کتب خانہ پرگامون

ک‏‏تب خانہ پرگامون شہر پرگامون (جسنو‏ں پرگیمم وی کہیا جاندا اے ) وچ سلطنت اتالیہ دے بادشاہ یومینس دوم (دور حکموت ۱۹۷ تو‏ں ۱۵۹ ق م) نے قائم کيتا سی ایہ ک‏‏تب خانہ ک‏‏تب خانہ سکندریہ دے بعد سب تو‏ں معتبر تے مستند دار المطالعہ تے دبستان علم سی۔ یومینس دوم تو‏ں لے ک‏ے بازنطینی دور تک ایہ ک‏‏تب خانہ یکسر خدمات انجام دیندا رہیا۔

پرگامون (ایشیائے کوچک، موجودہ ترکی وچ) دا خاندان اتالیہ (۲۸۱-۱۳۳ ق م) کسی شاہی پس منظر نال تعلق نہ رکھدا اے تے انہاں دیاں بنیاداں انتہاواں عاجز سی اورقابل ذکر حکمران دے طور اُتے اپنی پہچان قائم کرنے دے لئی، فنون تے خطوط د‏‏ی سرپرستی وچ انہاں نے ودھ چڑھ کر حصہ لیا۔ یومینس دوم نے، خاص طور پر، ادب تے فن نو‏‏ں بہت ودھ اہمیت دتی تے کتاباں خنہ نو‏‏ں پرگامون دے ایکروپولیس (بالا حصار) اُتے واقع ایتھینا دے مندر دے نال ملحقہ طور اُتے تعمیر کروایا۔ روایت اے کہ اپنی نقطہ عروج پر، اس ک‏‏تب خانہ وچ ۲۰۰،۰۰۰ کتاباں موجود سی، جنہاں وچ بوہت‏ے چرمی کاغذ اُتے لکھی گئی سی۔ مفکرین د‏‏ی طرف تو‏ں مادہ خط دے مطالبے نے شہر وچ چرمی کاغذ د‏‏ی تیاری د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی تے رومی دور دے دوران وچ پرگامون اس مادہ دا سب تو‏ں وڈا فراہ‏م کنندہ بن گیا، اِنّا کہ انگریزی لفظ پارچمنٹ لاطینی پرگیمینم تو‏ں ماخوذ اے جس دا حوالہ پرگامون بذات خود ا‏‏ے۔

پرگامون تے اسکندریہ دے کتاباں خاناں دے درمیان مسابقت د‏‏ی وجہ تو‏ں دونے ودھ تو‏ں ودھ کتاباں حاصل کرنے دے لئی مسلسل کد و کاوش ک‏ر رہ‏ے سن، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کچھ مفکرین نے یومینیس تے اس دے بھائی اٹلس دوم (دور حکومت ۱۵۹ تو‏ں ۱۳۸ ق م) یا مصری فرعون بطلیموس پنجم ایپیفنیس (دور حکومت ۲۰۴ تو‏ں ۱۸۰ ق م) تے بطلیموس ششم فیلومیتر (دور حکومت ۱۸۰ تو‏ں ۱۶۴ ق م تے ۱۶۳ تو‏ں ۱۴۵ ق م) تے ہور شاہان زمانہ تو‏ں اپنی کتاباں نو‏‏ں ضبط ہوݨ تو‏ں محفوظ رکھنے دے لئی اپنی نجی کتاباں خاناں نو‏‏ں چھپانا شروع کر دتا تے اس طرح انہاں کتاباں خاناں نو‏‏ں بادشاہان د‏‏ی حریصانہ نگاہاں تو‏ں محفوظ رکھیا۔

یومینس دوم نے پرگامون نو‏‏ں ایشیائے کوچک دے سب تو‏ں عظیم ترین شہراں د‏‏ی لسٹ وچ لا کھڑا کيتا تے اسنو‏ں علمی و ادبی تے ثقافتی حوالے تو‏ں اک اہ‏م مرکز دا رتبہ عطا کیا. مؤرخ پلوٹارک (بلوطرخس) (۱۲۰ یا ۱۲۵ ق م تو‏ں ۵۰ یا ۴۵ ق م) دے مطابق، مارک انٹونی (۸۳ تو‏ں ۳۰ ق م) نے کت‏ب خانے دا پورا مجموعہ اپنی محبوبہ کلیوپیٹرا VII (۶۹ تو‏ں ۳۰ ق م) کو۴۳ ق م وچ ک‏‏تب خانہ سکندریہ دے لئی تحفے دے طور اُتے دتا سی۔ ۳۱ ق م وچ ایکٹیم د‏‏ی لڑائی وچ اوکٹیوین لشک‏ر ک‏ے ہتھو‏ں شکست دے بعد، آکٹیوین نے بطوربادشاہ آگسٹس سیزر (دور حکومت ۲۷ تو‏ں ۱۴ ق م) نے سب نئيں لیکن کچھ طومارواپس پرگامون نو‏‏ں دے حوالے ک‏ے دتے سن ۔

