed ucieczkami zwierząt, a hodowcom nie zależy na utracie cennych zwierząt[25][25][26].

Zobacz też

Linki zewnętrzne

kopalniawiedzy.pl: Wizon uciekł z niewoli i odzyskał dawną wielkość mózgu

Przypisy

  1. ↑ F. Reid, M. Schiaffini, J. Schipper, Neovison vison, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015.2 [dostęp 2015-07-20] (ang.).
  2. ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 161. ISBN 978-83-88147-15-9.
  3. ↑ a b K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 225, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  4. ↑ a b Piotr Sumiński, Jacek Goszczyński, Jerzy Romanowski: Ssaki drapieżne Europy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1993, s. 109. ISBN 83-09-01483-X.
  5. ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 456. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  6. ↑ B.D. Patterson, H.E. Ramírez Chaves, J.F. Vilela, A.E.R. Soares & F. Grewe. On the nomenclature of the American clade of weasels (Carnivora: Mustelidae). „Journal of Animal Diversity”. 3 (2), s. 1–8, 2021. DOI: 10.29252/JAD.2021.3.2.1. (ang.). 
  7. ↑ V. G. Heptner, N. P. Naumov: Mammals of the Soviet Union. Vol. II, part 1b, Carnivores (Mustelidae and Procyonidae). Washington, D.C.: Smithsonian Institution Libraries and National Science Foundation, 2001. ISBN 90-04-08876-8. (ang.).
  8. ↑ Henryk Lisiecki: Hodowla norek. PWRiL, 1980. ISBN 83-09-00095-2.
  9. ↑ Władysław Herman: Hodowla zwierząt futerkowych. PWN, 1974.
  10. ↑ J. Krawczyk, M. Bogdziewicz, M. Czyż. Diet of the American mink Neovison vison in an agricultural landscape in western Poland. „Folia Zoologica”. 62 (4), s. 304-310, 2013. 
  11. ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Neovison vison. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 9 grudnia 2007]
  12. ↑ Dorota Kowalska, Andrzej Gugołek. Zmiany domestykacyjne i behawioralne wskaźniki adaptacyjne zwierząt futerkowych. „Wiadomości Zootechniczne”, 2013. Instytut Zootechniki PIB. ISSN 1731-8068. 
  13. ↑ Polski Związek Hodowców i Producentów Zwierząt Futerkowych – Dzikie i hodowlane zwierzeta gospodarskie. [dostęp 2010-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-12)].
  14. ↑ Elitarny biznes na prowincji. [dostęp 2010-11-26].
  15. ↑ Wyborcza.biz Polska europejską potęgą w produkcji futer z norek |data dostępu=2014-05-10
  16. ↑ a b c Polski Związek Hodowców i Producentów Zwierząt Futerkowych – Naturalna utylizacja. [dostęp 2010-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-12)].
  17. ↑ Inspekcja Weterynaryjna – Listy kontrolne SPIWET – utylizacja. [dostęp 2010-11-26].
  18. ↑ Magdalena Wrzecionowska, Paweł Bielański. Organizacja obrotu skórami zwierząt futerkowych. „Wiadomości Zootechniczne”, 2013. Instytut Zootechniki PIB. ISSN 1731-8068. 
  19. ↑ prof. dr hab. Marian Brzozowski: Opinia "W sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom naturalnym".
  20. ↑ Magdalena Bartoszewicz i Andrzej Zalewski: Norka amerykańska w: Obce gatunki inwazyjne w faunie Polski. [w:] Gatunki obce w faunie Polski [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN. [dostęp 2014-06-26].
  21. ↑ M. Nordström i inni, Effects of feral mink removal on seabirds, waders and passerines on small islands in the Baltic Sea., „Biological Conservation”, 109, 3, 2003, s. 359-368 (ang.).
  22. ↑ Instytut Biologii Ssaków PAN: Polskie Ostoje Ptaków. Instytut Biologii Ssaków PAN. [dostęp 2014-06-26].
  23. ↑ Andrzej Zalewski, Aleksandra Michalska-Parda, Magdalena Bartoszewicz, Michał Kozakiewicz i inni. Multiple introductions determine the genetic structure of an invasive species population: American mink Neovison vison in Poland. „Biological Conservation”. 143, s. 1355-1363, 2010. (ang.). 
  24. ↑ Andrzej Zalewski i inni, High mitochondrial DNA diversity of an introduced alien carnivore: comparison of feral and ranch American mink Neovison vison in Poland, „Diversity and Distributions”, 2011, s. 1-12 (ang.).
  25. ↑ a b prof. dr hab. Andrzej Gugołek: Zwierzęta futerkowe mięsożerne – ważnym ogniwem polskiego rolnictwa.
  26. ↑ dr Tadeusz Jakubowski: Norka fermowa a norka amerykańska dziko żyjąca.
Zwierzęta łowne w Polsce
Zwierzyna gruba
Zwierzyna drobna
Ptactwo