Lushnja

Lushnja është një qytet në Shqipërinë qendrore. Ajo ka 58.200 banorë (2005) dhe është kryeqendra e rrethit së Lushnjës. Qyteti i Lushnjës shtrihet në lindje të fushës së Myzeqesë, buzë kodrave të Darsisë. Territori i tij ze një sipërfaqe prej 37 km². Bashkia Lushnje numëron një popullsi prej rreth 66534 banorë. Qyteti është i ndarë në tetë lagje, të organizuara në pesë rajone.

Objektet e pushtetit vendor janë të vendosura në sheshin qendror, po këtu janë edhe institucionet kulturore artistike, historike, sportive etj. si: Kinoteatri, Muzeu Historik, Biblioteka Publike, Qendra Kulturore e Fëmijëve, Stadiumi etj. Kinoteatri mban emrin e këngëtares së madhe Vaçe Zela. Stadiumi i qytetit të Lushnjës mban emrin e legjendës së futbollit lushnjar dhe atij shqiptar Abdurrahman Roza Haxhiu. Në qytetin e Lushnjës ka një rrjet të tërë institucionesh arsimore dhe kërkimore kombëtare. Instituti i Kërkimeve Bujqësore, tashmë me emërtim të ri, zhvillon prej dekadash një veprimtari të gjerë kërkimore-shkencore me dobi kombëtare. Katër vite më parë, aty u çel filiali i Universitetit Bujqësor të Tiranës. Gjithashtu këtu gjendet edhe shkolla e mesme bujqësore profesionale kombëtare, e cila është hapur dekada më parë. Përgjatë bulevardit kryesor, shtrihet  lulishtja e madhe e qytetit. Sipërfaqe të gjelbërta ka edhe në brendësi të lagjeve. Vitet e fundit, rrugët e qytetit janë më të gjelbëruara me pemë dekorative të llojeve të ndryshme. Ndersa ne qender te sheshit ndodhet nje statuj e madhe per nje nga heronjt te clirimitƙ te lushnjes.

Lushnja ka një pozitë të favorshme gjeografike. Këtu kryqëzohen arteriet më të rëndësishme të komunikimit ndërqytetës. Autostrada veri-jug kalon pranë qytetit dhe vendeve te tjera si lapidar ku ndodhet rrotonda e cila te drejton per ne tiran gramsh elbasan dhe qytete tjra te vogla. Nga këtu nis edhe rruga më e rëndësishme e lindjes, Berat -Skrapar e më tej. Gjithashtu nëpërmjet rrugëve dytësore, Lushnja ka shkurtuar distancën me Elbasanin Divjaken Fierin dhe qytetet e tjera të këtij qarku.

Historia

Sipas dëshmive, qyteti fillimisht qe ngulur në kodrat e Virovës, në afërsi të Golemit. Më vonë, thuhet se prej këtu banorët u vendosën afër përroit”. Një tjetër gojëdhënë shumë e përhapur, tregon për “Hanin e Salushes”, si burim nga rrjedh dhe emri i qytetit të Lushnjës. Për Salushen, mendohet që ajo ishte e veja e Pashait ose robina e tij, të tjerë mbështesin faktin që ajo ishte vajza e tij. Ndonëse ekzistencën e hanit të saj të famshëm diku në tokat pranë Institutit e kemi të provuar historikisht dhe të mbështetur në foto dhe në hartën e vjetër të qytetit, duket se rregullat gjuhësore nuk e lejojnë një shndërrim të emrit Salushe në Lushnjë. Por sipas burimeve arkeologjike dhe historike, del se Lushnja fillimisht duhet të ketë qenë vendosur në kodrën e “Vainit” pranë Kishës së Madhe të Kuqe”, me shtrirje urbane që nis nga Kisha deri në brendësi të lagjes “Kongresi”. Një dëshmi tjetër për këtë rast është dhe gjetja e gjurmëve të tubacionit të vjetër prej qeramike, që natyrisht ka shërbyer për të sjellë ujë në “fshat”. Tubacioni i përket periudhës mesjetare. Gjithashtu, provat arkeologjike tregojnë për gjurmët e një Bazilike, e cila sipas specialistëve mund të jetë ndërtuar midis shekujve IV-VI m. Kr, dhe që mund t’i ketë shërbyer një komuniteti të vogël banorësh që jetonin këtu.

Për të pasur një pasqyrë më të qartë të prejardhjes së qytetit po listojmë disa prej toponimeve të vjetra të tij.