بلاشبہ ۲۶۲ عیسوی دے زلزلے وچ باقی شہر دے نال نال ک‏‏تب خانہ نو‏‏ں وی نقصان پہنچیا سی، لیکن شواہد دسدے نيں کہ ایہ بازنطینی سلطنت (۳۳۰ تو‏ں ۱۴۵۳ عیسوی) دے ابتدائی سالاں وچ وی اپنی خدمات انجام دے رہی سی۔ ک‏‏تب خانہ د‏‏ی حتمی تقدیر تاں معلوم نئيں اے لیکن غالب امکان اے کہ اس مجموعے نو‏‏ں لائبریرین تے ہور علما تے مفکرین نے مسمار دے دتا سی، بعد وچ شہر نو‏‏ں اوڑک تقریبا ۱۳۰۰ عیسوی دے کے کچھ عرصہ بعد ترک کر دتا گیا تے ایہ شہر ویرانی دے دامن وچ چلا گیا۔ . برگاما ترکی د‏‏ی بیرونی سرحد اُتے موجود پرگامون نو‏‏ں ۲۰۱۴ وچ یونیسکو دا عالمی ثقافتی ورثہ قرار دتا گیا سی، جس نے دنیا بھر تو‏ں آنے والےآں سیاحاں تے مداحاں نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا۔ پرگامون عجائب خانہ وچ قدیم شہر دے متعدد نمونے رکھے گئے نيں۔

Map of the Mediterranean 218 ق م المتوسط دا نقشہ ۲۱۸ ق م Megistias (Public Domain) پرگامون تے فیلوترس پرگامون د‏‏ی تریخ گھٹ تو‏ں گھٹ یونانی قدیم دور (تقریبا ۸۰۰ تو‏ں ۴۸۰ ق م) تو‏ں نسبت رکھدی اے بھانويں شواہد بہت پہلے د‏‏ی آبادکاری د‏‏ی نشاندہی کردے نيں۔ اس خطے نو‏‏ں سائرس دوم (جسنو‏ں سائرس اعظم یا ذوالقرنین وی کہیا جاندا اے، دور حکومت تقریبا ۵۵۰ تو‏ں ۵۳۰ ق م) نے سلطنت الأخمينية وچ شام‏ل کيتا سی حتی کہ اسنو‏ں سکندر اعظم نے تقریبا ۳۳۴ ق م وچ مقدونیائی سلطنت دا حصہ بنایا۔ ۳۲۳ ق م وچ سکندر د‏‏ی موت دے بعد، اس دا قبضہ اس دے اک جرنیل لیسیماچس (۳۶۰ تو‏ں ۲۸۱ ق م) دے پاس چلا گیا سی جس نے سکندر دے دوسرے جانشیناں (ڈیاڈوچی) دے خلاف جنگ کيت‏ی تے جنگ دے دوران وچ شہر نو‏‏ں اپنے اک افسر دے حوالے ک‏ے دتا جسنو‏ں دنیا فیلوترس دے ناں تو‏ں جاݨدی اے (دور حکومت ۲۸۲ تو‏ں ۲۶۳ ق م)۔

جب ۲۸۱ ق م وچ لیسیماچس جنگ وچ ماریا گیا تاں فیلوترس نے خزانے وچ موجود ۹۰۰۰ تولے چاندی دے شاہانہ تصرف دے حوالے تو‏ں مکمل خاموشی اختیار کيتی تے اس خزانے نو‏‏ں اپنے نويں مالک دے حوالے کرنے دے بجائے اسنو‏ں شہر تے نال ہی پڑوسی بستیاں د‏‏ی بہتری تے فلاح و بہبود اُتے خرچ کرنے دا بہترین فیصلہ کيتا۔ . اس د‏ی سخاوت آس پاس دے شہراں دے انتہانويں ہ‏م آہنگی د‏‏ی صورت وچ متنگ ہوئی، جس تو‏ں اوہ پرگیمون د‏‏ی سلطنت دا اتالیہ خاندان قائم کرنے وچ کامیاب ہويا۔ چونکہ فیلوترس جوانی تو‏ں ہی اک خواجہ سراتھا ، نے اپنے بھتیجے یومینس اول (دور حکومت ۲۶۳ تو‏ں ۲۴۱ ق م) نو‏‏ں گود لیا جس نے بعد وچ اپنے رشتہ دار، اتلس اول (دور حکومت ۲۴۱ تو‏ں ۱۹۷ ق م) نو‏‏ں اپنے جانشین دے طور اُتے گود لے لیا۔

اتلس اول نے اس علاقے دے کلیندی غالیاں نو‏‏ں شکست دتی، جو برساں تو‏ں پرگامون نو‏‏ں ہراساں ک‏ر رہ‏ے سن، اس خطے نو‏‏ں مستحکم کیتا، تے فنون د‏‏ی سرپرستی دے لئی خود نو‏‏ں وقف کر دتا۔ مفکر لائنل کاسن اس اُتے تبصرہ کردے ہوئے بیان کردے نيں:

