శ్వాస మార్గం

శ్వాస మార్గము
ద్వారాల నిర్వహణ
Identifiers
FMA	265130
Anatomical terminology

మానవులలో శ్వాస మార్గం అనేది శ్వాసక్రియ యొక్క ప్రక్రియతో ముడిపడివున్న శరీర నిర్మాణ శాస్త్రం యొక్క భాగం.

శ్వాస మార్గం ఎగువ వాయుమార్గాలుగా, దిగువ వాయుమార్గాలుగా విభజించబడింది. ఎగువ వాయుమార్గాలు లేదా ఎగువ శ్వాసమార్గం అనగా ముక్కు, నాసికా మార్గాలు సహా నాసికా కుహరములు (paranasal sinuses), కంఠం, స్వర తంత్రులు (vocal cords) పైని స్వరపేటిక యొక్క భాగము. దిగువ వాయుమార్గాలు లేదా దిగువ శ్వాసమార్గం అనగా స్వరతంత్రుల కింది స్వరపేటిక యొక్క భాగం సహా, వాయునాళం (trachea), శ్వాసనాళాలు (bronchi), సూక్ష్మశ్వాసనాళికలు (bronchioles). ఊపిరితిత్తులు దిగువ శ్వాసమార్గాల లోనే లేదా ప్రత్యేక అస్తిత్వంగా కలిసి ఉండును, శ్వాస (Respiratory) సూక్ష్మశ్వాసనాళికలు, అల్వియోలార్ వాహికలు, అల్వియోలార్ తిత్తులు, వాయుగోళాలను (ఆల్వెయోలీ) కలిగి ఉండును.

శ్వాసమార్గం వాయువులను ప్రత్యర్థిత్వములగా మార్పులు చెందించుచూ తీసుకొనిపోవు వాటి యొక్క ప్రత్యేకత మీద ఆధారపడి కండెక్టింగ్ జోన్, రెస్పిరేటరీ జోన్ లుగా కూడా విభజించబడింది.

శ్వాసనాళికల నుండి విభజింపబడుతూ గొట్టాలు (ట్యూబులు) అల్వియోలాస్ వద్ద ముగింపుకు ముందు ఒక అంచనాగా 20 నుంచి 23 విభాగాలతో క్రమక్రమంగా చిన్నవయిపోయి ఉంటాయి.

ఎగువ శ్వాసమార్గం ఛాతీఎముకయొక్క కోణం (ఉరము వెలుపల) పైన, కంఠ బిలాల (గొంతులోని స్వరతంత్రుల) పైన లేదా స్వరపేటిక వద్దగల ఉంగరమును పోలిన (cricoid) మృదులాస్థి (cartilage) పైబడి శ్వాసవ్యవస్థ యొక్క భాగాలను సూచిస్తుంది. అలా స్వరపేటిక కొన్నిసార్లు ఎగువ వాయుమార్గంలోను, కొన్నిసార్లు దిగువ వాయుమార్గంలోనూ కలిసి ఉండును. ఈ స్వరపేటిక (larynx) అనేది కంఠధ్వని పెట్టె (voice box) అని కూడా పిలవబడుతుంది, సహ మృదులాస్థి కలిగి ఉండును అది ధ్వనిని ఉత్పత్తి చేస్తుంది. ఈ ట్రాక్ట్ర్ లో నాసికా రంధ్రం (nasal cavity0, ఉపనాసికా రంధ్రాలు (paranasal sinuses), గొంతు (pharynx) (ముక్కుకి సంబంధించిన గొంతు, కొండ నాలుక నుంచి కంఠబిలం దాకా ఉన్న ప్రాంతం, స్వరపేటికగొంతు), కొన్నిసార్లు స్వరపేటికతో సహా ఇమిడి ఉంటాయి.

దిగువ శ్వాసమార్గం లేదా దిగువ వాయుమార్గం అనేది పూర్వాహారనాళం, వాయునాళం, శ్వాసనాళికలు (ప్రాథమిక, ద్వితీయ, తృతీయ), సూక్ష్మ శ్వాస నాళికలు (శ్వాస అంతిమ దశ సహా), ఊపిరితిత్తులు (వాయుకోశాలు సహా). ఇది కొన్నిసార్లు స్వరపేటికను కలుపుకుని కూడా.

శ్వాస వృక్షము లేదా శ్వాస నాళాల వృక్షము అనే పదము ఊపిరితిత్తులకు, వాయునాళం, శ్వాసనాళికలు, సూక్ష్మ శ్వాసనాళికలు సహా వాయుమార్గాలకు గాలిని సరఫరా చేసే దానియొక్క శాఖా నిర్మాణమును సూచించడానికి కూడా ఉపయోగిస్తారు.

