ปลากัด (สกุล)

ปลากัด
Betta albimarginata
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์ แก้ไขการจำแนกนี้
โดเมน: ยูแคริโอตา
อาณาจักร: สัตว์
ไฟลัม: สัตว์มีแกนสันหลัง
ชั้น: ปลาที่มีก้านครีบ
อันดับ: Anabantiformes
วงศ์: วงศ์ปลากัด ปลากระดี่
วงศ์ย่อย: วงศ์ย่อยปลากัด
สกุล: ปลากัด (สกุล)
Bleeker, 1850
ชนิดต้นแบบ
Betta trifasciata
Bleeker, 1850
ชื่อพ้อง
  • Anostoma van Hasselt, 1859
  • Micracanthus Sauvage, 1879
  • Parophiocephalus Popta, 1905
  • Oshimia D. S. Jordan, 1919
  • Pseudobetta Richter, 1981

ปลากัด (อังกฤษ: Fighting fishes) ชื่อสกุลของปลาน้ำจืดขนาดเล็กจำพวกหนึ่ง มีชื่อสกุลว่า Betta (/เบ็ท-ทา/) ในวงศ์ย่อย Macropodusinae ในวงศ์ใหญ่ Osphronemidae[1][2] ซึ่งคำว่า Betta เป็นภาษาละตินมาจากคำว่า "Bettah" มาจากเทพปกรณัมกรีก มีความหมายถึง "ชนชาติของผู้ที่เป็นนักรบ" [2]

ลักษณะรูปร่างและพฤติกรรม

Betta splendens (ปลากัด)

มีรูปร่างโดยทั่วไปลำตัวเพรียวยาวและแบนข้าง หัวมีขนาดเล็ก แต่ริมฝีปากหนาและมีขนาดใหญ่ ดวงตามีขนาดใหญ่ ครีบก้นยาวจรดครีบหาง หางแบนกลม มีครีบอกคู่แรกยาวใช้สำหรับสัมผัสและเห็นได้ชัดเจนในปลาตัวผู้ เป็นปลาขนาดเล็กมีความยาวเฉลี่ยประมาณ 6 เซนติเมตร โดยที่เป็นปลาที่ไม่มีเส้นข้างลำตัว แต่ในบางชนิดกลับมีเส้นข้างลำตัวแต่ไม่สมบูรณ์[2] เป็นปลาที่มีความแตกต่างระหว่างตัวผู้และตัวเมียอย่างมาก โดยที่ปลาตัวผู้จะมีสีสันที่สดสวยกว่า และมีลำตัวใหญ่กว่าอย่างเห็นได้ชัด ขณะที่ตัวเมียมีขนาดเล็กกว่าและมีสีสันไม่สวยเท่า ที่สำคัญที่ใต้ท้องจะมีจุดสีขาวเด่นอย่างเห็นได้ชัด ซึ่งเรียกว่า "ไข่นำ" เป็นอวัยวะที่ปล่อยไข่ออกมาจากช่องท้องเวลาผสมพันธุ์

เป็นปลาที่มีพฤติกรรมดุร้ายก้าวร้าว ในบางชนิดอาจจะมีการกัดกันถึงตายได้ เมื่อพบกัน พฤติกรรมเวลาผสมพันธุ์ ปลาตัวผู้จะเป็นฝ่ายเกี้ยวพาปลาตัวเมีย และจะใช้ลำตัวพันรัดปลาตัวเมียให้ปล่อยไข่ออกมา พร้อมกับปล่อยน้ำเชื้อออกมาเพื่อปฏิสนธิ โดยที่ปลาตัวผู้จะเป็นผู้ดูแลไข่ โดยจะสร้างน้ำลายผสมกับอากาศเป็นฟองก่อเป็นกอบริเวณผิวน้ำ เรียกว่า "หวอด" เพื่อนำไข่ไปเกาะไว้กับหวอด เพื่อรอฟักเป็นตัว[3]

แต่ก็มีปลาในอีกหลายชนิดในสกุลนี้ ที่มีพฤติกรรมแตกต่างไปจากปลาที่ก่อหวอดนี้ โดยปลากัดจำพวกนี้ มักมีสีสันไม่สดสวยเท่า และมีพฤติกรรมไม่ดุร้ายก้าวร้าว ซ้ำยังชอบอยู่รวมกันเป็นฝูง มีส่วนหัวที่โต แต่มีครีบต่าง ๆ เล็ก เมื่อผสมพันธุ์และวางไข่จะไม่สร้างหวอด แต่จะใช้วิธีการฟักไข่ในปาก ซึ่งเรียกกันว่า "ปลากัดอมไข่"[4]