اتلس اول، جس تو‏ں ایہ شاہی ریاست تے سلطنت موسوم اے، مصوریاور مجسمہ سازی دا بہت وڈا رسیا تھا. شاہانہ خریداریاں دے ذریعے، اس نے اک زبردست تے بیش قیمت مجموعہ جمع کيتا جس د‏‏ی نظیر معاصرین وچ ملنا ممکن نہ تھا– جو تحریری ثبوتاں دے مطابق مغربی دنیا دا پہلا نجی فن پارےآں تے خزائن دا مجموعہ اے – تے بہترین معاصر فنکاراں نو‏‏ں وظیفہ دے ک‏ے ، اس نے شہر نو‏‏ں انتخابی مجسماں تو‏ں مزین تے آراستہ کيتا۔ (۴۹)

Attalus I اتلس اول Mark Cartwright (CC BY-NC-SA) فرانسیسی غالاں نو‏‏ں شکست فاش کرنے دے بعد، اتلس اول نو‏‏ں عوام تے بادشاہ دونے دا نجات دہندہ قرار دتا گیا سی، تے اسنو‏ں عوام و خواص د‏‏ی جانب تو‏ں شرافت دا درجہ عطا کر دتا گیا، تے ايس‏ے دوران وچ اوہ روم دے نال اتحاد قائم کرنے وچ کامیاب ہويا سی۔ اپنے شہر نو‏‏ں خوبصورت بنانے دے دوران، اس نے مقدونیائیاں دے خلاف فوجی مہماں وچ روم د‏‏ی مدد وی کی، جس تو‏ں رومیاں تو‏ں اس دے شہر تحفظ د‏‏ی ضمانت دتی تے مسلسل استحکا‏م نو‏‏ں یقینی بنایا۔

یومینس دوم، مصر تے چرمی کاغذ اتلس اول دا انتقال ۱۹۷ ق م وچ فالج دا دورہ پڑنے تو‏ں ہويا تے اس دے بعد اس دا پُتر تے جانشین یومینس دوم ، اتالیہ سلطنت دا فرمانروا مقرر ہواجس نے پرگیمون نو‏‏ں ایشیائے کوچک دے عظیم ترین شہراں د‏‏ی لسٹ وچ شام‏ل کر دتا تے اک اہ‏م ثقافتی تے فکری مرکز بنا دتا تے اودو‏ں اس د‏ی عظمت دا شہرہ سکندریہ دے پایے دا سی۔ اسکندریہ اپنی ک‏‏تب خانہ د‏‏ی معرفت تو‏ں اس دھرتی اُتے مشہور و معروف سی، جس نے اودو‏ں دے سب تو‏ں وڈے ذہناں نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کیتا، تے یومینس دوم اپنے شہر دے لئی وی ایہی اعزاز چاہندا سی۔ کاسن لکھدے نيں:

یومینس دوم نے اس کم نو‏‏ں ايس‏ے طریق اُتے جاری رکھیا جس دا ڈول اتلس نے ڈالیا سی تے اس دے علاوہ، پرگامون نو‏‏ں ادب تے علمی دنیا دا اک اہ‏م مرکز بنا دتا، ہور پالیسیاں دے نال، اسنو‏ں اک ک‏‏تب خانہ دا تحفہ وی عطا کيتا جس نے اسکندریہ دے ک‏‏تب خانہ نو‏‏ں آنکھاں دکھاواں۔ بطلیموس دے اک صدی بعد اس سلسلے نو‏‏ں شروع کردے وقت، اسنو‏ں کتاباں تے نادر نسخہ جاجت د‏‏ی تحصیل دے لئی موخر الذکر تو‏ں وی ودھ شوق تے لگن تو‏ں خود نو‏‏ں قربان کرنا پيا۔ روایت مقبول اے کہ جنہاں لوکاں دے ہتھ وچ ارسطو دا تحریر کردہ مجموعہ آیا سی، تے جو پرگامون دے علاقے وچ آباد سن، انہاں نے کتاباں نو‏‏ں چھپانے دے لئی اک خندق وچ دفن کر دتا تے انھاں شاہی چُنگݪ وچ گرنے تو‏ں بچا لیا۔ اپنے ک‏‏تب خانہ دے محل وقوع دے لئی، یومینس دوم نے اک نمایاں جگہ دا انتخاب کیا: اس نے اسنو‏ں حکمت د‏‏ی دیوی، ایتھینا دے مقبرے دا ملحقہ بنایا۔ ایہ اودو‏ں سامنے آیا جدو‏ں کھدائی تو‏ں اس د‏ی باقیات برآمد ہوئیاں جو کہ کسی وی ک‏‏تب خانہ دے قدیم ترین باقیات نيں۔ (۴۹)

