Tachiuni

Alt text
N'immaggini nun vali recimila palori. Siccòmi nu tachiuni si mòvi sèmpri cchiu viloci râ luci, nunnèni fattibili viririlu abbicinarisi. Ruoppu ca nu tachiuni ni passau ô cantu, putissimi viriri ppariri ru mmàggini ca partunu 'n dirizzioni opposti. A lìnia nìvira jè l'onta d'urtu râ radiazzioni ri Cherenkov, mustrata sulu ppi 'nattimu 'nto tiempu. St'iffèttu a mmàggini duppia è cchiu significatifa ppi n'ussirvaturi ca s'attrova dirittiamenti nta lu pircorsu di l'uggettu supirlustrusu ('nta su isèmpiu a sfera, culurata 'n griggiu). A forma ri ddestra di culùri blù è l'immaggini furmata ri nu raggiu di luci spustata versu lu blu-doppler c'arriva a l'ussirvaturi ca s'attrova a l'àpici dei linii nìviri di Cherenkov— dâ sfera mentri s'avvicina.
A mmaggini di manca rùssa è furmata di lustru russu-doppler ca lassa a sfera duoppu ca suprassau l'ussirvaturi.
Siccòmi l'uggettu arriva prima dâ luci, l'ussirvaturi nun bìri nènti finu a quannu a sfèra surpassau l'ussirvaturi, e duoppu l'immaggini ca talìa l'ussirvaturi s'addividi nta unu dei dui sfèri ca stanu arrivannu (a destra) e nta sfera ca sta partiennu (a manca).

Nu tachiuni (di lu grècu ταχύς takhus, "vilòci" + lu suffissu angrisi: -on "particedda limintari") è na particedda subbatomica iputetica ca si mòvi cchiu bilòci râ luci.
Ntâ tiurìarilativitati spiciàli nu tachiuni avissi a ssiri na particedda ccu quattru mumenti spazziali e nu tiempu propriu ammagginariu.
Nu tachiuni s'avissi a truvàri ntâ na purzioni spazziali di nu grafu di lu mumentu inirgeticu.
Dunqui, nun ppò gghiri a bbilucitati cchiu vasci ri chiddi dâ luci.
Siccomi nu tachiuni si mòvi cchiu bbiloci râ luci, nun u putièmu viririlu avvicinari.
Duoppu ca nu tachiuni ni surpassau avissimu a putìri virri dui mmaggini ri iddu ca appajunu e pàrtunu ppi dirizzioni opposti.
A linìa nivìra è lu sciocchi dâ radiazzioni di Cherenkov, mustratu sulu nta lu mumentu di lu tiempu.
St'iffettu di mmaggìni duppia è chiddu ca s'avissi a virri cchiu ssai ppi n'ussirvaturi ca s'attrova dirittamenti nta lu pircorsu di n'uggettu superlustru (nta stu isempiu na sfera, mustrata 'n griggiu).