Banana

Le banane a son ël frut dle piante dël géner Musa, originarie dle zòne tropicaj e subtropicaj ëd l'Asia sud-oriental, d'Africa e d'América sentral. Arconossùe për sò savor doss e soa pasta cremosa, le banane a son un dij frut pì consumà al mond e a son ëdcò present ant l'alimentassion piemontèisa, tant coma prodòt fresch che ant ij prodòt processà.

La pianta ëd la banana, ciamà banané, a l'é na gigantesca erba ch'a peul rivé a n'autëssa ëd 5-7 méter. A l'ha dle feuje larghe e longhe ch'as dësvlupo an s'ëd gambe fàite ëd feuje anvertojà. Le fior a nasso an n'ansëma ciamà rëssa, ch'a pòrta vàire livej ëd banane (ciamà man) ch'a formo na bërla. La banana a l'é tecnicament na baja sensa smens, dovù a la coltivassion partenocarpica (sensa ampòlinassion).

A esist-o pì ëd 1.000 varietà ëd banane, ma le pì conossùe a son:

• Cavendish: La pì comersialisà, con pel giauna e polpa dossa.
• Plantain: Pi granda e meno dossa, dovrà për esse cotinà (tìpica dij pais tropicaj).
• Banana rossa: Con pel rossastra e savor ëd fròla.
• Banana nan-a: Pi cita, dovrà ant le macedònie.

An Piemont, a son prinsipalment important le banane d'importassion, vendùe fresche o ant ij dessert.

Le banane a son dovrà ant:

• Cusin-a: Consumà fresche, ant ij gelà, torte (es. torta ëd banana), o cotinà ant ij doss (es. banane flambé).
• Industria: Farin-a ëd banana për celìachi, fibra për tessù.
• Medzin-a tradissional: An Asia, la pel a l'é dovrà për le ferìe, e la polpa për combate la diarrea.

Le banane a son riche ëd potassi (giuto a regolé la pression), vitamin-a B6, e fibra. A l'han ëdcò triptòfan, ch'a giuta a prodùe la serotonin-a (mejora l'umor). A son consijà për jë sportiv për sò contnù d'energìa. Atension, contnend sùcher, a peulo nen esse consumà an quantità da coj ch'a l'han ël diabet.

Le banane a son coltivà da almanch 7.000 agn ant le zòne ëd Malaysia e Papua Neuva Guinea. A son rivà an Euròpa ant ël sécol ch'a fa XV grassie a j'esplorator portughèis. An Piemont, a son ëstàite antrodovùe com prodòt esòtich ant ël sécol ch'a fa XIX, e al di d'ancheuj a son part ëd la dieta comun-a.

Le banane a chërso mej ant un clima tropical con piovosità àuta. A l'han damanca ëd teren rich e bin drenà. Le piante a meuiro apress la produssion ëd la bërla, ma ij rizòm a buto ëd neuv but. An Piemont, la coltivassion a l'é limità a le sère për propòsit ornamentaj o d'arserca.

An Piemont, la banana a l'é associà a l'esòtich e a l'istà. A compariss ant ij proverbi: "Fé la figura dël can ch'a ruva la banana" (esse ridìcol).