Bologna

Bologna
	Pogled na centar Bologne -Piazza MaggiorePogled na centar Bologne -Piazza Maggiore
; Zastava	; Grb
	Koordinate: 44°30′N 11°21′E / 44.500°N 11.350°E
Država	Italija
Regija	Emilia-Romagna
Provincija	Bologna (BO)
Frazioni	Bargellino, Borgo Panigale, Casaglia, Casteldebole, Corticella, Croce del Biacco, Dozza, Frabazza, Gaibola, Lavino di Mezzo, Monte Donato, Noce, Paderno, Pilastro, Quarto Superiore, Rigosa, Roncrio, Ròveri (zona industriale), San Nicolò di Villola, Sabbiuno di Montagna, San Sisto, Sostegno
	Vlast
- Povjerenik	Virginio Merola
	Površina
- Ukupna	140.7
Visina	54
	Stanovništvo (2009)
- Grad	376.792
- Gustoća	2698,63
- Područje utjecaja	1,000.000
Poštanski broj	40100
Pozivni broj	051
	Službene stranice; www.comune.bologna.it
Karta
	Bologna

Bologna (od latinski: Bononia) je grad u Padskoj nizini u Sjevernoj Italiji, sjedište talijanske regije Emilia-Romagna. Grad leži između rijeke Po i početka Apeninskog gorja, određenije između rijeka Reno i Savena na dijelu gdje prestaje dolina i počinju Apenini.

Bologna je sedma talijanska općina po broju stanovnika i jezgro metropolitanskog područja od oko 1,000.000 stanovnika. Eksplozijom gradnje od 1960. Bologna i Modena se postupno spajaju u jednu urbanu cjelinu.

Bologna je sjedište najstarijeg univerziteta u svijetu (osnovan 1088.) i je jedan od najrazvijenijih gradova u Italiji, važno prometno čvorište i grad visoke kvalitete življenja. Bologna je grad bogate historije, ali i živi kozmopolitski grad, pun stranih studenata, grad umjetnosti, dobre kuhinje, muzike i kulture, 2000 bio je evropska prijestolnica kulture.^[1]

Historija

Za vrijeme Etruščana, Kelta i Rimljana

U 4. st. pne. etrurski grad Felsinu i okolicu pokorili su Boji, keltsko pleme iz Galije. Oni su se s vremenom stopili s Etruščanima i stvorili zajedničku kulturu koju moderni historičari zovu Galo-etrurskom (jedan od najboljih primjera je arheološki kompleks Monte Bibele, u bolonjskim Apeninima). Nakon Bitke kod Telamona, u kojoj su Boji i njihovi saveznici poraženi od rimske vojske, plemena su nevoljko prihvatila vlast Rimske Republike, tako da su nakon izbijanja punskih ratova prvi pomogli Hanibalu prijeći Alpe, i još mu dali svoje vojnike koji su se pokazali presudni u nekoliko bitaka.

Nakon poraza kartažana došao je i kraj Bojima kao slobodnim ljudima, Rimljani su uništili mnoga naselja i sela (Monte Bibele je bilo jedno od njih) i osnivali svoju koloniju Bononia oko 189. pne. za tri tisuće doseljenih obitelji iz Lazia na čelu s konzulom Lucijem Valerijem Flakom. Keltsko stanovništvo je konačnici apsorbirano u rimsko društvo, ali njihov jezik je preživio u nekoj mjeri do danas u bolonjskom narječju, za koje jezikoslovci kažu da pripada galsko-italskoj grupi jezika i narječja. Izgradnja ceste Via Emilia 187. pne. napravilo je od Bononije važno prometno središte, preko koje je tekao promet za Akvileju (Via Aemilia Altinate) i Arezzo (Via Flaminia).

Bononia je 88. pne. postala municipij, to je bio dobro osmišljen grad, sa pravokutnim uličnim planom, sa šest carda i osam decumana (poprečne ulice), one se naziru još i danas. Za rimskih vremena, broj stanovnika Bononije varirao je između 12.000 do 30.000, na svom vrhuncu, to je bio drugi grad u Italiji, i jedan od najvažnijih u Carstvu, s brojnim hramovima, termama, teatrima i arenom. Pomponije Mela držao je Bononiju za jedan od pet najbogatijih ("opulentissimae") gradova Rima. Požar je oštetio grad za vrijeme vladavine cara Klaudija, ali ga je Neron obnovio u 1. st. ne..