E nisim me “Lagjja Teqe” (sot lagjja “”Kadri Qystri”). Sipas gojëdhënave, mendohet që në këtë lagje ka qenë ngritur një teqe e vogël. Tregojnë se dikur, një person mjaft i pasur dhe besimtar i njohur, duke udhëtuar nga Elbasani për në Fier, vendos të pushojë në një han të Lushnjës. Fatkeqësisht, në momentin kur po përpiqej të zbriste nga kali, rrëzohet dhe vdes. Për të përjetësuar kujtimin e tij, të afërmit ngritën një teqe të vogël. Banoret i kanë të njohura gjurmët e saj edhe sot.

• Lagjja “Topallti”, (sot “Loni Dhamo”).
• Lagjja “Derexhikë” (atje ku  sot  është rruga “Shëtitorja e Palmave”).
• Toponimi “'Mehmet Pasha”, diku afër lagjes'Xhevdet Nepravishta.
• Lagjja “Stan” (sot lagjja “Kongresi”). Këtë emër e ka marrë nga çobanët (vllehët), që u vendosën në këtë kodër rreth 250 vjet më parë.
• Kodra “Vain”, toponim me origjinë të paditur.
• Kodra  “Harburi” ose “Harbori”, në veriperëndim të qytetit.
• Toponimi “Mulliri i Beut” përdoret për vendin ku ngrihej ish-depo e duhanit, shumë pranë varrezave publike.
• “Kroi i Kongresit” ka qenë një çezmë e ndërtuar në vitin 1924 në lagjen “Kongresi  i  Lushnjes”.
• “Përroi i Çapokut” i cili kalon përmes qytetit. Gjendet dhe si mikrotoponim “Çapoku”. Ndoshta që

këtu dhe emri i përroit. 

• “Përroi i Krakullit”, atje ku kalonte ky përrua, sot ka banorë që mbajnë mbiemrin “Krakulli”.

• Toponimi
• “Kodra e Kalifas” ose “Kalifaja” përdoret për të treguar vendin ku dikur ngrihej një han.  

Po gjetjet arkeologjike çfarë thonë?

Objekti më i hershëm i zbuluar në territorin e qytetit daton në periudhën Eneolitike, por nuk është i vetmi. Të tjerë objekte arkeologjike janë zbuluar afërsisht në të njëjtin vend dhe i përkasin një periudhe më të vonshme se periudha në fjalë.

Në vitin 1989 në lagjen “Kadri Qystri”, në pronën e një pensionisti, gjatë hapjes së një kanali vaditës, u zbuluan gjurmë të kulturës materiale. Pas kontrollit të bërë nga arkeologët përveç enëve qeramike u bë evidentimi i një varrezë të lashtë. Sipas teknikës së ndërtimit varret ishin të thjesht pa ndonjë konstruksion të veçantë. Varrimi bëhej me vendosje trupi në tokë. Nga sondazhet që u bënë, u pa se inventari i materialit arkeologjik ishte i pasur. U mblodhën fragmente të shumta enësh, si funde skifos, kupash, amforash etj. Këtu u gjetën dhe objekte të plota, dy lekit. Gjetja tjetër është një enë e tipit Gutus (ushqyes për fëmijë), i cili ruhet thuajse i plotë. Gjithashtu aty u zbulua edhe një terakotë burri e stilit arkaik. Sipas arkeologut  P. Çuko, mendohet se varret i përkasin shek IV-III p. Kr,ndërsa  materiali arkeologjik tregon se është përdorur qeramika e importuar nga Apolonia. Ai arriti në përfundim se varreza i përket “një vendbanimi të hapur ilir”.

Po e vazhdojmë me të tjera dëshmi. Pak më distancë prej këtu në vendin e quajtur “Kodra e Kalifas” në vitin 1988 u zbuluan të tjera varre antike. Për nga mënyra e ndërtimit, varret ishin të tipit të thjeshtë e të zakonshëm, me dysheme të shtruara me tjegulla të tipit solenë (të shtrira), të mbuluar po me tjegulla në formë çatie [tip kapuçino, shënim N. Ferro]. Nga studimi rezultoi se këto varre i përkasin periudhës së Antikitetit Vonë.