• శ్వాసనాళం (trachea)
  • ప్రధాన శ్వాసనాళం (main bronchus)
    • లోబర్ శ్వాసనాళం (lobar bronchus)
      • విభాగ శ్వాసనాళం (segmental bronchus)
        • వాహకత్వ సూక్ష్మశ్వాసనాళిక (conducting bronchiole)
          • అంత్య సూక్ష్మశ్వాసనాళిక (terminal bronchiole
            • రెస్పిరేటరీ సూక్ష్మశ్వాసనాళిక (respiratory bronchiole)
              • అల్వియోలార్ వాహిక (alveolar duct)
                • అల్వియోలార్ తిత్తి (alveolar sac)
                  • శ్వాసవాయు గోనులు (alveolus)

ప్రతి విభజన స్థానం లేదా ఉత్పత్తి వద్ద ఒక వాయుమార్గ శాఖ రెండు లేదా ఎక్కువ చిన్న వాయుమార్గాలలోకి మారుతుంది. మానవ శ్వాస వృక్షం సుమారు 23 ఉత్పత్తులను కలిగియుండును, అయితే ఎలుక యొక్క శ్వాస వృక్షం 13 ఉత్పత్తులకు పైన కలిగియుండును. సంథిస్థాన విభాగాల (ఇవి ఈ వృక్షం యొక్క పై భాగానికి దగ్గరవి, శ్వాసనాళికల వంటివి) ప్రధాన విధి దిగువ వాయుమార్గాలకు గాలి పంపించడం. తదుపరి విభాగాలు శ్వాస సూక్ష్మశ్వాసనాళికల సహా, అల్వియోలార్ వాహికలు (alveolar ducts), వాయుగోళాలు (alveoli) వాయు మార్పుల కొరకు ప్రత్యేకించబడినవి.

వాయునాళం (trachea) శ్వాసమార్గంలో అతిపెద్ద గొట్టం, స్ఫటిక మృదులాస్థి తాలూకు వాయునాళ వలయాలు కలిగియుండును. ఇది శాఖ నుంచి రెండు బ్రోంకియల్ గొట్టాలలోకి మారును, ఎడమ, కుడి ప్రధాన శ్వాసనాళం. ఈ బ్రోంకి శాఖ ఊపిరితిత్తుల లోపల సూక్ష్మశ్వాసనాళికలనబడే అతిచిన్న విభాగాలలోకి మారును. ఈ సూక్ష్మ శ్వాసనాళికలు ఆల్వెయోలీ అని పిలవబడే ఊపిరితిత్తులలోని గాలి తిత్తులకు తోడ్పడుతాయి.

ఊపిరితిత్తులు అనేవి దిగువ శ్వాసమార్గంలో అతిపెద్ద అవయవాలు. ఊపిరితిత్తులు వక్షస్థలం యొక్క పుప్పుసావరణ కుహరం లోపల వేలాడదీసినట్టు ఉంటాయి. శ్వాసకోశావరణపుచర్మపుపొర (pleurae) అనేది రెండు పలుచని అవయరక్షణపొరలు, ఒక కణ పొర మందం, ఇది ఊపిరితిత్తుల చూట్టూ ఆవరించి ఉంటుంది.

లోపలిది (visceral pleura) ఊపిరితిత్తులను కప్పి ఉంటుంది, బయటిది (parietal pleura) ఛాతి గోడ యొక్క లోపలి ఉపరితలం దిశ ఉంటుంది. ఈ అవయరక్షణపొర స్రావం యొక్క కొద్ది మొత్తాన్ని దాచుకొని ఉంటుంది, ఇది ఊపిరిపీల్చే సమయంలో పుప్పుసావరణ కుహరం లోపల ఊపిరితిత్తులు వ్యాకోచం, సంకోచం చెందునప్పుడు స్వేచ్ఛగా కదిలేందుకు అనుమతిస్తుంది. ఊపిరితిత్తులు విభిన్న ఖండములుగా విభజితమయి ఉంటాయి.

కుడి ఊపిరితిత్తి ఎడమ ఊపిరితిత్తి కంటే పరిమాణంలో పెద్దది, కారణమేనగా శరీరం యొక్క మధ్య భాగమునకు ఎడమ వైపున గుండె యొక్క స్థానం ఉండటం.

