Zofia Gomułkowa

Zofia Gomułkowa
Data i miejsce urodzenia

12 maja 1902
Warszawa

Data i miejsce śmierci

27 listopada 1986
Warszawa

Małżonek

Władysław Gomułka

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal im. Ludwika Waryńskiego
Cytaty w Wikicytatach
Grób Zofii Gomułkowej na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Zofia Gomułkowa, właśc. Liwa Szoken, później Zofia Szoken ps. „Jasia”[1] (ur. 12 maja 1902 w Warszawie, zm. 27 listopada 1986 tamże[2]) – polska działaczka komunistyczna, żona Władysława Gomułki.

Życiorys

Urodziła się w ubogiej rodzinie żydowskiej[3] jako córka Binema i Ryfki z domu Lipsztat[4][5]. Mieszkała z rodziną przy ul. Miedzianej 14 w Warszawie[6][7]. Ojciec Zofii był handlarzem[8], w 1916 założył spółkę „B. Szoken i S-ka”[9]. Ze względów finansowych przerwała naukę w gimnazjum i pracowała jako robotnica w fabryce zapałek „Płomyk” na warszawskiej Pelcowiźnie, gdzie prowadziła agitację komunistyczną[7]. Od 1919 członek KPRP[10]; w fabryce była sekretarzem komórki partyjnej. Należała do Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Chemicznego. W latach 20. była więziona przez dwa lata za działalność antypaństwową.

Od 1927 była w związku z Władysławem Gomułką[10], którego przed wojną nie sformalizowali[11]. W tym samym roku zamieszkali w Zawierciu przy ul. Ogrodowej 49[11]. W 1929 Zofia urodziła martwe dziecko (według Marii Ewy Ożóg była to córka)[12]. Parafia rzymskokatolicka w Zawierciu nie zgodziła się na pochowanie nieochrzczonego dziecka na cmentarzu, podobnie gmina żydowska nie chciała pochować dziecka ateistów na miejscowym kirkucie, wobec czego Władysław Gomułka przekupił dozorcę cmentarza żydowskiego i tam pochował dziecko[11]. W 1930 urodził się ich syn Ryszard. W październiku 1935 została ponownie aresztowana i skazana za działalność komunistyczną na 3 lata więzienia[13][1]. Wyrok odbywała w więzieniach w Sieradzu, Warszawie i Fordonie[1]. Na mocy amnestii została zwolniona z odbywania reszty kary we wrześniu 1937[1]. Po wybuchu II wojny światowej przebywała we Lwowie, gdzie pracowała w fabryce likierów[14]. W listopadzie 1941 wraz z siostrą Władysława Gomułki wyjechała do Krosna[1]. W kwietniu 1942, po uzyskaniu fałszywej kenkarty przeniosła się do Warszawy[1] (zamieszkała u Mariana i Jadwigi Jabłońskich), gdzie podjęła pracę zarobkową oraz działalność konspiracyjną w Polskiej Partii Robotniczej jako łączniczka. W połowie lipca 1944 wraz z mężem przeniosła się z Warszawy do Świdrów k. Otwocka[1].

W sierpniu 1944 wraz z synem wyjechała do wyzwolonego spod okupacji niemieckiej Lublina i została zatrudniona jako instruktor w Wydziale Personalnym KC PPR[1], gdzie podejmowała istotne decyzje kadrowe (przydzielała stanowiska partyjne i państwowe, nadawała także działaczom żydowskim polskobrzmiące nazwiska)[10]. W lutym 1945 przeniosła się do męża do Warszawy, gdzie zamieszkali przy ul. Szerokiej 4[1]. Została wybrana delegatką powiatu grudziądzkiego na grudniowy I Zjazd PPR[15]. W drugiej połowie lat 40. pracowała jako sekretarka męża w Ministerstwie Ziem Odzyskanych[16]. Mieszkali wówczas przy al. Wojska Polskiego 14[1].