พบแพรกระจายพันธุ์ทั่วไปในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในแหล่งน้ำจืดหลากหลายประเภท ไปจนถึง แหล่งน้ำที่เป็นลำธารจากน้ำตกบนภูเขาที่กระแสน้ำไหลเชี่ยว ไปจนถึงพรุที่มีสภาพความเป็นกรดของน้ำ (pH) ค่อนข้างสูงอีกด้วย

มีความสำคัญต่อมนุษย์ในแง่ของการเลี้ยงไว้เป็นปลาสวยงามในหลายชนิด ทั้งประเภทก่อหวอดและอมไข่ ในบางชนิดเป็นที่รู้จักกันดีในฐานะของปลานักสู้ที่กัดกันจนตัวตาย จนเป็นการละเล่นการพนันในประเทศไทย ซึ่งในปัจจุบันนี้ได้มีการพัฒนาสายพันธุ์ต่าง ๆ ให้ออกมาสวยงามมากมาย คือ ชนิด B. spendens

การจำแนก

ปลากัดที่พบในประเทศไทย

กลุ่ม/สกุล ชื่อไทย ชื่อวิทยาศาสตร์ การค้นพบ
B. picta ปลากัดอมไข่กระบี่ Betta simplex Kottelat, 1994
B. pugnax ปลากัดอมไข่ปีนัง Betta pugnax Cantor, 1849
ปลากัดหัวโม่งจันทบุรี Betta prima Kottelat, 1994
ปลากัดอมไข่ภาคใต้ 1 Betta pallida I. Schindler & J. Schmidt, 2004
ปลากัดอมไข่ภาคใต้ 2 Betta apollon I. Schindler & J. Schmidt, 2006
ปลากัดอมไข่สงขลา Betta ferox I. Schindler & J. Schmidt, 2006
B. splendens ปลากัดภาคกลาง Betta splendens Regan, 1910
ปลากัดอีสาน Betta smaragdina Ladiges, 1972
ปลากัดภาคใต้ Betta imbellis Ladiges, 1975
ปลากัดตะวันออก Betta siamorientalis Kowasupat, Panijpan, Ruenwongsa & Jeenthong, 2012
ปลากัดมหาชัย Betta mahachaiensis Kowasupat, Panijpan, Ruenwongsa & Sriwattanarothai, 2012
B. waseri ปลากัดช้าง Betta pi H. H. Tan, 1998

ปลากัดที่พบทั่วโลก

คู่ Betta smaragdina
Betta tussyae เพศผู้

ปัจจุบันมีการค้นพบปลาในสกุลนี้แล้ว 75 ชนิด ซึ่งเป็นสกุลที่มีจำนวนสมาชิกมากที่สุดของวงศ์นี้[5] โดยมีการแบ่งชนิดไปเป็นกลุ่มชนิด (species complex) ได้ดังนี้:[1][6][7][8]

