Zjednoczenie Włoch

Zjednoczenie Włoch (wł. Risorgimento, dosł. „odradzanie się”^[1]) – proces jednoczenia państw Półwyspu Apenińskiego pod władzą Królestwa Sardynii, zapoczątkowany w 1859 r. i stanowiący kilkunastoletni okres w historii Włoch.

Wydarzenia poprzedzające

Po okresie Wiosny Ludów utrzymane zostały dążenia ludności państw włoskich do odzyskania niepodległości. Na całym Półwyspie Apenińskim władzę objęły rządy powołane po kongresie wiedeńskim, a obalone w okresie wystąpień Wiosny Ludów. Stróżem dotychczasowego układu sił było Cesarstwo Austrii, które utrzymywało wpływy w kilku księstwach oraz Państwie Kościelnym.

W większości państw włoskich rządzili konserwatyści, a społeczeństwo było pozbawione praw politycznych. Władca Królestwa Piemontu i Sardynii, Wiktor Emanuel II (ur. 1820, zm. 1878), starał się o rozszerzenie swoich wpływów w północnych Włoszech. Aby osiągnąć cel, odwołał się do poczucia świadomości narodowej Włochów. Ruch ideowy Risorgimento miał na celu pobudzenie świadomości narodowej Włochów i poczucia jedności, a także walki z obcym panowaniem i dążeń do zjednoczenia poszczególnych włoskich księstw, jak też likwidację absolutyzmu.

Znaczenie Piemontu wzrosło po objęciu stanowiska premiera przez Camillo Cavoura, który chciał zjednoczyć Włochy, w celu zniesienia ceł między państwami włoskimi, co miało pobudzić rozwój gospodarczy. Największą przeszkodą na drodze do zjednoczenia była Austria. Cavour rozbudował armię, wiedział jednak, że Piemont nie poradzi sobie z silnym sąsiadem, toteż zbliżył się politycznie do Cesarstwa Francji Napoleona III Bonaparte. Było to na rękę również Napoleonowi III, który miał własne interesy polityczne w Austrii.

Królestwo Sardynii wzięło udział w wojnie krymskiej, co przyniosło mu korzyści polityczne i pozwoliło na zawarcie sojuszu obronnego z Francją w 1858 r. w Plombières. Francja gwarantowała w nim pomoc Sardynii, jednak tylko w wypadku agresji austriackiej. Sardynia, chcąc sprowokować Austrię do wypowiedzenia wojny, zaczęła się zbroić.

Podział polityczny terytorium obecnych Włoch w połowie lat 50. XIX wieku^[2]

Zjednoczenie Włoch i zniesienie Państwa Kościelnego

 Osobny artykuł: Wojna francusko-austriacka.

W 1859 r. Austria wypowiedziała wojnę Sardynii, której z pomocą przyszła Francja. Armia austriacka została pobita w bitwach pod Magentą i Solferino. Zwycięstwa wojsk francusko-sardyńskich wywołały entuzjazm wśród mieszkańców Włoch, którzy demonstracjami starali się nakłonić panujących do zjednoczenia. Napoleon III nie chciał zbytnio osłabiać Austrii, dlatego w lipcu 1859 r. doszło do zawarcia traktatu w Villafranca. Na mocy tego traktatu Austria utraciła jedynie Lombardię, którą Francja zgodnie z układem w Zurychu przekazała Sardynii w zamian za Niceę i Sabaudię. Za zgodą Napoleona III tereny środkowych Włoch także zostały włączone do Królestwa Sardynii.

W 1860 r. Giuseppe Garibaldi (ur. 1807, zm. 1882) rozpoczął organizację wyprawy, której celem było opanowanie Królestwa Obojga Sycylii. Choć wyprawa była organizowana za przyzwoleniem Wiktora Emanuela, król oficjalnie się od niej odciął. Nie ma też jasności, czy władca nie chciał się pozbyć Garibaldiego, znanego ze swoich republikańskich i rewolucyjnych poglądów, wysyłając go z samobójczą misją. Ostatecznie wyprawa tysiąca, nazwana od liczebności i stroju ludzi Garibaldiego, ruszyła w maju tego roku na podbój południa półwyspu. Garibaldi opanował samą Sycylię w ciągu dwóch tygodni, był to efekt poparcia miejscowej ludności oraz rozkładu armii neapolitańskiej. We wrześniu 1860 r. król Obojga Sycylii Franciszek II Burbon uciekł z Neapolu. W przeprowadzonym w międzyczasie plebiscycie na terenie opanowanego kraju ludność wyraziła wolę zjednoczenia z resztą Włoch. W październiku Garibaldi spotkał się z królem Wiktorem Emanuelem, pozdrawiając go tytułem króla Włoch. Na południe Włoch wojska sardyńskie wkroczyły przez terytorium Państwa Kościelnego, które w porozumieniu z Napoleonem III okrojono, pokonując wcześniej militarnie siły papieskie (bitwa pod Castelfidardo 18 września 1860).