W 1948 Władysław Gomułka i jego środowisko zaczęli być usuwani ze stanowisk[17]. Od jesieni 1949 Gomułkowie byli inwigilowani[18]. 21 kwietnia 1951, w obawie przed aresztowaniem, zawarli w Urzędzie Stanu Cywilnego w Warszawie związek małżeński[19]. Świadek na ślubie był podstawionym agentem MBP[19]. 2 sierpnia 1951 podczas pobytu na urlopie w Krynicy Zofia Gomułkowa została wraz mężem aresztowana przez funkcjonariuszy X Departamentu MBP[1] na czele z płk. Józefem Światło, a ich mieszkanie zlikwidowano. Przetrzymywano ją w tajnym więzieniu MBP „Spacer” w Miedzeszynie[1][20]. W tym samym kompleksie był przetrzymywany jej mąż, mimo to przez 3 lata nie miała z nim kontaktu[21]. Podczas osadzenia wpisywała końcem wypalonej zapałki swoje imię, nazwisko i datę aresztowania w książkach dostarczanych jej z biblioteki, za co została „zdyscyplinowana” przez płk. Światłę[22]. 30 lipca 1954 wyszła na wolność i zamieszkała u syna przy ul. Poznańskiej 14[1]. W grudniu tego roku więzienie opuścił też Władysław. W 1955 zamieszkali na Saskiej Kępie przy ul. Saskiej 109[23].

Po październiku 1956 i powrocie męża do władzy nie angażowała się już w życie polityczne i partyjne, nie pełniła też funkcji reprezentacyjnych[10].

Zmarła w Warszawie. Została pochowana 3 grudnia 1986 na cmentarzu komunalnym (wojskowym) na Powązkach (kwatera A29-półkole II-5)[24]. Na pogrzebie pożegnalną mowę nad jej grobem wygłosił Ignacy Loga-Sowiński. Kierownictwo PZPR reprezentowała Zofia Stępień, członkini Biura Politycznego KC PZPR.

Odznaczenia

Została odznaczona za działalność społeczną i polityczną między innymi:

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m Jolanta Michasiewicz, Walery Namiotkiewicz, Kronika życia i działalności Władysława Gomułki, [w:] Walery Namiotkiewicz (oprac.), Działalność Władysława Gomułki: fakty, wspomnienia, opinie, Warszawa: Książka i Wiedza, 1985, s. 341-812.
  2. ↑ Zmarli, „Stolica”, nr 11 (2034), rok XLII, Warszawa, 15 marca 1987, s. 16 (tutaj: 23 listopada); „Trybuna Ludu”, zob. Nekrolog, nr 279 (13135), 29/30 listopada 1986, s. 6
  3. ↑ Andrzej Werblan, Władysław Gomułka: sekretarz generalny PPR, wyd. 1, Warszawa: Ksia̜żka i Wiedza, 1988, s. 28, ISBN 978-83-05-11972-6 [dostęp 2024-12-19].
  4. ↑ Maria Ewa Ożóg, Władysław Gomułka: biografia polityczna, Warszawa: Wyd. Spóldzielcze, 1989, s. 27, ISBN 978-83-209-0716-2 [dostęp 2024-12-19].
  5. ↑ Zofia Gomułka [online], geni_family_tree, 9 kwietnia 2023 [dostęp 2024-09-07] (pol.).
  6. ↑ Zwycięstwo 17-ki w bóżnicy. Odezwa „Gabego" spotkała się z protestem, „Express Poranny”, 9 (319), 17 listopada 1930, s. 6 [dostęp 2024-12-19].
  7. ↑ a b Na pierwszego maja bojówki komunistyczne szykują wystąpienie. Aresztowanie trójki komunistycznej, „ABC: pismo codzienne, informuje wszystkich o wszystkiem”, 2 (95), 7 kwietnia 1927, s. 3 [dostęp 2024-12-19].
  8. ↑ Książka Informacyjno-Adresowa Cała Warszawa, 1930, Dział XVI, s. 400, kol. 1 [dostęp 2024-12-19].
  9. ↑ Obwieszczenia Publiczne: dodatek № 45 do Dziennika Urzędowego Ministerstwa Sprawiedliwości, 9 listopada 1918, s. 14 [dostęp 2024-12-19].
  10. ↑ a b c d Mirosław Szumiło, Kobiety jako „szare eminencje” w komunistycznej elicie władzy w Polsce, „Res Historica”, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2018, s. 302-303.
  11. ↑ a b c Agata Pustułka, Syn Władysława Gomułki pochowany na kirkucie w Zawierciu [HISTORIA DZ] [online], Dziennik Zachodni, 22 kwietnia 2013 [dostęp 2024-12-19] (pol.).
  12. ↑ Maria Ewa Ożóg, Władysław Gomułka: biografia polityczna, Warszawa: Wyd. Spóldzielcze, 1989, s. 30, ISBN 978-83-209-0716-2 [dostęp 2024-12-19].
  13. ↑ Gomułka Władysław, [w:] Feliks Tych (red.), Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, Warszawa: Ksia̜żka i Wiedza, 1987, s. 305, ISBN 978-83-05-11657-2 [dostęp 2024-12-19].
  14. ↑ Redakcja, Sekrety pierwszych dam PRL [online], Dziennik Bałtycki, 26 października 2012 [dostęp 2024-12-19] (pol.).
  15. ↑ Andrzej Werblan, Władysław Gomułka, sekretarz generalny PPR, Wyd. 1, Warszawa: "Książka i Wiedza", 1988, s. 300, ISBN 978-83-05-11972-6 [dostęp 2024-12-19].
  16. ↑ Robert Jaruga, Niech będzie pochwalony ksiądz i jego dzwony, Tygodnik “NIE” nr 1/2008
  17. ↑ Aresztowanie Władysława Gomułki - Historia [online], www.polskieradio.pl [dostęp 2024-12-19] (pol.).
  18. ↑ Andrzej Paczkowski, Trzy twarze Józefa Światły: przyczynek do historii komunizmu w Polsce, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2009, s. 198, ISBN 978-83-89325-87-7 [dostęp 2024-12-19].
  19. ↑ a b Paweł Machcewicz, Władysław Gomułka, Dzieje PRL, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1993, s. 31, ISBN 978-83-02-05663-5.
  20. ↑ Warszawa - Ośrodek Agencji Wywiadu - stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2024-12-19].
  21. ↑ Zofia i Wiesław Gomułkowie byli pierwszą parą PRL-u lat 60. Długo żyli bez ślubu | Viva.pl [online], viva.pl [dostęp 2024-12-19] (pol.).
  22. ↑ Andrzej Paczkowski, Trzy twarze Józefa Światły: przyczynek do historii komunizmu w Polsce, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2009, s. 136, ISBN 978-83-89325-87-7 [dostęp 2024-12-19].
  23. ↑ Władysław Gomułka - znani na Saskiej Kępie [online], Saska Kępa z pasją [dostęp 2024-12-19] (pol.).
  24. ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2019-11-18].
  25. ↑ Zmarli, „Stolica”, nr 11 (2034), rok XLII, Warszawa, 15 marca 1987, s. 16

Bibliografia

  • Andrzej Werblan, Władysław Gomułka sekretarz generalny PPR, Warszawa 1988
  • (red. Bronisław Syzdek), Władysław Gomułka we wspomnieniach, Lublin 1989
  • Nekrolog, „Trybuna Ludu”, nr 279 (13135), 29/30 listopada 1986, s. 6; Pogrzeb Zofii Gomułkowej, tamże, nr 283 (13139), 4 grudnia 1986, s. 2
  • Zofia Gomułka died, „The New York Times” z 30 listopada 1986

Linki zewnętrzne