Srednji vijek

Nakon razdoblja stagnacije, Bologna je ponovno zaživjela u 5. stoljeću pod biskupom Petronijem. Prema legendi, on je sagradio crkvu sv. Stefano. Nakon pada Rima, Bologna se našla na granici moćnog bizantskog Ravenskog egzarhata, od kojeg su ga sve slabije štitile zidine preostale iz rimskih vremena. Tako da je 728, grad zauzeo langobardski kralj Liutprand i postala je dio njihova kraljevstva. Oni su izgradili svoj kvart ("addizione longobarda") pored crkve sv. Stefano, u njemu je boravio i Karlo Veliki kad je posjetio Bolognu 786 godine.

Za 11. stoljeća Bologna je počela opet rasti kao slobodna komuna, 1164 se udružio u Lombardski savez protiv Fridrika Barbarosse. Tada je osnovan Studio (najstariji univerzitet u Evropi, 1088), koji je okupio najbolje naučnike srednjega vijeka kao što je Irnerius, a studenti su mu bili između ostalih; Dante, Boccaccio i Petrarca. U 12. stoljeću, grade se novi bedemi radi proširenja grada, no i to je postalo pretjesno tako da su novi izgrađeni u 14. stoljeću da se grad može širiti dalje.

Bologna je 1256, objavila revolucionarni Legge del Paradiso ("Rajski zakon"), kojim je ukinuto feudalno kmetstvo i oslobođeni robovi, koristeći za provedbu javni novac. U to je vrijeme centar grada je bio pun tornjeva (možda ih je bilo 180), koje su gradile vodeće obitelji, ali su gradili i javne građevine, crkve, samostane. Kao i većina talijanskih gradova tog doba, i Bologna je bila razdirana unutarnjim borbama između Gvelfa i Gibelina, što je dovelo do protjerivanja gibelinske obitelji Lambertazzi u 1274.

Bologna je izrasla 1294 u grad od 60.000 do 70.000 stanovnika, te je bila peti ili šesti grad po veličini u Evropi, nakon Cordobe, Pariza, Venecije, Firence, i Milana. Nakon što je 1325 pobjeđena u Bitci kod Zappolina od Modene, zatražila je zaštitu pape na početku stoljeća. Kuga je zahvatila grad 1348, od koje je umrlo oko 30.000 stanovnika.

Nedovršeno pročelje bazilike San Petronio Basilica

Nakon sretnih godina pod vladavinom Taddea Pepolija (1337–1347), Bologna je podpala pod vlast Viscontija iz Milana, ali se vratila pod vlast papa pod kardinalom Gilom de Albornozom 1360. U sljedećim godinama izgrađene su Bazilika San Petronio (1390–1659) i Loggia dei Mercanti. Sredinom 15 stoljeća, familija Bentivoglio uspela se na vlast u Bologni, od Sante Bentivoglia (1445–1462) do Giovannija Bentivogla (1462–1506). To je bilo doba procvata grada, tad su stvarali značajni arhitekti i slikari koji su Bolognu pretvorili u grad umjetnosti. Za renesanse, Bologna je bila jedini talijanski grad koji je dopustio ženama ulaz u bilo koju struku. Žene su imale puno više slobode nego u bilo kojem drugom talijanskom gradu, a neke su čak stekle akademsku naobrazbu.

Giovannijevu vladavinu dokinule su 1506 papinske trupe Julija II koje su nakon opsade ušle u Bolognu i opljačkale je. Od tad pa sve do 18. stoljeća, Bologna je bila dio Papinske države, kojom je vladao papin legat kardinal i Senat koji je svaka dva mjeseca birao gonfaloniera (suca). Ispred crkve sv Petronijo, papa Klement VII krunio je 1530 god. Karla V za cara Svetog Rimskog Carstva.

Bologna od 16 do 18. stoljeća

Grad je i dalje napredovao, iako je epidemija kuge krajem 16. stoljeća smanjila broj stanovnika od 72, 000 na 59, 000, a druga epidemija 1630 na 47, 000. Stanovništvo se kasnije oporavilo do broja 60.000 ili 65.000. Oko 1564 izgrađene su Piazza del Nettuno i Palazzo dei Banchi i predivna zgrada univerziteta Archiginnasio. Za razdoblja papinske vladavine izgrađene su brojne crkve i čak devedeset šest samostana, što je bilo daleko više od mnogih drugih talijanskih gradova. Slikari koji su stvarali u Bologni u to doba stvorili su bolonjsku školu slikarstva, poznatu po; Carracciju, Domenichinu i Guercinu.