Sakaq në vitin 2003 Instituti i Arkeologjisë me qendër në Tiranë, organizoi një ekspeditë në kodrën me toponimin “Vain” në Lushnjë. Gjatë kërkimeve aty u zbuluan gjurmët e një bazilike të hershme si dhe mjaft fragmente enësh prej qeramike. Specialistët mendojnë se kjo bazilikë duhet të jetë ndërtuar midis shekujve  IV - VI m. Kr.

Përfundimisht, faktet tregojnë se në Lushnjë ka pasur një bazilikë të hershme. Pra kemi një “vend lutjesh”.  

Po burimet historike çfarë tregojnë?

Dokumenti më i hershëm historik i zbuluar deri më tani, e citon Lushnjën si qendër banimi që i përket shek. XV. Por që me siguri Lushnja duhet të jetë themeluar më herët se kaq. Po i rikthehemi edhe një herë dokumentit osman i cili daton në vitin 1431, vit në të cilin u bë dhe regjistrimi i dokumentuar i popullsisё sё Myzeqesё. Myzeqeja në atë kohë kishte 33 fshatra dhe 58 familje ndërsa “Lusnia” (Lushnja) qё nё kёtё periudhё ishte njё katund i vogel, na del me 15 shtёpi dhe rreth 100 banore. Ajo përmendet përsëri me të njëjtin emër, në një tjetër defter osman që mban datën më 1583.

Mësojmë nga burimet historike se Lushnja në vitin 1679 kishte 17 hane dhe me një popullsi afërsisht 150 banorë.

Fillimi i vitit 1701 e gjen Lushnjën me një popullsi të dyfishuar, por ajo ruante akoma karakterin e një fshati. Midis viteve 1728-1738 mendohet të jetë ndërtuar kisha ShenePremtes. Në këtë periudhë Lushnja përmendet si Çiflig. Disa vite më vonë (1741),  Sanxhaku i Vlorës përfshiu të gjithë shqiptarët e jugut nga Shkumbini deri në Delvinë. Kazaja e Myzeqesë varej nga ky sanxhak. Trojet e Lushnjës dhe të rrethinave të saj, u thirrën Nahija e Myzeqesë, qendër e së cilës u bë fshati Karbunarë. Në vitin 1744 Lushnja paraqitet si katund me 57 shtëpi dhe rreth 500 banorë, ndërsa Karbunara me 47 shtëpi. Në këtë periudhë Lushnja mori pamjen e qyteze të vogël ajo kishte një kishë dhe dy rrugë të shtruara me kalldrëm. Afërsisht në vitin 1770, me nismën dhe mbështetjen e gruas së Kurt Pashës, Hanko Pasha, ngrihet xhamia e parë në Lushnjë e cila ka ekzistuar deri në vitin 1967. Lushnja përgjatë gjithë shekullit XVIII fillon gradualisht të zgjerohet dhe të marrë pamjen e një qendre të rëndësishme banimi dhe tregtie.

Në vitin 1830, Lushnja citohet për herë të parë në Fjalorët enciklopedik evropianë. Aty thuhet se “Lusnia” ka 200 shtëpi dhe është e banuar nga myslimanët dhe të krishterët. Pra në vetëm një shekull kemi një trefishim të popullsisë e cila kishte arritur afërsisht në 1800 banorë. “Qyteza” kishte rrugë me kalldrëm, një kishë, një xhami, një teqe, dhe dy puse uji për nevojat e vendasve. Numëronte katër varreza të vogla “publike” të vendosura anës kodrave.

Në vitin 1848 në Lushnjë erdhi poeti dhe piktori i njohur Edwart Lear i cili qendroi këtu për disa orë, për t’u nisur përsëri drejt Beratit. Ai e përshkruan Lushnjën (Lusnia) si një fshat të pajisur me hane për udhëtarët.

Në vitin 1860 në Lushnjë u hap shkolla e parë, ku përveç mësimit të gjuhës greke, mësohej shqip në mënyrë të fshehtë. Shkolla ngrihej afër kishës ShënePremte. Mësuesit e parë ishin Ndin dhe Gori Ziu, babë e bir, nga Gorreja. Po në vitet 1860-1870 në Lushnjë u hap dhe shkolla Mejtepe (shkolle fillore fetare osmane), ndërsa në Karbunarë ishte e hapur një tjetër shkollë mejtepe pak vite më parë.

Pas vitit 1870 Lushnja filloj të dallohej si qendër dhe të marrë pamjen e një qyteti. Në këtë periudhë mendohet të jetë ndërtuar teqeja e “Baba Skënderit”.

