Związek morganatyczny

Związek morganatyczny (łac. [matrimonium ad] morganaticam) – małżeństwo zawarte przez członka rodu arystokratycznego lub dynastii z osobą uznawaną za będącą niższego stanu, która poprzez związek ten nie zmienia swego stanu, czyli nie uzyskuje awansu społecznego, a potomstwo z tego związku nie ma praw do tytułów, funkcji i dóbr dziedziczonych w rodzinie małżonka wyższego stanem. Nazwa wywodzi się ze starogermańskiego zwyczaju daru porannego (Morgengabe), składanego przez męża po nocy poślubnej żonie jako swego rodzaju „rekompensata” za utracone dziewictwo. Małżeństwo morganatyczne było więc takim rodzajem małżeństwa, w którym żonie i jej dzieciom przysługiwał wyłącznie ten dar – stąd matrimonium ad morganaticum, czyli ograniczone tylko do niego, bez prawa do dziedziczenia czegokolwiek poza nim.

Znane małżeństwa morganatyczne

Data ślubu	Małżonek		Małżonka		Potomstwo	Uwagi
1365	Kazimierz III Wielki	król Polski	Krystyna Rokiczana	córka wójta Pragi		drugie małżeństwo Kazimierza (bigamia) w trakcie trwania małżeństwa z Adelajdą Heską. Drugie małżeństwo Krystyny po 10 lat wdowieństwa po mieszczaninie praskim Mikulaszu (Mikołaju) z Rokiczan
1471/1472	Fryderyk Wittelsbach	elektor Palatynatu Reńskiego	Klara Dett	śpiewaczka na dworze Fryderyka	Fryderyk von Wittelsbach, Ludwik I, Hrabia Löwenstein	Klara była wieloletnią kochanką Fryderyka zanim się pobrali
13 września 1626	Jan Chrystian brzeski	książę brzeski	Anna Jadwiga von Sitsch	córka marszałka dworu biskupiego Fryderyka von Sitscha	August Dorota Sybilla i Ernest zmarli w niemowlęctwie Zygmunt Joanna Elżbieta Anna Krystyna zmarła w niecałe cztery lata po urodzeniu Anna Jadwiga	Drugie małżeństwo po śmierci Doroty Hohenzollern Anna Jadwiga miała 15 lat w dniu ślubu i była 20 lat młodsza od męża 7 grudnia 1627 cesarz Ferdynand II wydał dyplom, w którym podniósł Annę Jadwigę do godności baronowej
zima 1685/1686	Ludwik XIV	król Francji i Nawarry	Franciszka d’Aubigné, Markiza de Maintenon	szlachcianka	brak potomstwa	drugie małżeństwo Franciszki po śmierci męża Paula Scarrona drugie małżeństwo Ludwika po śmierci żony królowej Marii Teresy
25 marca 1760	Karol Krystian Wettyn	królewicz polski, książę Kurlandii i Semigalii	Franciszka Krasińska	córka generała Stanisława Krasińskiego	Maria Krystyna Wettyn	Małżeństwo to miało charakter morganatyczny, jednak w Polsce, gdzie nie było pojęcia małżeństwa morganatycznego, była oficjalnie królewiczową. Małżeństwo Franciszki i królewicza Karola zostało oficjalnie uznane przez Sejm w 1776 r., a Sejm Czteroletni przyznał jej dożywotnią pensję[1].
1789	Stanisław August Poniatowski[2]	król Polski	Elżbieta Grabowska[3]	córka wojewody płockiego Teodora Szydłowskiego	Aleksandra Grabowska, Michał Grabowski[4], Kazimierz Grabowski, Izabela Grabowska, Stanisław Grabowski[5][6].	Po śmierci pierwszego męża Jana Jerzego Grabowskiego w 1789 przypuszczalnie potajemnie poślubiona przez Stanisława Augusta Poniatowskiego. Do końca życia król oficjalnie pozostawał w stanie wolnym[7]
27 maja 1820	wielki książę Konstanty	cesarzewicz Rosji	Joanna Grudzińska	córka ostatniego właściciela Chodzieży	brak potomstwa	drugie małżeństwo Konstantego 20 latach separacji ze swoją pierwszą żoną, księżną Julią Sachsen-Coburg-Saalfeld. Ze względu na małżeństwo morganatyczne Konstanty w 1823 roku zrzekł się praw do tronu rosyjskiego. Po potrójnym ślubie (prawosławny, katolicki i cywilny) Joanna otrzymała tytuł księżnej łowickiej.
1821	Adam Albert Neipperg	hrabia Neipperg	Maria Ludwika Austriaczka	Cesarzowa Francuzów	Albertyna, Wilhelm Albert, Matylda (zmarła tuż po urodzeniu)	Trzecie małżeństwo Adama i drugie małżeństwo Marii Ludwiki po śmierci Napoleona Bonaparte. Gdy Napoleon stracił władzę a Maria Ludwika za wszelką cenę chciała do niego dołączyć na wyspie Elba, Neipperg otrzymał zadanie, aby uwieść byłą cesarzową, żeby ta mogła zapomnieć o mężu. Swoje zadanie wykonał już 24 września, kiedy to po raz pierwszy spędził noc z Marią Ludwiką w Szwajcarii.