Bologna u 19. stoljeću

Nakon uspješnog Napoleonovog pohoda po Italiji, Bologna postaje glavni grad njegove marionetske Cispadanske Republike , a kasnije nakon osnivanja Cisalpinske Republike, drugi najvažniji grad te tvorevine nakon Milana, to je bio i za njegove Kraljevine Italije. Nakon pada Napoleona, Bologna je ponovno pod Papinskom državom, zbog tog su izbile bune 1831 i 1849, tad su građani privremeno istjerali iz grada austrijski garnizon koji je kontrolirao grad sve do 1860. Nakon posjete pape Pija IX 1857, grad glasao za ujedinjenje sa Kraljevinom Sardinijom 12. juna 1859, i tako je postao dio Ujedinjene Italije.

Bologna u 20. stoljeću

Nakon ujedinjenja, Bologna dobiva na značenju kao važan trgovački, industrijski i prometni centar, stanovništvo raste, tako da su na početku stoljeća stare obrambene zidine oko grada porušene (osim na nekoliko sekcija) a na njihovom mjestu izgrađene kuće.

Tokom Drugog svjetskog rata, Bologna je bila ključna točka za prijevoz njemačkih snaga, tako da je više puta bombardirana. Bolognu je oslobodila poljska 3. Karpatska pješadijska divizija^[2] nakon Bitke za Bolognu 21. aprila 1945, ubrzo nakon toga oslobađana je čitava sjeverna Italija i skršen je njemački otpor. Bolonja je bila centar talijanskog pokreta otpora i talijanskih partizana, te je nakon Drugog svjetskog rata postala baza talijanske Komunističke partije.

Bologna je došla na naslovnice svjetskih novina 2. augusta 1980. kada je u terorističkom bombaškom napadu na glavnom kolodvoru poginulo 85 ljudi, a ranjeno više od 200. Napad je pripisan neofašističkoj organizaciji Oružane revolucionarne jezgre (Nuclei Armati Rivoluzionari). Samo dva mjeseca ranije, pao je pod sumnjivim okolnostima avion Aerolinee Itavia (let 870).

Geografija

Klima

Bologna ima klimu koju klimatolozi opisuju kao umjerenu ili kontinentalnu, karakterističnu za sjevernu Italiju, s vrućim ljetima i hladnim, vlažnim zimama.^[3] Temperature prelaze 30 °C od maja do početka septembra, a česti su i toplinski udari tokom ljeta. Zbog visoke stope vlage, percepcije i topline ljeti i hladnoće zimi se pojačavaju. Zbog velike količne vlage, magle su uobičajene tokom kasne jeseni i zime (kao i u većem dijelu sjeverne Italije). Godišnja količina oborina kreće se od 700 milimetara do 800 milimetara, a koncentrirana je uglavnom u proljeće i jesen. Snijeg ponekad pada od kraja novembra do aprila, ali najčešći jeod decembra do februara. Minimalna zabilježena temperatura od -19,8 °C, izmjerena je 13. januara 1985, a najviša temperatura ikad zabilježena bila je 40,6 °C u augustu 2003.

Gradske znamenitosti

Sve do početka 19. stoljeća, kad je otpočela velika urbana obnova grada, Bologna je bila jedan od najbolje očuvanih srednjovjekovnih gradova u Evropi, no i danas ima brojne historijske vrijednosti. Unatoč tome što je pretrpila znatna oštećenja u bombardiranju 1944, njen povjesni centar je jedan od najvećih evropskih, prvi poslije Venecije, u kojem ima mnoštvo romaničkih, gotičkih, renesansnih i baroknih zdanja.

Bologna se razvijala duž rimske ceste Via Emilia, ona i danas prolazi kroz grad, samo pod drugim imenima, kao; Strada Maggiore, Rizzoli, Ugo Bassi i San Felice. Kako se razvila na tlocrtu rimskih cesta, ulice u centru Bologne i danas slijede taj uzorak.

Bologna je grad u kojem su na mnogim mjestima još vidljivi orginalni rimski bedemi, koji su dograđivani za srednjeg vijeka do stoljeća. U gradu i danas ima dvadeset srednjovjekovnih obrambenih tornjeva, od njih preko 200 koliko ih je bilo u nesigurna vremena ranog srednjeg vijeka. Najpoznatiji su ukošeni Torre degli Asinelli (97,20 m.) i Torre della Garisenda (48 m.) izgrađeni u 12. st., koji su danas simbol grada, znani kao Dva tornja.

Bolongna je poznata po svojim elegantnim i brojnim arkadama (trijemovima), ukupne dužine od 38 km u gradskoj jezgri^[4](preko 45 km u cijelom gradu), koje omogućuju šetaču zaklon od kiše, snijega, ili vrućeg ljetnog sunca. Trijem sv. Luke, jedan je od najdužih na svijetu (3,5 km, 666 arkada)^[5] povezuje Porta Saragozza (jedna od 12 gradskih vrata u drevnim zidinama koja su opasivala 7,5 km grada) sa Svetištem San Luca, na Colle della Guardia, brežuljak iznad grada na 289 m.

