Disórdin mental

Ij disórdin mental a son na categorìa ëd condission médiche ch'a influenso ël pensé, j'emossion, ël comportament o na combinassion ëd costi element, causand angossa o dificoltà a realisé j'atività ëd la vita cotidian-a. Costi disórdin a peulo esse causà da na combinassion ëd fator biològich, psicològich, e ambientaj, e a son tratà con terapìe, meisin-e, o sostegn sossial. La comprension dij disórdin mentaj a l'é evolùa, passand da vision mitològiche o moraliste a n'aprovassion sientìfica e compassionevol.

Ant l'antichità, ij problema mentaj a j'ero atribuì a fòrse sovranatural, coma demòni o castigh divin. J'Egissi e ij Grech a l'han provà tratament con erbe o rituaj. Ant ël Medioev, le përson-e con disórdin mentaj a j'ero soens considerà possedùe o bandìe. Con l'Iluminism, jë siensià com Philippe Pinel a l'han ancaminà a studié le maladìe mentaj coma condission médiche. Ant ël Sécol ch'a fa XX, Sigmund Freud a l'ha dësvlupà la psicoanàlisi, e la classificassion moderna a l'é nassùa con ël DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). La Lege Basaglia (1978) an Italia a l'ha sarà ij manicòmi, promovend l'antegrassion sossial.

• Disórdin d'ansietà: Atach ëd pànich, fobìe, OCD (disórdin ossessiv-compulsiv).
• Disórdin ëd l'umor: Depression, disórdin bipolar.
• Disórdin psicòtich: Schisofrenìa, deliri.
• Disórdin alimentar: Anoressìa, bulimìa.
• Disórdin ëd personalità: Borderline, narcisista.
• Disórdin post-traumatich da stress (PTSD).

• Biològich: Squilibri chìmich ant ël servel, stòria familiar.
• Psicològich: Trauma, gestion djë stress.
• Ambientaj: Violensa, povertà, isolament.

La diàgnosi a l'é fàita da psicòlogh o psichiatra con antërviste e test. Ij tratament a comprendo:

• Terapìa: Cognitiv-comportamentala (CBT), psicoanàlisi, terapìa ëd grup.
• Meisin-e: Antidepressiv, ansiolìtich, antipsicòtich.
• Sostegn sossial: Sentr, comunità terapèutiche, associassion ëd volontarià.

Malgré ij progress, lë stigma a rend sempe difìcil për le përson-e ëd ciamé agiut. Stereòtip ant ij media e la mancansa ëd risorse a peulo isolé ij malavi. An Italia, la Lege 180 a garantiss ij drit a tratament volontari e a la dignità, ma l'aplicassion a varia ant le region.

Ël Piemont a l'ha në schema ëd servissi integrà për la salut mental, gestì dai Dipartiment ëd Salut Mental (DSM). A son present sentr, comunità riabilitative, e linie d'agiut gratuit (es. Telefono Amico). L'Università ëd Turin a fa ricerca an sj'avans prim e ant j'euvre ëd prevenzion. Associassion com Vivere Insieme a Turin a organiso atività për l'antegrassion.

• Tele-riabìlita: Consultà an linia për psicoterapìa.
• Prevension: Campagne për la salute mental ant le scòle.
• Neurològia: Studi an sla conession antra servel e disórdin.
• Drit dij malavi: Pi atension a l'autodeterminassion e a la vos dij passient.

• American Psychiatric Association (2013). DSM-5: Manual Diagnòstich e Statìstich.
• Lege 180/1978 (Italia). Arforma dla psichiatria.