Hisar (Leskovac)

Brdo Hisar je arheološki lokalitet i park prirode, površine od 10,6 hektara, iznad Leskovca.^[1] na nadmorskoj visini od 341 metra.^[2]

Istorija

Naziv brda potiče iz perioda Osmanskog carstva i označava utvrđenje u sistemu odbrane, sagrađeno od tvrdog materijala, kamena i cigle, sa jednom kulom ili bez kule. Manje utvrđenje ovakvog tipa nazivano je hisardžik – tvrđavica. Hisari su bili i najznačajniji gradovi Toplice i Dubočice, Prokuplje i Leskovac, o čemu svedoče nazivi brda na kojima su podignuti.^[3]

U putopisu „Srbija - zemlja i stanovništvo“ iz 1904. godine, jedan od najboljih poznavaoca jugoistočne Evrope Feliks Kanic^[4] je zapisao^[5] :

Tri mosta povezuju delove grada kroz koji teče Veternica i u kojem minareta i krovovi konaka nadvisuju tamno drveće i podsećaju na nekadašnju vladavinu Turaka. O njoj bi imao mnogo šta da kaže i Hisar, 350 ga visoko brdo sa zamkom na levoj obali reke. Džordž Braun je još 1677. video tamo kastel, koji je gospodario okolnom barovitom nizijom.

Na brdu se nalazi predajnik TV Leskovca,^[6] spomenik Neznanom junaku, podignut 1922. godine u čast anonimnom kapetanu, koji je 26. oktobra 1915. godine poginuo u borbama za Leskovac-Bitka na Moravi (1915), kao i spomen park na istočnoj padini, izgrađen 1971. godine, po idejnom rešenju arhitekte Bogdana Bogdanovića.^[7] Tu se nalazi i spomen ploča, gde je 1897. organizovano prvo okupljanje radnika u leskovačkom kraju.^[8]

Arheološki lokalitet

Na arheološkom lokalitetu površine 130 hektara, od 1999. godine se vrše neprekidna arheološka istraživanja^[9], pod rukovodstvom dr Milorada Stojića iz Arheološkog instituta u Beogradu.

Na Hisaru su se nalazila naselja iz neolita, bakarnog, bronzanog i gvozdenog doba, iz rimskog, vizantijskog i turskog perioda, a tu je otkriven i najstariji centar crne metalurgije u Evropi. Na njemi su pronađeni mnogobrojni predmeti, od kojih su najznačajniji iz doba neolita. Pronađena je ruda gvožđa, mlinovi za njeno sitnjenje, takozvane pogače, odnosno amorfno gvožđe teško više kilograma, peći, duvaljci, jame u kojima se proizvodio ćumur , ogromne količine zgure i nekoliko gvozdenih predmeta koji su tu proizvedeni.^[9]

• Tu su pronađeni najlepši primerci srednjovekovnog stakla ukrašenog u višebojnoj tehnici, kao i ostat naselja iz oko 1.400. godine, između ostalog i srebrni novac Stefana Lazarevića, pre nego što je postao despot.^[9]
• Godine 2001. pronađeno je višeslojno naselje brnjičke kulture^[9], grupe koja se razvija od 1300 do 1050 godine p.n.e, a najrpe je pronađena lokalitetu na Kosovu.
• Amater-arheolog Šćepan Turović otkrio je 2002. godine predmet u obliku igle dugačak 64,5 centimetara, od nerđajućeg čelika, pa je predmet nazvan „Turovićeva igla“.^[9][10][11] Nakon mnogobrojnih ispitivanja utvrđeno je da igla iz perioda 1300 godine p. n. e. Današnja metalurgija ne poznaje tehnologiju kojom je igla izrađena. Igla je napravljena od čistog gvožđa i ne sadrži primese drugih elemenata, te zbog toga prevazilazi Američki etalon za gvožđe. Zbog izuzetne vrednosti predmet se čuva u sefu jedne državne ustanove.^[10] Posle prinalska „Turovićeve igle“, arehološka istraživanja na ovom lokalitetu su naročito intenzivirana. Arheolozi su tokom daljeg iskopavanja otkrili još nekoliko sličnih predmeta od gvožđa, iste čistoće i još nekoliko peći za topljenje rude te i pravljenje predmeta. Sve datiraju iz 13. i 14. veka stare ere.^[10] Veruje se da su to najstarija nalazišta postrojenja za preradu gvožđa u svetu, čime se pomera period gvozdenog doba za nekoliko vekova unazad.^[9] Desetak kilometara južno od Delhi ja u Indiji , nedaleko od kule Kutab Minar, čuda arhitekture iz 13.veka, stoji džamija iz 12. veka. U predvoriju džamije postoji stub visok 7,30 m, a na njemu je sanskritom ispisan tekst iẑ koga saznajemo da je stub , u 5.veku , podigao hindu kralj Čandra Varman. Stub je od potpuno čistog gvožđa, bez tragova korozije, dakle, potpuno je istih osnovnih karakteristika kao i Turovićeva igla. Izvesno je da su napravljeni prema istim tehnološkim principima, nepoznatim savremenoj nauci.^[12]
• 15. septembar 2005. godine na ovom lokalitetu pronađen je još jedan gvozdeni predmet u obliku igle koji potiče iz 14. veka pre nove ere. Ovakva otkrića svrstala su ovaj arheološki lokalitet u red najeksluzivnijih.^[13]
• Redak primerak srebrne praistoriske kopče pronađen je 2005. godine, u nekropoli starobalkanskih naroda Tribala i Dardana.^[14]
• Na ovom arheološkom lokalitetu pronađen je i rimski bedem, ukopan u praistorijsku fortifikaciju iz 14. veka pre nove ere, sa zanimljivim fragmentima živopisa, što navodi na zaključak da su ovi zidovi pripadali nekom sakralnom kompleksu.^[15]

Izvori

Literatura

• Kanic, Feliks (1904). „IX Od Leskovca uz Veternicu ka Vranju. Preko Masuračkog polja u oblast Vlasine}” (pdf). Srbija: zemlja i stanovništvo. str. 238. Pristupljeno 19. 10. 2013. 

Spoljašnje veze