Bologna ima brojne crkve, samostane, palače, fontane i spomenike, ovo je samo dio najpoznatijih:

Bazilika San Petronio, jedna od najvećih crkvi na svijetu (132 x 66 m.) na Piazzi Maggiore 14–17. st.
Cattedrale di San Pietro, 11–17. st.
Bazilika Santo Stefano, 5–12. st.
Palazzo d'Accursio (Comunale), na Piazzi Maggiore 13–15. st.
Palazzo del Podestà, na Piazzi Maggiore 13–15. st.
Fontana del Nettuno, rad Giambologna iz 1563
Bazilika San Domenico, 13. st.
Bazilika San Francesco, 13. st.
Bazilika Santa Maria dei Servi, 14–16. st.
Bazilika San Giacomo Maggiore, podignuta 1263. u gotičkom stilu
Svetište Madonna di San Luca, na brežuljku Colle della Guardia (300 m) građeno od 1194 i dovršeno u baroknom stilu 1765.
Samostan i crkva San Michele in Bosco, 14–16. st.
Torre degli Asinelli (97,20 m.) i Torre della Garisenda (48 m.) iz 12. st.
Univerzitetska palača Archiginnasio di Bologna, 1562–1563. (do 1838. rektorska palača, danas biblioteka)

Privreda

Privreda Bologne bazira se na aktivnom industrijskom sektoru, koji je tradicionalno jak u preradi poljoprivrednih proizvoda i stočarstva. U gradu i okolici brojni su pogoni; obućarske, tekstilne, strojarske, keramičke, duhanske, elektroničke i kemijske industrije, grad je i centar izdavaštva i trgovine ("Centergross"). Bologna je i važan sajamski grad, Fiera di Bologna je jedan od najvećih današnjih sajamskih prostora u Evropi, s respektabilnim međunarodnim sajmovima (Arte Fiera, Saie, Cersaie, Cosmoprof, Motor Show, Lineapelle).

Poznate firme

Ducati Motor Holding (motori)
Malaguti (motori)
Lamborghini (automobili)
Maserati (automobili)
Coop (lanac supermarketa)
Segafredo Zanetti (kava)
Yoox (Moda)
Unipol (Bankarstvo i osiguranje)

Transport

Kod Bologne se ukrštaju glavni talijanski autoputi; A1 "Autostrada del Sole" (Milano–Firenza–Rim–Napulj, A14 (Bologna–Ancona–Taranto), A13 Bologna–Padova. Bologna je također važno željezničko čvorište, ranžirni kolodvor San Donato sa 33 pruge je najveći u Italiji Bologna ima jedan od najprometnijih talijanskih aerodroma Guglielmo Marconi, koji je 4 milijuna putnnika na godinu deseti u Italiji.

Javni gradski prijevoz organiziran je autobusima javnog poduzeća ATC.

Stanovništvo

Po popisu iz 2009, uže središte Bologne imalo je 374 944 stanovnika, sa okolicom grad ima 1 milijun. Od tog broja 46,7% su muškarci i 53,3% su žene. Maloljetnika (djeca u dobi od 18 i mlađi) ima 12,86 %, a umirovljenika 27,02 %. U Italiji je omjer 18,06% maloljetnici, 19,94 % umirovljenici. Prosječna dob stanovnika Bologne je 51 godina, a Italije 42. U pet godina, između 2002. i 2007, broj stanovnika porastao je za 0,0%, a u Italiji je rast bio 3,56%.^[6]

Najviše je Talijana koji čine 89,47% stanovništva, a najveće imigrantske grupe došle su iz drugih evropskih zemalja, uglavnom iz Rumunjske i Albanije (2,82%), zatim iz Istočne Azije (uglavnom Filipinci, 1,50%) i iz Južne Azije (uglavnom iz Bangladeša, 1,39%).^[7]

Kultura

Tokom svoje višestoljetne egzistencije, Bolonga je dobila mnogo nadimaka, od kojih su najpoznatiji: "učena" (la dotta) zbog svog poznatog univerziteta, ali i "debela" (la grassa) zbog svoje dobre kuhinje.

Danas je zovu "crvena" (la rossa) nekad se to odnosilo na boju krovova i ciglenih fasada u historijskoj jezgri, ali danas je vezan uz politiku, Bologna je od Drugog svjetskog rata bastion socijalizma i komunizma, do izbora 1999 nitko od desnice nije pobijedio u Bologni. Ljevica se vratila vlast 2004. kada je njen kandidat Sergio Cofferati pobijedio na izborima za gradonačelnika.