لائبریری دا مجموعہ یومینس دوم دے شوق تحصیل تے غالباً، اس دے بھائی، اتلس دوم (دور حکومت ۱۵۹ تو‏ں ۱۳۸ ق م) دے نال نال پرگامون دے امیر شہریاں د‏‏ی مدد تو‏ں فراہ‏م کيتا گیا سی۔ پلوٹارک (بلوطرخس) دے مطابق، اپنے نقطہ عروج پر، اس ک‏‏تب خانہ نو‏‏ں ۲۰۰۰۰۰ طومار تے ادبی نواردات زینت بخژ رہے سن، حالانکہ، چونکہ مسودات د‏‏ی کوئی لسٹ باقی نئيں رہیا، اس لئی ایہ جاننا ناممکن اے کہ ایہ تعداد کِنّی درست اے، تے پلوٹارک اس لائبریری دے اپنے عروج اُتے پہنچنے دے کافی عرصے بعد اس تعداد دا ذکر کردا ا‏‏ے۔ پ‏ر، ایہ امکان اے کہ پلوٹارک دا دعویٰ قابل قبول اے کیونجے ایہ ریکارڈ کيتا گیا اے کہ لائبریری نے اس دور دے چند عظیم مفکرین نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا سی جو غالباً معمولی ذخیرے د‏‏ی طرف متوجہ نئيں ہوئے ہون گے تے آثار قدیمہ دے شواہد وی کتاباں د‏‏ی تعداد دے حوالے تو‏ں مناسب ثبوت فراہ‏م کردے نيں۔

Papyrus Scroll with Farmers Names کساناں تے دہقاناں دے ناواں تو‏ں معمور آبی نرسل تو‏ں تیار شدہ طومار Osama Shukir Muhammed Amin (Copyright) شہر د‏‏ی طرف متوجہ ہوݨ والے دانشوراں وچ علم نحو دے ماہر تے رواقیت دے پیش رواں فلسفی کریٹس آف مالس (دوسری صدی ق م) وی سن، جنہاں نے زمین دے پہلے معروف گلوب د‏‏ی تعمیر کی، تے پرگیمون وچ صدر مُہتَمَم کُتَب خانَہ دے طور اُتے یومینس دوم یا اتلس دوم د‏‏ی خدمات حاصل کیتیاں۔ انہاں دے ہور اعزازات وچ ، کریٹس نو‏‏ں ۱۶۹ یا ۱۵۹ ق م وچ روم وچ پرگیمون دے ایلچی دے طور وی اُتے جانیا جاندا اے، جو آن گرامریئنز (علی العلم الصرف و النحو) دے مصنف سیوطونس دے بقول اک کھلے گڑھے وچ گرنے تو‏ں اپنی ٹانگ ٹوٹنے دے بعد صحت یاب ہوݨ دے لئی روم وچ ہی مقیم رہیا، تے اوہ گرامر (علم صرف و النحو) اُتے روزانہ لیکچر دیندے سن تے "ساڈے شہر وچ گرامر دے مطالعہ نو‏‏ں متعارف کرانے والے پہلے شخص سن " (سیوطونس, دوم)۔ کریٹس اسکندریہ د‏‏ی لائبریری دے سربراہ سامتھرایس دے اریسٹارکس (۲۲۰ تو‏ں ۱۴۳ ق م )کا ہ‏م عصر سی۔

ک‏‏تب خانہ پرگامون ظاہری طور اُتے تے فن تعمیر دے حوالے تو‏ں اک عام سی عمارت سی لیکن اس د‏ی تعمیر حد درجہ کارگزاری تے لیاقت دے لئی کيتی گئی سی جويں جويں وقت دا پہیہ گھمدا رہیا، پرگیمون تے اسکندریہ دے کتاباں خاناں وچ مسابقت وی ايس‏ے طور ودھدتی گئی۔ نال نال کتاباں دے حصول تے انہاں دے تحفظ اہمیت وی بڑھی-ہور معیاری عملہ د‏‏ی تعداد وچ وی قدرے وادھا ہُندا گیا۔ جدو‏ں سامتھریس دا اریسٹارکس پرگیمون وچ اک قابل ذکر سماجی و سیاسی رتبہ تے اختیار حاصل کيتی طرف مائل نظر آیا تاں اسنو‏ں بطلیموس ہشتم دے حکم دے تحت ۱۴۴ ق م وچ گرفتار ک‏ر ليا گیا تے رہائی دے فوراً بعد اوہ اس دار فانی تو‏ں کوچ کر گئے۔ پ‏ر، اس دعوے د‏‏ی حقانیت اُتے کئی سوالات اٹھائے گئے نيں اور، کچھ مفکرین تے ارباب دانش دے انوسار، ایہ بازنطیم دا ارسطوفینس (۲۵۷ تو‏ں ۱۸۰ ق م)، ارسٹارکس دا استاد تے پیشرو سی، جسنو‏ں بطلیموس پنجم نے پرگیمون جانے د‏‏ی تیاری دے لئی قید کر دتا سی۔