Në vitin 1894-1896 Qendra e Kazasë së Myzeqesë (nënprefektura), kaloi nga Karbunara në Lushnjë.

Në vitin 1920 në Lushnjë, u mbajt "Kongresi Kombëtar" që njihet në histori si Kongresi i Lushnjes, i cili i zhvilloi punimet nga data 21 deri më 31 janar. Në Kongres morën pjesë 54 delegatë të zgjedhur nga e gjithë Shqipëria dhe kjo është ngjarja e dytë më e rëndësishme për kombin shqiptar pas shpalljes së pavarësisë. Qëllimi i Kongresit ishte studimi i situatës së brendshme dhe të jashtme të vendit dhe masat që duhet të merreshin për shpëtimin nga reziku i copëtimit të Shqipërisë. Gjithashtu u propozua për të zgjedhur Tiranën si Kryeqytet i Shqipërisë. Ky Kongres u mbajt ne shtëpinë e patriotit lushnjar Kaso Fuga. Kjo shtëpi është muze qysh prej vitit 1960.

Gjeografia

Lushnja gjendet në perëndim të Shqipërisë, pikërisht në të ashtuquajturën Ultësira Perëndimore. Karakterizohet nga një reliev i bute, me pjesën dërrmuese te sipërfaqes te zëne nga fusha dhe kodra të buta. Lushnja ka një pozicion te favorshëm gjeografik duke qene një udhëkryq shumë i rëndësishëm, afër me portet kryesore te vendit, si dhe aeroportin e vetëm të vendit.

Demografia

Demografia e qytetit të Lushnjës përbehet nga një popullsi homogjene e përbëre nga vendas dhe te ardhur nga rrethet si Skrapar, Berat etj, komunite Rome, Egjiptian etj. Popullsia është relativisht me transmetim te vlerave te larta shoqërore dhe edukate qytetare. Është krijuar një edukate për transmetimin e vlerave kulturore nga një brez ne tjetrin duke i perfeksionuar ato. Një pjese e popullsisë se Lushnjës ka emigruar ne dy vende kryesore : Greqi dhe ne Itali si dhe ne vende te tjera.

Kultura

Lushnja dallohet si një nga rrethet me prodhim të rëndësishëm kulturor. Në Lushnjë kanë lindur dhe janë rritur artistikisht shumë personalitete të kulturës shqiptare.

Në fushën e sportit përmendet veçanërisht dëshmori i futbollit lushnjar dhe atij shqiptar legjenda Abdurrahman Roza Haxhiu ndaj në shenjë respekti për kontributin që ka dhënë ky futbollist dhe trajner në futbollin lushnjarë dhe atë shqiptarë stadiumi i qytetit të Lushnjes mban emrin e tij.

Në fushën e dramaturgjisë përmenden veçanërisht dramaturgu Loni Papa,aktorja Margarita Xhepa, aktori Ilia Shyti, si dhe aktori-regjisor, Gjergji Lala (tani gjendet në Itali dhe vazhdon të punojë si aktor; roli i tij i fundit është ai i ambasadorit sovjetik në filmin "Il papa buono"). Lushnja është vendlindja e këngëtares më të madhe shqiptare të të gjitha kohërave, Vaçe Zela, artiste e popullit dhe familjare e afërt me familjen e njohur Tushe. Gjithashtu edhe këngëtarin e qytetit Luan Manahasa. Të përmendur prozatorët Vath Koreshi, Halil Jaçellari e Lazër Radi (figurë poliedrike). Por Lushnja është vendi i poetëve Faslli Haliti për të arritur tek Visar Zhiti, Fatbardh Rustemi, Bujar Xhaferri etj. Brezi më i rëndësishëm i poetëve të sotëm të Lushnjës përfaqësohet nga emra shumë të përmendur shkrimtarësh që janë bërë të njohur e të vlerësuar lart nga kritika jashtë Shqipërisë si : Shpendi Sollaku, Jozef Radi e Gëzim Hajdari në Itali, Ferdinand Laholli në Gjermani, Gazmend Kapllani në Greqi.

Në fushën historike përmënden patriotët: Besim Nuri, Nebi Sefa, Bajram Haxhiu, Sheh Ibrahim Karbunara, Ferit Vokopola, LLazar Bozo, Qerim Arapi, Andrea Papai, Hamit Xheka, Rrahman Uruçi e të tjerë… Ndërsa nga patriotët lushnjarë në mërgim me një veprimtari të gjerë patriotike për çështjen kombëtare shqiptare përmendet veçanërisht Qerim Haxhiu i cili ishte figura më emblematike e kolonisë shqiptare në Egjipt.