W marcu 1861 r. ogłoszono powstanie Królestwa Włoch, którego władcą został Wiktor Emanuel II.

W 1866 r. w wyniku wojny prusko-austriackiej uzyskano Wenecję, zdobycie przez wojska włoskie Rzymu (stolicy Państwa Kościelnego) miało zaś miejsce 20 września 1870.

 Osobny artykuł: Ofensywa włoska w Państwie Kościelnym.

Papież Pius IX sam ogłosił się „więźniem Watykanu”. Wkrótce potem Rzym został obwołany przez parlament nową stolicą.

Skutki

Skutki zjednoczenia Włoch:

• likwidacja Państwa Kościelnego (istniejącego z przerwami od 754 r., 755 r. lub 756 r.)
• zmiana mapy politycznej Europy
• Trydent i Istria stały się terenem irredenty, czyli ruchu na rzecz przyłączenia do wyzwolonych Włoch
• powstanie w Europie kolejnego mocarstwa, dążącego do nowego podziału kolonialnego

Viva V.E.R.D.I.! – Risorgimento w operze^[7]

Ruchy narodowowyzwoleńcze oraz dążenie do zjednoczenia Włoch spowodowały także zainteresowanie publiczności operowej utworami o charakterze patriotycznym. Kompozytorem, w którego dziełach dostrzeżono odpowiedź na te potrzeby, był Giuseppe Verdi. Początek jego kariery przypadł na lata czterdzieste XIX wieku i choć dwie pierwsze opery nie przyniosły oszałamiających sukcesów, to po premierze Nabochodonozora Włosi obwołali go kompozytorem narodowym. Analogia między uciskanymi w niewoli Żydami, a sytuacją w kraju była oczywista, niezależnie od kompozytora, który choć był republikaninem i z pewnością widział tę analogię, to raczej nie miał intencji skomponowania politycznej sztuki. Chór Va, pensiero już nazajutrz po premierze zaczął zyskiwać popularność i wkrótce stał się pieśnią znaną w całych Włoszech. Niektórzy dopatrywali się w nim nawet zaszyfrowanego hymnu narodowego. Także jego Lombardczycy na pierwszej wyprawie krzyżowej (I Lombardi alla prima crociata) silnie nawiązują do ruchów zjednoczeniowych, a autor libretta obu tych oper, Temistocle Solera, sam brał czynny udział w ruchu wyzwoleńczym; ze sceny padają słowa Święty kraj będzie dziś należeć do nas. Z kolejnych oper Verdiego trzeba wymienić też Bitwę pod Legnano (La battaglia di Legnano), a także inne dzieła, np. Ernaniego i Attylę, w których padają z kolei słowa Włochy niech pozostaną moje.

Okrzyk Viva Verdi! jest odczytywany nie tylko jako aplauz dla samego kompozytora, ale również jako Niech żyje Wiktor Emanuel – Król Włoch! (Viva Vittorio Emanuele Re D’Italia!). Kompozytor w liście do swojego librecisty, Francesca Marii Piawego, pisał następująco:

Gioacchino Rossini nazywał zresztą swojego młodszego kolegę „muzykiem w hełmie” (wł. „musicista con l’elmo”).

W 1861 r. Giuseppe Verdi został wybrany posłem do pierwszego włoskiego parlamentu.

Zobacz też

• Muzeum Narodowe Risorgimento w Turynie

Przypisy

Galeria map

Bibliografia

• Radziwiłł Anna, Roszkowski Wojciech, Historia dla maturzysty, wiek XIX, Zakres rozszerzony, wyd. WSzPWN