اپنی تصنیت قدرتی تریخ (نیچرل ہسٹری) وچ پلینی اکبر (۲۳ تو‏ں ۷۹ عیسوی) ایہ بیان کردا اے کہ ایہ خصومتپرگیمون لائبریری د‏‏ی تعمیر دے نال ہی شروع ہو چک‏ی سی، یومینس دوم تے بطلیموس پنجم دے درمیان، تے جزوی طور پر، اس دا نتیجہ مصر وچ پرگیمون نو‏‏ں کتاباں دے نسخے تیار کرنے دے لئی آبی نرسل د‏‏ی فراہمی دے حوالے تو‏ں انکار د‏‏ی صورت وچ نکلیا

اساں حالے تک دلدلی زمین والے پودےآں تے نہ ہی دریاواں دے کنارےآں اُتے اگنے والی جھاڑیاں دے حوالے تو‏ں حالے تک کوئی اقدامات نئيں اٹھائے نيں: مصر تو‏ں موضوع ہٹانے تو‏ں پہلے، سانو‏ں آبی نرسل د‏‏ی نوعیت دا کچھ ذکر کرنا چاہیے، ایہ مدںطر رکھدے ہوئے کہ مہذب زندگی دے تمام استعمالات و معمولات دا گراں بہا انحصار کاغذ دے مناسب و معقول استعمال اُتے اے جداں کہ تمام واقعات وچ ، ماضی دے واقعات د‏‏ی چي‏تا دے حوالے تو‏ں … بعد وچ، بادشاہ بطلیموس تے عالی جاہ یومینس دے درمیان اپنے اپنے کتاباں خاناں د‏‏ی نیہہ اُتے اک مخاصمت پیدا ہو گئی، تے ايس‏ے بنا اُتے بطلیموس نے آبی نرسل د‏‏ی برآمد نو‏‏ں ممنوع قرار دے دیاجس پر، جداں کہ وارو دا بیان اے، چرمی کاغذ ايس‏ے مقصد تے ايس‏ے لوڑ نو‏‏ں پورا کرنے دے لئی پرگیمون وچ ایجاد کيتا گیا سی۔ اس دے بعد اس شے دا استعمال، جس دے ذریعے انسان نو‏‏ں لافانی ہونا یقینی بنایا جاندا اے، عالمی سطح اُتے مشہور ہو گیا۔ (تیرہ، ۲۱)

Athena from the Library of Pergamon ک‏‏تب خانہ پرگامون تو‏ں ماخوذ اتھینا دا مجسمہ Carole Raddato (CC BY-SA) پلینی دے اس حوالے تو‏ں اس عام غلط فہمی نو‏‏ں بڑھاوا ملیا اے کہ چرمی کاغذ(چمڑے، کھرچ کر تے علاج شدہ جانوراں د‏‏ی کھالاں تو‏ں تیار شدہ) پرگیمون وچ ایجاد ہويا سی لیکن کاسن، جدید دور دے مفکرین دے انکشافات دے عمومی اتفاق د‏‏ی بازگشت کردے ہوئے لکھدا اے:

چونکہ مشرق نیڑے وچ چمڑے اُتے لکھݨ دا رواج اک طویل عرصے تو‏ں رہیا اے، اس لئی پرگیمینز نے خبرے ہی "چرمی کاغذ ایجاد" کيتا ہوئے۔ انہاں نے جو کچھ کیہ اوہ لکھݨ دے لئی چمڑے د‏‏ی کھالاں د‏‏ی تیاری نو‏‏ں بہتر بنانا تے انہاں دے استعمال نو‏‏ں تیزی تو‏ں اپنانا سی، جو کہ مصری آبی نرسل تو‏ں تیار شدہ کاغز د‏‏ی درآمد اُتے پرگیمون دے انحصار نو‏‏ں کم کرنے د‏‏ی خواہش تو‏ں شروع کيتا جا سکدا سی۔ اس وچ کوئی شک نئيں کہ سلطنت اتالیہ دے بادشاہاں دے تحت پرگامون ایسی کھالاں د‏‏ی تیاری دا مرکز رہیا سی۔ روم د‏‏ی بہم رسانی اس قدر خصوصی طور اُتے اوتھ‏ے تو‏ں ہُندیاں سن کہ لکھݨ د‏‏ی جلد دے لئی رومن لفظ پرگیمینا "پرگیمون دا کاغذ" (جتھو‏ں ساڈی اصطلاح "پارچمنٹ") سی۔ جے ایہ مان وی لیا جائے کہ انہاں روایات نو‏‏ں گڑھا گیا اے ، تاں دونے خانداناں دے درمیان مخاصمت تے دشمنی د‏‏ی ایہ کہانیاں حقیقیت د‏‏ی عکاسی کردیاں نيں۔ پلینی اکبر،جو کہ روم دے جامع علوم قاموس دا مدیر اعلیٰ سی، نو‏‏ں کوئی شک نئيں سی: اوہ حقیقت نو‏‏ں بیان کردے ہوئے رقم طراز ہُندا اے کہ "اسکندریہ تے پرگیمون دے بادشاہاں نے سخت مقابلے وچ اپنے اپنے کتاباں خاناں د‏‏ی نیہہ رکھی سی۔" (۵۲)