Legjenda

1. Legjenda e Themeluesit

Një nga legjendat më të njohura të Lushnjës është ajo e themeluesit të qytetit, Sulejman Pashës Bargjini. Sipas kësaj legjende, Sulejman Pasha ka kryer një akt të shenjtë para se të nisej për luftë. Ai ka shkuar në afërsi të fshatit Lushnjë dhe ka vendosur mbi një shkëmb një copë të shkurtër të vetullës së tij. Ai ka premtuar se, nëse copa e vetullës do të mblidhet, ai do të kthehet fitimtar. Pas kthimit nga lufta, ai ka gjetur copën e vetullës të mbledhur, dhe kështu ai ka vendosur të themelonte qytetin e Lushnjës.

2. Legjenda e Lumenjve të Bardha

Një tjetër legjendë e njohur e Lushnjës flet për lumenjtë e bardhë që rrjedhin nëpër qytet. Thuhet se ujërat e këtyre lumenjve janë të shenjta dhe kanë aftësinë të kurojnë sëmundjet. Vizitorët dhe banorët shpesh bien dakord se uji i lumenjve të Lushnjës ka një cilësi të veçantë, dhe shumë njerëz vijnë për këto burime natyrore.

3. Legjenda e Kishës së Shën Merisë

Kisha e Shën Merisë është një nga ndërtesat më të njohura historike në Lushnjë. Sipas legjendës, kjo kishë është ndërtuar mbi themelet e një kishe të vjetër të cilën ajo e zuri vendin. Thuhet se ndërtimi i kësaj kishe u krye në një natë, dhe muret u ndërtuan me gurë të çelët. Megjithëse kisha është përmirësuar dhe ndërtuar disa herë gjatë historisë së saj, legjenda e ndërtimit të saj të shpejtë mbetet ende një pjesë e veçantë e historisë së Lushnjës.

4.Legjenda e Kodrës së Çetës

Kodra e Çetës është një kodër e cila ndodhet në afërsi të qytetit të Lushnjës dhe ka një rëndësi historike të madhe. Sipas legjendës, kjo kodër ka qenë vendi ku një grup çetnikësh të njohur mbroheshin dhe kryenin veprimtari të tyre kundër armiqve. Kjo legjendë shpalos rrëfimin e kohërave të vështira të betejave dhe rezistencës së popullit në këtë zonë.

Ngjarje të rëndësishme të qytetit të Lushnjes

• 27 Nëntor 1912 - Lushnja shpalli Pavarësinë. Patriotët lushnjar ngriten flamurin shqiptar në qytetin e Lushnjes.
• 21 Janar 1920 - Kongresi Kombëtar i Lushnjes
• 15 Gusht 1920 - Kongresi Kombëtar Arsimor i Lushnjes
• 18 Tetor 1944 - Çlirimi i Lushnjes

Figura emblematike të Lushnjes

• Vaçe Zela - Këngëtare, Mbretëresha e këngës shqiptare
• Abdurrahman Roza Haxhiu Futbollist,Trajner, Dëshmorë i fushës së blertë shqiptare
• Margarita Xhepa - Aktore
• Vath Koreshi - Shkrimtar
• Ilia Shyti - Aktor

Monumentet e kulturës në territorin e Bashkisë së Lushnjës

“Manastiri i Ardenicës” Manastiri i Ardenices Ky objekt i rëndësishëm kulti ngrihet në një vend dominues në kodrat me të njëjtin emër, në lartësinë e 200 m mbi nivelin e detit. Në anën lindore të tij ndodhet qyteza e Kolonjës, në pjesën jugore ndodhet fshati Ardenicë, ndërsa në anën perëndimore gjendet fshati i Libofshës. Mendohet se themelet e këtij manastiri janë hedhur në vitin 1282 me nismën e perandorit Andronik II Paleolog të Bizantit, i cili e ngriti këtë tempull pas fitores mbi anzhuinët në Berat. Shtysë për këtë veprim do të jetë bërë ndodhja në atë vend e kapelës së Shën Triadhës, e ngritur aty shekuj më parë. Ekziston hipoteza se kapela mund të jetë ndërtuar në themelet gërmadhë të një tempulli pagan, i cili ka qenë ndërtuar për nder të hyjneshës Artemisa nga ka rrjedhur dhe emri i sotëm Ardenica.