కుడి ఊపిరితిత్తి మూడు మూడు ఖండములు కలిగి ఉంటుంది - ఎగువ, మధ్య, దిగువ (లేదా ఉన్నత, మధ్య, న్యూన), ఎడమ ఊపిరితిత్తి రెండు ఖండములు కలిగి యుండును - ఎగువ, దిగువ (లేదా ఉన్నత, న్యూన), అదనంగా ఎగువ ఖండము యొక్క భాగంలో ఒక చిన్న నాలుక ఆకారంలో లింగులాగా పేరుపొందినది ఉంటుంది. ప్రతి లోబ్ విభాగాలలోకి పోవు ముందుగా విభజితమగును.

ప్రతి ఊపిరితిత్తి పక్కటెముకల ఉపరితలం కలిగియుండును, ఏది పక్కటెముకల గూడు ఆనుకొని ఉంటుంది; ఛాతీకి ఉదరానికీ మధ్య ఉన్నపొర (diaphragmatic) ఉపరితలం, ఏ ముఖం కింది దిశగా ఛాతీ యొక్క మధ్య, స్థితి వ్యతిరేకంగా గుండె, పెద్ద వాహికలు, కారిన (carina) చోట వాయునాళం యొక్క ఆధారం నుండి రెండు ప్రధాననాళ శ్వాసనాళికల శాఖ.

వాయుగోళాలు అనేవి ఊపిరితిత్తులలో చాలా చిన్నగాలితిత్తులు ఇది వాయువులను మార్పిడి చేసి తీసుకొనే ప్రదేశం. అక్కడ వీటి సంబంధించి ఊపిరితిత్తికి 150 మిలియన్ చొప్పున ఉంటాయి. ఛాతీకి ఉదరానికీ మధ్య ఉన్నపొర సంకోచం చెందునప్పుడు వక్షస్థలంలో ఒక వ్యతిరేక ఒత్తిడి ఉత్పన్నమవుతుంది, నిండి ఉన్న డొల్ల నుంచి గాలి తోయబడుతుంది. అది సంభవించినపుడు ఈ తిత్తులు గాలితో నింపబడి, ఊపిరితిత్తి వ్యాకోచం చెందుతుంది.

ఆల్వెయోలీకు దండిగా కేశనాళికలు ఉంటాయి, వీటిని ఆల్వెయోలార్ కేశనాళికలు అంటారు. ఇక్కడ ఎర్ర రక్త కణాలు గాలి నుండి ఆక్సిజన్ ను పీల్చుకొంటాయి, అప్పుడు కణాలు ఆహారంతో పోషించుకొనుటకు ఆక్సీహీమోగ్లోబిన్ ('ఆమ్లజనితో హిమోగ్లోబిన్ కలిసినప్పుడు ఏర్పడే ఎరుపు పదార్థం' oxyhaemaglobin) యొక్క రూపంలో మళ్ళీ తీసుకెళ్లుతాయి. ఈ ఎర్ర రక్త కణాలు బొగ్గుపులుసువాయువును కూడా మోసుకెళ్తుంటాయి ఇది కార్బాక్సీహీమోగ్లోబిన్ యొక్క రూపంలో కణాల నుండి దూరం చేయబడుతుంది, అల్‌వుయోలార్ కేశనాళికల ద్వారా వాయుగోళాలలోకి ఇది విడుదల చేయబడుతుంది.

ఛాతీకి ఉదరానికీ మధ్య ఉన్న పొర విరామం తీసుకొన్నప్పుడు వక్షస్థలంలో ఒక ధనాత్మక ఒత్తిడి ఉత్పన్నమవుతుంది, కార్బన్‌డైఆక్సిడ్ బహిషృతమై వాయుగోళం యొక్క బయటికి గాలి తోయబడుతుంది.

ఉపకళా కణత్వచం (ముక్కు నుండి శ్వాసనాళికల వరకు) యొక్క అత్యధికం వెంట్రుకల్లాంటి అవయవాలున్న మిథ్యపొరలు ఏర్పడిన స్తంభాకార ఉపకళా కణత్వచంలో కప్పబడి ఉంటుంది, సాధారణంగా దీనిని శ్వాస ఉపకళా కణత్వచం అని పిలుస్తారు. సిలియా (వెంట్రుకల్లాంటి అవయవాలు) ఒక దిశలో తట్టుతాయి, గొంతుక వైపుకు కఫం (శ్లేష్మం) కదులుతుంది ఇక్కడ ఇది లోపలికి పీల్చుకొనబడుతుంది.