Bologna je proglašena UNESCOvim gradom muzike 29. maja 2006.^[8]

Univerzitet

Univerzitet u Bologni osnovan 1088. najstariji je postojeći univerzitet u Evropi i bio je važno središte evropske intelektualnog života u srednjem vijeku. Laura Bassi je 1732, bila prva žena koja je službeno primljena na studij u Evropi.

Za vrijeme Napoleona, sjedište univerziteta je preseljeno na današnju lokaciju u Via Zamboni (bivši Via San Donato), na sjeveroistok grada. Danas univerzitet ima 23 fakulteta, 68 odjela i 93 knjižnice, koje su razbacane po cijelom gradu. Četiri studentska kampusa razmješena su obližnjim gradovima Cesena, Forlì, Ravenna, Rimini. Bologna je i danas živ univerzitetski grad, kad počnu predavanja stanovništvo grada naraste od 400.000 na više od 500.000 stanovnika, dobar dio studenata je iz programa Erasmus i Socrates, evropskog programa razmjene studenata.

Univerzitetski botanički vrt Orto Botanico di Bologna dell'Università, osnovan 1568, četvrti po starosti u Evropi. U Bologni djeluje i depadansa američkog univerziteta Johns Hopkins, pod imenom SAIS Bologna Center.

Kulinarstvo

Bologna kao bogat poljoprivredni kraj, poznata je po dugoj kulinarskoj tradiciji (zato su je i zvali la grassa). Svjetski je poznat umak bolognese (umak od mesa za tjesteninu), ali ako to naručite u Bologni, neće znati što želite, jer oni to zovu ragu. Bologna je poznata po svojim pršutima, mortadelama, salamama, kobasicama i vinima; Pignoletto dei Colli Bolognesi, Lambrusco di Modena i Sangiovese di Romagna.

Sport

Jedan od nadimaka Bologne devedesetih je bio Basket City, jer su tad bolonjezi bili ludi za košarkom. Tih godina dva gradska kluba Virtus i Fortitudo, smjenjivala su se na prvom mjestu u nacionalnoj i evropskoj lizi, a njihov lokalni derbi bio je događaj.^[9] Nogomet je isto popularan, Bologna je bila sedmerostruki talijanski prvak, a trenutno igra u prvoj ligi (Seria A). Popularni i jaki su odbojka (La Zinella Volley) i bejzbol (La Fortitudo Baseball) osvajači brojnih talijanskih i evropskih naslova.

Poznati sugrađani

Antonio Alessandrini (anatom i parazitolog, 1786–1861)
Maria Gaetana Agnesi (matematičar, filozof i lingvist, 1718–1799)
Adriano Banchieri (kompozitor, 1568–1634)
Agostino Barelli (arhitekt, 1627–1687)
papa Benedikt XIV (1740–1758)
Giacomo Bolognini (slikar, 1664–1734)
Annibale Carracci (slikar, 1560–1609)
Lodovico Carracci (slikar, 1555–1619)
Agostino Carracci (slikar, 1557–1602)
Pierluigi Collina (nogometni sudac, 1960)
Alessandro Cortini (muzičar, 1976)
Scipione del Ferro (matematičar, prvi riješio kubnu jednadžbu, 1465–1526)
Lucio Dalla (pjevač, kompozitor 1943)
Domenichino (Domenico Zampieri, slikar, 1581–1641)
Luigi Galvani (naučnik, pronalazač bioelektriciteta, 1737–1798)
Alessandro Gamberini, talijanski nogometaš
Serena Grandi (glumica, 1958)
papa Grgur XIII (1572–1585, uveo Gregorijanski kalendar)
papa Grgur XV (1621–1663)
Il Guercino (Giovanni Barbieri, slikar, 1591–1666)
Irnerius (pravnik, oko 1050. – oko 1125)
papa Lucije II (Gherardo Caccianemici dell'Orso, 1144–1145)
Marcello Malpighi (naučnik, osnivač mikrokroskopske anatomije i prvi histolog, 1628–1694)
Guglielmo Marconi (inžinjer, izumitelj, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku, 1874–1937)
Giorgio Morandi (slikar, 1890–1964)
Gianni Morandi (pjevač, 1944)
Gianluca Pagliuca (nogometaš, 1966)
Pier Paolo Pasolini (pisac, pjesnik i režiser, 1922–1975)
Guido Reni (slikar, 1575–1642)
Ottorino Respighi (kompozitor, 1879–1936)
Alberto Tomba (skijaš, 1966)
Christian Vieri (nogometaš, 1973)