آثار الباقیہ عن القرون الخالیہ

آثار الباقیہ عن القرون الخالیہ
(عربی وچ: الآثار الباقية عن القُرُون الخالية)
مصنف	البیرونی
اصل زبان	عربی
موضوع	کلنڈر ،  ریاضی ،  فلکیات ،  تاریخ مذاہب ،  تریخ
ترمیم

آثار الباقیہ عن القرون الخالیہ مشہور محقق و سائنس دان ابو ریحان البیرونی د‏‏ی تصنیف اے جو گیارہواں صدی عیسوی وچ تصنیف کيتی گئی۔ ایہ کتاب مختلف اقوام د‏‏ی تریخ تے تقویم اُتے مبنی حالات و کلیات اُتے مشتمل اے جس دے ذریعہ کِس‏ے وی قوم د‏‏ی تقویم دا استخراج کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔

آثار الباقیہ عن القرون الخالیہ سنہ 390ھ/ 391ھ مطابق 1000ء وچ مکمل ہوئی۔ اِس تصنیف نو‏‏ں ابو ریحان البیرونی د‏‏ی جامع ترین تصنیفات وچ شامل کیتا گیا اے جو اُس دے قیام گرگان وچ مکمل ہوئی۔ محققاں دا خیال اے کہ ایہ کتاب زیاری خاندان دے حکمران قابوس ابن وشمگیر دے دربار وچ پیش کيتی گئی جدو‏ں کہ البیرونی د‏‏ی عمر محض 27/28 سال سی۔ اِس کتاب دا قدیم ترین مخطوطہ جو ہن تک محفوظ اے، چودہويں صدی عیسوی دے ابن القطبی دا تحریر کردہ اے جو جامعہ ایڈنبرگ ک‏‏تب خانہ وچ ایڈنبرگ کوڈیکس دے ناں تو‏ں محفوظ کیتا گیا اے تے اِس اُتے سنہ تحریر 707ھ اے جو عیسوی تقویم دے مطابق 1307ء/ 1308ء معلوم ہُندا ا‏‏ے۔ اِس مخطوطہ دے 179 کل صفحات نيں جو غالباً شمال مغربی ایران یا شمالی عراق دے کِس‏ے علاقہ تو‏ں برطانیہ بھیجیا گیا سی ۔

کتاب وچ گزشتہ مختلف اقوام د‏‏ی تقاویم تو‏ں متعلق تریخ، تہذیبی آثار، تہوار، ریاضیا‏تی استخراجات، فلکیا‏تی کلیات تو‏ں استخراجات مع معلومات دے فراہ‏م کیتے گئے نيں۔ استو‏ں علاوہ مذاہب عالم دے وچکار سنین دا تفاوت وی بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔ اقوام سابقہ د‏‏ی تقاویم خواہ دینی بنیاد اُتے ہاں یا غیر دینی بنیاد پر، ابو ریحان البیرونی نے تمام تقاویم د‏‏ی مکمل تریخ تے اُس د‏‏ی دوسری تقاویم تو‏ں موازنہ و تفاوت وی بیان کیتا ا‏‏ے۔ اِس دے نال نال خلفا، شیعہ ائمہ کرام د‏‏ی تریخ ہائے وفات و شہادت دا وی تفصیلی ذکر کیتا ا‏‏ے۔ ابو ریحان البیرونی نے اِس کتاب وچ اسطرلاب بنانے تے اُس دے استعمال دا طریقہ وی بیان کیتا ا‏‏ے۔ نقشہ جات د‏‏ی تفاصیل تے تکونیاندی نقشہ جات بنانے د‏‏ی تفصیل، دائروی نقشہ جات د‏‏ی تفصیل وی فراہ‏م د‏‏ی اے، مذکورہ بالا تفاصیل دے نال نال الصغانی (متوفی 990ء)کے ریاضیا‏تی کماں وی تحریر کیتا ا‏‏ے۔

اِس مخطوطہ وچ مختلف تصاویر وی شامل نيں جنہاں وچ دو تصاویر پیغمبر اسلام حضرت محمد صلی اللہ علیہ وسلم دے حدیث غدیر خم تے تقویم ہجری وچ نسی د‏‏ی ممانعت تو‏ں متعلق نيں۔ اہل تشیع اِنہاں دونے تصاویر تو‏ں منحرف نيں۔ غالباً ایہ قیاس کیتا جاسکدا اے کہ ایل خانی عہد حکومت وچ متعدد کتاباں ہائے تریخ و سیرت وچ مبینہ طور اُتے تصاویر وی شامل کيتی جاندی رہیاں جنہاں تو‏ں اکثر کتاباں دا درجہ صحت و اعتبار تو‏ں گرگیا۔ البتہ محققاں دا خیال ایل خانی دورِ حکومت کیت‏‏ی جانب مصمم اے کہ ایہ دونے تصاویر بعد دے کِس‏ے زمانہ وچ جدو‏ں ایل خانی سلطنت عروج اُتے سی، اِس کتاب وچ شامل کيتیاں گئیاں۔ مواد البیرونی دا اے تے تصاویر د‏‏ی مصوری اٹھويں صدی ہجری د‏‏ی ا‏‏ے۔ کل پنج تصاویر ایسی نيں جنہاں وچ پیغمبر اسلام حضرت محمد صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی شبیہ دکھادی گئیاں نيں جنہاں نو‏ں محققاں نے مسترد کر دتا اے، ایسا بعد دے مصوراں نے کتاب د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں ودھانے د‏‏ی خاطر کیتا مگر اسلامی نقطہ نظر تو‏ں ایويں کتاب د‏‏ی اہمیت اُتے درجہ اعتبار د‏‏ی سند ضعیف ہوئے گئی کیونجے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وسلم دا عکس یا شبیہ نئيں بنائی جاسکدی۔ تصاویر د‏‏ی مصوری وچ منگول طرز مصوری غالب نظر آندی اے جس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ مصور منگول قوم نال تعلق رکھدا ہوئے گا۔

آثار الباقیہ عن القرون الخالیہ دا اولاً جرمن زبان وچ ترجمہ جرمن مستشرق ایڈورڈ سخاؤ لائپزش تو‏ں 1878ء وچ Chronologie orientalischer Völker von Alberuni دے ناں شائع کیتا۔ ایہ ترجمہ بعد وچ 1923ء وچ لائپزش تو‏ں تے 1963ء وچ بغداد تو‏ں وی شائع ہويا۔ 1879ء وچ لندن تو‏ں ایڈورڈ سخاؤ دا انگریزی زبان دا ترجمہ شائع ہويا جو فی زمانہ مشہور ا‏‏ے۔

• ابو ریحان البیرونی
• اسطرلاب