9 listopada 1824	Fryderyk Wilhelm III Pruski	król Prus	Augusta von Harrach	pochodziła ze zmediatyzowanej gałęzi rodziny Harrachów	brak potomstwa	drugie małżeństwo Augusta otrzymała tytuły księżnej Liegnitz (Legnica) i księżnej Hohenzollern
28 grudnia 1833	Augustyn Ferdynand Muñoz	książę Riansares	Maria Krystyna Burbon	królowa Hiszpanii	Maria Amparo Muñoz[a], Maria Milagros Muñoz, Agustyn Maria Muñoz, Ferdynand Maria Muñoz, Maria Krystyna Muñoz, Antoni Muñoz, Jan Maria Muñoz, Józef Maria Muñoz	Małżeństwo zostało ujawnione w 1840 roku
2 maja 1835	Aleksander Paweł Wirtemberski	książę wirtemberski, generał austriacki	Klaudyna Rhédey von Kis-Rhéde	hrabina węgierska	Klaudia, Franciszek Teck[b][8], Amelia	Hrabina otrzymała dziedziczny tytuł hrabiny Hohenstein
28 października 1851	Aleksander z Hesji-Darmstadt	książę Hesji i Renu	Julia Teresa Hauke	córka polskiego generała, hr. Maurycego Hauke, dama dworu carowej Marii	Maria Karolina Ludwik Mountbatten Aleksander I Battenberg Henryk Battenberg Franciszek Józef	Szwagier wielki książę Ludwik III nadał Julii i potomstwu tytuł książąt Battenberg
1853	Albrecht Hohenzollern	książę generał	Rozalia von Rauch	córka ministra wojny Gustava von Raucha	Georg Albrecht Wilhelm Bernhard Wilhelm Albrecht Friedrich	drugie małżeństwo po rozwodzie z Marianną Orańską, z którą Albrecht miał czworo dzieci
24 lutego 1859	Ludwik Wilhelm, książę Bawarii	książę Bawarii	Henriette Mendel	aktorka	Marię von Wallersee, Karl Emanuel von Wallersee	Małżeństwo zostało zaaranżowane podczas drugiej ciąży Henrietty
10 czerwca 1869	Ferdynand II Koburg	król Portugalii	Eliza Hendle	śpiewaczka operowa	brak potomstwa[c]	Drugie małżeństwo po śmierci Marii II
6 lipca 1880	Aleksander II Romanow	cesarz i samodzierżca Wszechrusi	Katarzyna Dołgoruka	księżna	Georgij Aleksandrowicz Juriewski, Olga Aleksandrowna Juriewska, Borys Aleksandrowicz Juriewski, Katarzyna Aleksandrowna Juriewska,	Drugie małżeństwo po śmierci pierwszej żony, Marii. Katarzyna była wieloletnią kochanką cara Aleksandra II (starszego od niej o 29 lat), a później jego morganatyczną żoną, z tytułem księżnej Juriewskiej. Troje ich dzieci urodziło się przed zawarciem małżeństwa.
1 lipca 1900	Franciszek Ferdynand Habsburg	następca tronu Austro-Węgier	Zofia von Chotek	hrabianka dama dworu arcyksiężnej Izabeli	Zofia von Hohenberg, Maksymilian Hohenberg, Ernest von Hohenberg, nienazwanego syna, który urodził się martwy.
15 października 1911	Michał Romanow	cesarz Rosji	Natalia Szeremietjewska	córka adwokata	Jerzy	Trzecie małżeństwo Natalii po dwóch rozwodach Para zakochała się w sobie od pierwszego wejrzenia. Wkrótce stali się kochankami i byli nierozłączni. Wielki książę napisał list do swojego brata-cara (jak było to wtedy w zwyczaju), w którym prosił o zgodę na poślubienie Natalii. Zgody tej jednak nie otrzymał, ponieważ Natalia była dwukrotną rozwódką, a w jej żyłach nie płynęła królewska krew. Michał i Natalia przez jakiś czas żyli więc ze sobą bez ślubu. 24 lipca 1910 urodził się ich syn. Ostatecznie Michał zignorował zakaz cara i poślubił w sekrecie Natalię. W efekcie oboje popadli w niełaskę i zostali wygnani do Wielkiej Brytanii.
11 września 1941	Leopold III Koburg	król Belgów	Mary Lilian Baels	księżna de Réthy	Aleksander belgijski, Maria Krystyna belgijska, Maria Esmeralda belgijska.	drugie małżeństwo Leopolda po śmierci królowej Astrid Szwedzkiej

• baronowie i hrabia legnicki
• Książęta von Hohenberg
• hrabiowie von Meran
• książęta von Altenburg (potomkowie Karola Olbrachta Austriackiego)
• hrabiowie i książęta Löwenstein-Wertheim
• królowa Anglii, Maria (1867-1953), babka królowej Elżbiety II

• mezalians

• Małżeństwa z lewej ręki. Związki morganatyczne w historii