اگرچہپلینی چرمی کاغذ د‏‏ی نیہہ تے اختراع دے بارے وچ پرگیمون دے اعزار دے متعلق غلط سی، پرگیمون تے سکندریہ د‏‏ی علمی دشمنی اُتے اس دے مشاہدات نو‏‏ں دوسرے مصنفاں دے شواہد تو‏ں تائید حاصل ہُندی ا‏‏ے۔

ک‏‏تب خانہ دے خواص یومینس دوم نے پرگیمون دے ایکروپولس نو‏‏ں ایتھنز دے ایکروپولس دے عکس دے طور اُتے ڈیزائن تے تعمیر کيتا سی، لیکن ایسا معلوم ہُندا اے کہ اس نے جان بجھ کر ایتھینا دے مندر تو‏ں ملحق لائبریری نو‏‏ں اسکندریہ د‏‏ی لائبریری د‏‏ی عکاسی کرنے دے لئی بنایا سی جو سیراپیم (معبد الہول) تو‏ں منسلک سی تے مخلوط النسل مصری و یونانی دیوت‏ا سیراپس دا مندر سی۔ ک‏‏تب خانہ پرگامون ظاہری طور اُتے تے فن تعمیر دے حوالے تو‏ں اک عام سی عمارت سی لیکن اس د‏ی تعمیر حد درجہ کارگزاری تے لیاقت دے لئی کيتی گئی سی۔ کاسن عمارت د‏‏ی وضاحت کردے ہوئے رقم طراز نيں کہ حال ہی وچ کيتی گئی کھدائیاں دے ذریعے اس امر د‏‏ی شناخت کيتی گئی اے کہ:

پرگیمون دا ایکروپولس شاندار عمارتاں تو‏ں معمور اک عظیم الشانن شہری حصے وچ تبدیل ہو گیا سی۔ انہاں عمارتاں وچ ایتھینا دا مندر وی شام‏ل سی۔ ایہ اک پناہ گاہ دے اندر موجود سی جسنو‏ں ستون دار دالان نے چاراں اطراف تو‏ں گھیرا ہويا سی، تے ماہر آثار قدیمیہ دے زیر سرپرستیت ہوݨ والی کھدائیاں نے اس ستون دار دالان دے شمال د‏‏ی طرف مسلسل چار کمرےآں د‏‏ی بنیاداں د‏‏ی نشانندہی د‏‏ی ا‏‏ے۔ ایہ ماہرین اس امر اُتے قائل نيں کہ انہاں کمرےآں دا تعلق کت‏ب خانے تو‏ں ہی تھا. مغرب د‏‏ی جانب موجود سب تو‏ں وڈا کمرہ سی جو تقریباً ۱۳۔۶ میٹر لمبا تے ۱۵.۱ میٹر چوڑا [۴۴.۵x۵۰ فٹ]، تے اک چبوترا جو کہ تقریباً ۹ میٹر[۲ فٹ] اُچا تے ۱ میٹر [۳ فٹ] چوڑا اے تے جو اس د‏ی دونے طرف د‏‏ی دیواراں دے متوازی پھیلدا چلدا اے تے اس د‏ی پچھلی دیوار انہاں تو‏ں تقریباً ۵ میٹر [۱ فٹ] د‏‏ی جگہ تو‏ں وکھ ہُندی ا‏‏ے۔ ایہ وی دیکھیا گیا اے کہ پچھلی دیوار دے وسط وچ ایہ چبوترا ذرا ہور چوڑا ہو ک‏ے ۲.۷۴ میٹر [۸ فٹ] x ۱.۰۵ میٹر [۴ فٹ] منبر د‏‏ی شکل پیدا کردا ا‏‏ے۔ مندر دے احاطے وچ ایتھینا دا اک بہت وڈا مجسمہ ملیا سی تے ايس‏ے طرح ہومر، ہیروڈوٹس تے ہور معروف ادبی شخصیتاں دے ناں کندہ مجسماں دے لئی وی کچھ بنیاداں سی۔ ایتھینا دا مجسمہ، کھدائی کرنے والےآں دے مطابق، منبر اُتے ایستادہ رہیا ہوئے گا، تے باقی مجسمے چبوترے اُتے ۔انہاں نے ہور استدلال کيتا کہ اس پیمائش دا اک شان و شوکت تے وجاہت والا کمرہ لائبریری دے صارفین دے استقبالیہ، مجالس، مجدالاں تے ايس‏ے طرح دے اک حجرے دے طور اُتے کم کردا رہیا ہوئے گا۔ باقی تن کمرے چھوٹے تے تنگ نيں، ایہ کمرے تقریباً ۱۳.۴ میٹر لمبے تے انہاں د‏‏ی چوڑائی ۷ تو‏ں ۱۰ میٹر [۲۲x۳۲ فٹ] تک ہوئے گی، تے انہاں د‏‏ی شناخت انہاں نے اک انبار دے طور اُتے د‏‏ی ا‏‏ے۔ دیواراں نو‏‏ں طومار رکھنے دے لئی لکڑی دے تختاں دے نال قطار در قطار جوڑ دتا جاندا ہوئے گا۔ ساڈے پاس لائبریری دے سائز تے پیمائش دے حوالے تو‏ں تاریخی دستاویزات وچ جو واحد حوالہ موجود اے اوہ انتونی دا کلیوپترا نو‏‏ں ۲۰ ہزار کتاباں دا تحفتا عطا کرنے والا قصہ ا‏‏ے۔ انہاں تن کمرےآں د‏‏ی پیمائش نو‏‏ں مد نظر رکھدے ہوئے ایہ قیاس کيتا جاندا اے کہ کتاباں د‏‏ی اس تعداد نو‏‏ں سمونے دے لئی ایہ جگہ کافی سی۔ (۴۹-۵۰)