Shumë pranë këtij tempulli, në rrethinat e të cilit sot ndodhet manastiri, kalonte dega jugore e rrugës antike Egnatia, pikërisht 1 km në perëndim të tij. Përreth manastirit vërehen, aty-këtu, ndërtime të vjetra, të cilat të japin mendimin se rreth tij ndoshta ka pasur një qendër të banuar. Në altarin e Kishës së manastirit të Ardenicës, është bërë edhe kurorëzimi i martesës së heroit tonë kombëtar, Gjergj Kastrioti me Andronika Arianitin. Manastiri zotëronte edhe një bibliotekë të pasur me botime të kohës, por edhe shkrime të periudhave të mëparshme. Gjatë shek. XVII ka qenë mjaft i përmendur për pasurinë e bibliotekave të tij edhe në Greqi, prej nga vinin me shumicë studiues e fetarë. Por nga zjarri i vitit 1932, humbi përfundimisht pjesa ku ndodhej biblioteka, nga të cilat nuk mbetën veçse disa volume. “Kapela e Shën Triadhës” gjendet në pjesën verilindore të manastirit të Ardenicës. Ajo ka përmasa 7,5 x 3,7 m. Hyrja e saj është në anën perëndimore, e pajisur me dy dritare të vogla në faqen jugore. Kjo kapelë është ndërtuar me gurë shtufi dhe është e pajisur me një hapësirë, muri gjysmërrethor i së cilës e ndan atë nga një sternë uji. Porta e kapelës është mbuluar me hark guri. Pranë dritares lindore të saj ndodhet edhe një basoreliev qeramike.

“Dekoracioni mural” , vepër e artistëve Kostandin dhe Athanas Zografi, u realizua në vitin 1745. Ai përfshin muret anësore të sallës dhe faqen perëndimore të narteksit, me një program të pasur ikonografik nga historia e Dhjatës së Re. Piktura e ndarë në regjistra përbëhet nga kompozime katërkëndëshe, brezi ornamental me profetët dhe shenjtorët në këmbë me madhësi natyrale. Gjithashtu, programi ikonografik, në faqen lindore përfshin afresket e absidës, Shën Mërinë Platitera me Krishtin e vogël në prehër dhe anash saj, engjëjt me ilitot e hapura. Lart mbi hark, "Liturgjia e Shënjtë" dhe figura shenjtorësh të paraqitura në tors, janë piktura në të dy anët e mureve të altarit, poshtë Platiterës. Etërit e Kishës janë paraqitur si hierarkë, dhe në fund Kungimi i Apostujve. Në të dy niket, afresket paraqesin Krishtin përpara kryqit dhe Shën Theoforin e Martirizuar nga luanët. Në murin jugor trajtohen skena nga jeta e Shën Mërisë, që nga lindja e saj dhe peripecitë që lidhen me jetën e Krishtit, si Ngjallja e Shën Llazarit, Darka mistike, Lutja në malin e ullinjve, Magjistarët dhe përfundon me puthjen e Judës, për të vazhduar më pas në faqen perëndimore. Në qendër të saj qëndron Fjetja e Shën Mërisë dhe skena të tjera që plotësojnë dekoracionin. Në murin verior, ndonëse një pjesë e afreskeve mungon, piktura vazhdon me ciklin e Vuajtjeve. Vajtimi, Ngritja nga varri, Zbritja në ferr, etj. dhe poshtë tyre ndodhen skena të tjera që paraqesin Krishtin si Kryehierark ose simbolet e Shën Mërisë si tek Dritëdhënësja dhe Hymnizimi i saj si mëmë e zotit,etj. Shenjtorët e kishës, me qëndrimet ballore, vendosur sipas rëndësisë së tyrë në bazën e murit, shquhen nga karakteristikat individuale,si Shën Gjergji veshur me gëzofin e leshtë, Minai dinamik, Nestori me shprehjen melankolike dhe Shën e Djela si Virgjëreshë. Në radhën e shenjtorëve është edhe Johan Kukuzeli, personazh historik i shekullit XI-të. Shohim që i një frymëzimi lokal është peizazhi lirik nga skena e Magës me kafshët që kullosin dhe barinjtë me qëndrimet e lira ose gjallëria e vrapit të kuajve nga kthimi i Magëve, trajtime që tregojnë për të tjera prirje realiste të stilit të këtyre piktorëve. Vepra e Zografëve tregon për nivelin mjeshtëror që arritën piktorët në kulmin e aktivitetit të tyre, të konceptimit estetik të kohës që jetuan, duke u bërë burim frymëzimi për pikturimin e kishave të Myzeqesë gjatë shekujve XVIII-XIX-të. Mbishkrimi më i vjetër gjendet në hyrjen qendrore të Manastirit dhe mban datën 1 maj 1477. Nuk dihet me saktësi se ku mund të ketë qënë më përpara, ose çfarë simbolizon kjo datë, ndoshta zbulimet e mëtejshme do të hedhin dritë. Një tjetër mbishkrim lexohet në brendësi të Naosit mbi portën kryesore të tij dhe na jep vitet 1743 – 1744, që është edhe periudha e pikturimit të kishës së Shën Mërisë nga vëllezërit piktorë Kostandin dhe Athanas Zografi. Në manastir ndodhen edhe dy pllaka me data të ndryshme, që i përkasin shekullit XVII. Njëra pllakë, me vitin 1754 ndodhet në pjesën perëndimore të hajatit të kishës, ndërsa tjetra fikson vitin 1770 dhe ndodhet në një nga harqet e furrës.