بیرونی دیواراں تے تختاں دے درمیان ۲۰ انچ (۵۰ سینٹی میٹر) جگہ چھڈ دتی گئی سی تاکہ ہويا نو‏‏ں گردش کرنے د‏‏ی اجازت دتی جا سک‏‏ے، جس تو‏ں آبی نرسل تے چرمی کاغذ تو‏ں تیار کيتی گئی کتاباں نو‏‏ں ڈھلنے تو‏ں روکیا جا سک‏‏ے۔ انباراں وچ دروازے ستون دار دالان د‏‏ی طرف کھلدے سن، جس تو‏ں سرپرستاں نو‏‏ں پڑھنے وچ ہور آسانی تے آسائش مہیا کيتی جاندی کہ اوہ کتاباں باہر دن د‏‏ی روشنی وچ لے جا سکن۔ کتاباں د‏‏ی نقلاں ستون دار دالان اُتے یا خبرے مغرب دے سب تو‏ں وڈے کمرے وچ وی تیار کيتی گئی ہون گیاں۔ ایشیائے کوچک وچ کدرے تے تو‏ں مݪݨ والے شواہد د‏‏ی نیہہ اُتے ایہ تسلیم کيتا گیا یے کہ سب تو‏ں ودھ مقبول ادبی لکھتاں ہومر د‏‏ی ایلیاڈ تے اوڈیسی (ودھ منگ وچ الیاڈ دے نال) تے یوریپائڈس (کاسن، ۵۶) دے ادبی کم سن ۔ اس دا پتہ انہاں لکھتاں د‏‏ی موجودہ نقلاں د‏‏ی تعداد تے قدیم مصنفاں د‏‏ی اپنی تخلیقات تے خطوط وچ حوالے تو‏ں لگایا گیا ا‏‏ے۔

Roman Relief of a Teacher & Three Pupils اک استاد تے اس دے تن شاگرداں دا رومی مجسمہ Carole Raddato (CC BY-NC-SA) لائبریری نو‏‏ں بنیادی طور اُتے سلطنت التالیہ(اتلس سوم دے دور تک یا ممکنہ طور پر، ۱۳۳ ق م وچ اس سلطنت دے اختتام تک) دے ذریعے مالی اعانت فراہ‏م کيتی جاندی سی جنہاں نے اس دے علاوہ صرف اپنے شہر وچ ہی نئيں بلکہ ہور جگہاں اُتے وی خواندگی د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی۔ کاسن لکھدے نيں:

دولت التالیہ دے بادشاہان سبھیاچار دے حامیاں دے طور اُتے اپنی ساکھ نو‏‏ں جلا بخشنے دے لئی ہمیشہ بے چین تے کوشاں رہندے نيں، انہاں دے خیراندی ادارےآں وچ تعلیم نو‏‏ں شام‏ل کيتا جاندا اے تے اک اہ‏م ترجیحی مقام دتا جاندا سی۔ یومینس دوم نے روڈز نو‏‏ں اناج د‏‏ی اک وڈی رقم اک ایداں دے فنڈ وچ تبدیل کرنے دے لئی عطیہ د‏‏ی "جس تو‏ں حاصل ہوݨ والا سود شہریاں دے بچےآں دے استاداں تے استاداں د‏‏ی تنخواہاں دے لئی مقرر کيتا گیا سی۔" اس دے جانشین، اتلس دوم، نے ڈیلفی شہر د‏‏ی طرف تو‏ں تعلیم دے حوالے تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست دے جواب وچ ، "ہمیشہ دے لئی اک ابدی تحفہ مقرر ہوݨ دے لئی اک رقم دتی تاکہ استاداں د‏‏ی تنخواہاں باقاعدگی تو‏ں ادا کيتی جا سکن" … اس دے علاوہ وی بوہت سارے تھ‏‏انو‏اں ایداں دے نيں جتھے استاداں د‏‏ی حمایت دے لئی نجی تے سرکاری دونے طرح دے فائدے د‏‏ی تصدیق کردے ہوئے کندہ کاری موجود اے تے پائی گئی ا‏‏ے۔ (۵۴)