• “Shtëpia Muze "Kongresi i Lushnjës"”

Ndodhet pranë qendrës së qytetit, (në rrugën Abaz Bej Lushnja), banesa është dykatëshe e tipit beratase. Banesa mendohet të jetë ndërtuar në gjysmën e dytë të shek XIX. Kjo shtëpi njihet në histori si shtëpia ku kreu punimet Kongresi Lushnjes.

• “Kisha e Fjetja e Shën Mërisë” , në fshatin Bishqethëm, Lushnjë

Kisha mendohet të jetë ndërtuar në vitin 1198. Në vitin 1600 ajo u shkatërrua deri në themel nga turqit. Më pas, aty nga viti 1750 u rindërtuar përsëri mbi themelet e kishës së vjetër'.

• “Kisha e Shën Kollit” , në fshatin Krutje e Sipërme.

Për këtë kishë nuk dihet data e ndërtimit, por mendohet e mesit të shek. XVIII. Ajo është pikturuar nga Nikolla Çetiri nga Grabova.

• “Kisha e Shën Kollit” , në fshatin Toshkëz

Kjo kishë është ndërtuar në vitin 1811. Ajo është pikturuar në vitin 1813 nga Johan dhe Nikolla Çetiri nga Grabova.

• “Kisha e Shën Todrit” , në fshatin Kadipashaj

Kjo kishë është pikturuar nga Johan Çetiri dhe nipi i tij Nikolla nga Grabova, në vitin 1801. Ndryshe nga shumë kisha të Myzeqesë, këtu pjesët përbërëse, naosi, narteksi dhe hajati, janë të dalluara nga njëra-tjetra. Naosi është i tipit bazikal, me përmasa të brendshme 14x8,40 m, i ndarë nga dy radhë kolonash druri në tre nefe. Kolonat janë të veshura me dërrasa. Ato janë të lidhura ndërmjet tyre me harkada në drejtimin gjatësorë. Edhe arkadat janë ndërtuar me strukturë çatmaje (me kallama).

• “Ura e Kasharajt”

Ura e Kasharajt është një urë e vogël mbi një vijë uji që derdhej në përroin e fshatit. Ajo njihej prej vendasve me emrin 'Ura e Sefës'. Sipas teknikës së ndërtimit, ura mendohet se mund t'i përkasë Mesjetës, ndoshta në shekujt XII-XIII.

• “Ura e Lunjës”

Ajo ndodhet në qendër të fshatit Karbunarë e Madhe, vetëm 300 m nga rruga nacionale Lushnjë-Berat. Njihet edhe me emrin "Ura e Begëve". Për nga teknika e ndërtimit, mendohet që t'i përkasë periudhës mesjetare dhe të jetë ndërtuar në shek XVII.

Disa prej “objekteve natyrore” në territorin e Bashkisë së Lushnjës

• Rrapi i Zonjës - Bubullimë
• Lisi i Konjatit - Konjat
• Dushkajat e Senës
• Burimi termominerar i Karbunarës
• Selvitë e manastirit Ardenicë
• Rrapi i Ngurrzës, etj

Kryetarët e Bashkisë Lushnje

• Kujtim Haxhiu 1992-1996
• Agim Fuga 1996-2000
• Ylli Myftiu 2000-2003
• Kadri Gega 2003-2007
• Albert Sanxhaku 2007-2011
• Fatos Tushe 2011-2015-2019.

Emblema

Stema ka formën e një parzmoreje, e cila nënkupton mbrojtjen e qytetit. Ngjyra jeshile nënkupton fushën e gjelbër te Myzeqesë, ndërsa shkrimi “Republika e Shqipërisë” nënkupton shtetin, ku ndodhemi.^[1] Rrethi përfaqëson Rrethin e Lushnjes, i cili ndodhet ne fushën e gjelbër te Myzeqesë. Ne brendësi te tij janë vendosur këto elemente: • Flamuri kombëtar si dhe Shtëpia Muze “Kongresi I Lushnjes”, dt.21.01.1920, te vendosur ne qendër, nënkuptojnë, se Lushnja është një vend historik. • Degët e ullirit tregojnë, se Lushnja është një vend i ngrohte, bujqësor dhe pjellor

Njerëz të shquar nga Lushnja

Më poshtë është një listë e njerëzve të shquar që kanë lindur në Lushnjë, (Shqipëri), ose që kanë kaluar shumicën e jetës në Lushnjë.

• Bajram Haxhiu - Patriot, anëtar i komisionit nismëtar të Kongresit të Lushnjës
• Nebi Sefa - Patriot, një nga etërit themelues të Shqipërisë moderne, nënshkroi deklaratën e pavarësisë në vitin 1912
• Ferit Bej Vokopola - Patriot, një nga etërit themelues të Shqipërisë moderne, nënshkroi deklaratën e pavarësisë në vitin 1912
• Sheh Ibrahim Karbunara - Patriot
• Vaçe Zela - Këngëtare, Mbretëresha e këngës shqiptare
• Abdurrahman Roza Haxhiu Futbollist, Trajner, “Dëshmorë i fushës së blertë Shqiptare”
• Margarita Xhepa - Aktore
• Ndriçim Xhepa - Aktor
• Vath Koreshi - Shkrimtar
• Ilia Shyti - Aktor
• Qerim Haxhiu - Patriot
• Kaso Fuga - Patriot
• Pavlina Mani - Aktore
• Loni Papa - Shkrimtar
• Kristaq Dhamo - Regjisor
• Hasan Dervishi - Aktor
• Athina Dhimitri (Vogli) - Aktore
• Visar Zhiti - Shkrimtar
• Faslli Haliti - Shkrimtar
• Lindita Arapi - Poete, Shkrimtare
• Luljeta Bitri - Aktore
• Gjergj Lala - Aktor, Regjisor
• Dhimitraq Nushi - Aktor
• Hekuran Zhiti - Aktor
• Petraq Dhimitri - Aktor
• Fahredin Nuri - Inxhinier
• Helidon Haliti - Piktor
• Izet Shehu - Shkrimtar
• Anila Basha - Gazetare
• Ilir Levonja - Gazetar
• Shpend Sollaku Noé - Poet, Shkrimtar
• Gëzim Hajdari - Poet,
• Saimir Mërtiri - Gazetar
• Ferdinand Laholli - shkrimtar, shqipërues
• Ali Fuga - Futbollist
• Halim Haxhiu – Futbollist
• Ali (Lika) Haxhiu – Futbollist,Trajner
• Kristaq Gogoni - Futbollist
• Idajet Haxhiu (Xhaja) – Futbollist
• Themi (Mimi) Xhoxhi - Futbollist
• Gani Dranga - Futbollist
• Islam Linatopi - Futbollist
• Iljaz Çeço - Futbollist
• Hajdar Sherifi - Futbollist, Trajner
• Sami Shefa - Futbollist
• Vergjil Xhafa - Trajner Volejbolli,historian i Lushnjës Sportive
• Adnand Haxhiu - Futbollist,Trajner
• Artan Bano - Futbollist, Trajner
• Rezart Dabulla - Futbollist
• Saimir Malko - Futbollist,Trajner
• Edmond Dalipi - Futbollist
• Rey Manaj - Futbollist
• Florian Marku - Boksier
• Llazar Llupo - Trajner volejbolli
• Jorgjia Kapo - Volejbolliste
• Skënder Gjyla - Mundës
• Namik Gjyla - Peshëngritës
• Llaqi Nako - Balerin
• Albi Nako - Balerin Koreograf
• Arben Mara - Gjimnast
• Ferdinand Mara - Gjimnast
• Ilir Daka - Memorja Qytetit 2024