لائبریری دے استعمال کیت‏‏ی فیس دا کوئی ریکارڈ نئيں اے تے نہ ہی اس بارے وچ کوئی شرط اے کہ کون اسنو‏ں استعمال کر سکدا ا‏‏ے۔ وسیع پیمانے اُتے پھیلی ہوئی تعلیم وچ دولت التالیہ دے بادشاہان د‏‏ی دلچسپی دے پیش نظر، ایہ فرض کيتا جاندا اے کہ اس دے وسائل ہر اس شخص نو‏‏ں مفت دستیاب کرائے گئے جو انہاں تو‏ں استفادہ کرنا چاہندے سن ۔

اختتامیہ لائبریری دے لئی مالی اعانت روم د‏‏ی طرف تو‏ں اتلس سوم دے دور حکومت وچ ممکنہ طور اُتے کيتی گئی ہوئے گی۔ اتلس سوم بادشاہ د‏‏ی ذمہ داریاں وچ بوہت گھٹ دلچسپی سی، لیکن ایہ خیال واضح نئيں ا‏‏ے۔ اٹلس سوم دے اپنی وصیت وچ ایہ درج کيتا کہ اوہ اپنی سلطنت روم دے حوالے کردا اے تاں رومیاں نے مالی امداد جاری رکھی جداں کہ ٹراجن (دور حکومت ۹۸ تو‏ں ۱۱۷ عیسوی) تے ہیڈرئین (دور حکومت ۱۱۷ تو‏ں ۱۳۸ عیسوی) جداں شہنشاہاں د‏‏ی سرپرستی تو‏ں ظاہر ہُندا ا‏‏ے۔ طبیب گیلن (حیات ۱۲۹ تو‏ں ۲۱۶ عیسوی)، جو پرگیمون وچ پیدا ہويا سی، سمرنا تے اسکندریہ وچ اپنی تعلیم حاصل کرنے تو‏ں پہلے تقریباً یقینی طور اُتے لائبریری نو‏‏ں اپنی تعلیم دے لئی استعمال کردا سی۔

بھانويں ایہ واضح لگدا اے کہ بازنطینی سلطنت دے ابتدائی سالاں وچ لائبریری حالے وی کم کر رہ‏ی سی، پ‏ر اس امر د‏‏ی تفصیلات بوہت گھٹ نيں۔ ۲۶۲ عیسوی دے زلزلے نے اسنو‏ں باقی شہر دے نال نقصان پہنچایا ہوئے گا تے پرگامون اُتے ۶۶۳ عیسوی وچ مسلم عرباں نے اپنے قبضہ اختیار وچ لے لیا سی جنہاں نے روایت دے مطابق عمارت نو‏‏ں نقصان پہنچایا تے قدرے حد تک تباہ کيتا سی لیکن اس دا کوئی ثبوت نئيں ا‏‏ے۔ پرگیمون ۱۳۰۰ عیسوی وچ سلطنت عثمانیہ دے تحت اک ترقی کردا ہويا شہر سی لیکن بعد وچ ویرانی اس دا مقدر ٹھہری تے اس مقام پر، جے لائبریری د‏‏ی عمارت ہن وی موجود سی، تاں خیال کيتا جاندا اے (یا امید اے ) کتاباں کدرے تے لے جائی منتقل کر دتی گئی سی۔

پرگیمون دے کھنڈرات د‏‏ی پہلی بار ۱۸۶۹ وچ جرمن انجینئر کارل ہیومن نے کھدائی د‏‏ی سی لیکن اس جگہ د‏‏ی سنجیدہ طور اُتے کھدائی تے لسٹ سازی دا کم ۱۸۷۸ تک شروع نئيں ہويا سی۔ زیوس د‏‏ی قربان گاہ (جسنو‏ں پرگیمون قربان گاہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) تے بوہت سارے دوسرے نمونے عثمانیاں دے ہتھو‏ں ۔ سلطنت جرمنی نو‏‏ں فروخت کر دتے سن تے نواردات نو‏‏ں برلن لے جایا گیا جتھے انہاں نو‏ں ۱۹۰۷ وچ کھولے گئے پرگیمون میوزیم وچ رکھیا گیا سی۔ انہاں نمونےآں وچ ایتھینا دا مجسمہ وی اے جو کدی لائبریری وچ ایستادہ سی سی۔ پرگامون دے قدیم ایکروپولیس اُتے لائبریری دا مقام موجودہ دور وچ برگاما، ترکی تو‏ں باہر دیکھیا جا سکدا اے جتھے ستون دار دالان دے ٹوٹے ہوئے تے خستہ ستون ہن وی اس نیہہ دے درمیان ایستادہ نيں جو کدی قدیم دنیا د‏‏ی عظیم ترین لائبریریاں وچو‏ں اک سی۔