  • กลุ่มของ B. akarensis :
    • Betta akarensis Regan, 1910 (Akar betta)
    • Betta antoni H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2006
    • Betta aurigans H. H. Tan & K. K. P. Lim, 2004
    • Betta balunga Herre, 1940
    • Betta chini P. K. L. Ng, 1993
    • Betta ibanorum H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2004
    • Betta nuluhon N. S. S. Kamal, H. H. Tan & Casey K. C. Ng, 2020
    • Betta obscura H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
    • Betta pinguis H. H. Tan & Kottelat, 1998
  • กลุ่มของ B. albimarginata:
  • กลุ่มของ B. anabatoides:
    • Betta anabatoides Bleeker, 1851 (giant betta)
    • Betta midas H. H. Tan, 2009
  • กลุ่มของ B. bellica:
    • Betta bellica Sauvage, 1884 (slim betta)
    • Betta simorum H. H. Tan & P. K. L. Ng, 1996
  • กลุ่มของ B. coccina:
    • Betta brownorum K. E. Witte & J. Schmidt, 1992
    • Betta burdigala Kottelat & P. K. L. Ng, 1994
    • Betta coccina Vierke, 1979
    • Betta hendra I. Schindler & Linke, 2013
    • Betta livida P. K. L. Ng & Kottelat, 1992
    • Betta miniopinna H. H. Tan & S. H. Tan, 1994
    • Betta persephone Schaller, 1986
    • Betta rutilans K. E. Witte & Kottelat, 1991
    • Betta tussyae Schaller, 1985
    • Betta uberis H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2006
  • กลุ่มของ B. dimidiata:
    • Betta dimidiata T. R. Roberts, 1989
    • Betta krataios H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2006
  • กลุ่มของ B. edithae :
    • Betta edithae Vierke, 1984
  • กลุ่มของ B. foerschi:
    • Betta dennisyongi H. H. Tan, 2013
    • Betta foerschi Vierke, 1979
    • Betta mandor H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2006
    • Betta rubra Perugia, 1893 (Toba betta)
    • Betta strohi Schaller & Kottelat, 1989
  • กลุ่มของ B. picta:
    • Betta falx H. H. Tan & Kottelat, 1998
    • Betta picta (Valenciennes, 1846) (spotted betta)
    • Betta simplex Kottelat, 1994 (ปลากัดอมไข่กระบี่)
    • Betta taeniata Regan, 1910 (Borneo betta)
  • กลุ่มของ B. pugnax:
    • Betta apollon I. Schindler & J. Schmidt, 2006
    • Betta breviobesus H. H. Tan & Kottelat, 1998
    • Betta cracens H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
    • Betta enisae Kottelat, 1995
    • Betta ferox I. Schindler & J. Schmidt, 2006 (ปลากัดอมไข่สงขลา)
    • Betta fusca Regan, 1910 (dusky betta)
    • Betta kuehnei I. Schindler & J. Schmidt, 2008
    • Betta lehi H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
    • Betta pallida I. Schindler & J. Schmidt, 2004
    • Betta prima Kottelat, 1994 (ปลากัดหัวโม่งจันทบุรี)
    • Betta pugnax (Cantor, 1849) (ปลากัดปีนัง)
    • Betta pulchra H. H. Tan & S. H. Tan, 1996
    • Betta raja H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
    • Betta schalleri Kottelat & P. K. L. Ng, 1994
    • Betta stigmosa H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
  • กลุ่มของ B. splendens (ปลากัด):
    • Betta imbellis Ladiges, 1975 (ปลากัดภาคใต้)
    • Betta mahachaiensis Kowasupat, Panijpan, Ruenwongsa & Sriwattanarothai, 2012 (ปลากัดมหาชัย)
    • Betta siamorientalis Kowasupat, Panijpan, Ruenwongsa & Jeenthong, 2012 (ปลากัดตะวันออก)
    • Betta smaragdina Ladiges, 1972 (ปลากัดอีสาน)
    • Betta splendens Regan, 1910 (ปลากัด, ปลากัดภาคกลาง)
    • Betta stiktos H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
  • กลุ่มของ B. unimaculata:
    • Betta compuncta H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2006
    • Betta gladiator H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
    • Betta ideii H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2006
    • Betta macrostoma Regan, 1910 (spotfin betta)
    • Betta ocellata de Beaufort, 1933
    • Betta pallifina H. H. Tan & P. K. L. Ng, 2005
    • Betta patoti M. C. W. Weber & de Beaufort, 1922
    • Betta unimaculata (Popta, 1905) (Howong betta)
  • กลุ่มของ B. waseri:
    • Betta chloropharynx Kottelat & P. K. L. Ng, 1994
    • Betta hipposideros P. K. L. Ng & Kottelat, 1994
    • Betta omega H. H. Tan & Ahmad, 2018
    • Betta pardalotos H. H. Tan, 2009[9]
    • Betta pi H. H. Tan, 1998 (ปลากัดช้าง, ปลากัดน้ำแดง)
    • Betta renata H. H. Tan, 1998
    • Betta spilotogena P. K. L. Ng & Kottelat, 1994
    • Betta tomi P. K. L. Ng & Kottelat, 1994
    • Betta waseri Krummenacher, 1986

ดูเพิ่ม

อ้างอิง

  1. ↑ 1.0 1.1 Froese, Rainer, and Daniel Pauly, eds. (2019). Species of Betta in FishBase. March 2019 version.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 สมโภชน์ อัคคะทวีวัฒน์. สาระน่ารู้ ปลาน้ำจืดไทย เล่ม ๒. กรุงเทพฯ : องค์การค้าของคุรุสภา, 2547. 257 หน้า. หน้า 190. ISBN 974-00-8738-8
  3. ↑ ความหมายของคำว่า หวอด ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542
  4. ↑ ปลากัดอมไข่
  5. ↑ หน้า 28, Betta smaragdina Ladiges 1972. "Mini Atlas" โดย สุริศา ซอมาดี. Aquarium Biz ฉบับที่ 47 ปีที่ 4: พฤษภาคม 2014
  6. ↑ "Species Complex Management". International Betta Congress Species Maintenance Program. สืบค้นเมื่อ 2006-07-01.
  7. ↑ "Betta". ระบบข้อมูลการจำแนกพันธุ์แบบบูรณาการ. สืบค้นเมื่อ 30 June 2006.
  8. ↑ Tan, H.H.; Ng, P.K.L. (2005). "The fighting fishes (Teleostei: Osphronemidae: genus Betta) of Singapore, Malaysia and Brunei". Raffles Bulletin of Zoology. 13: 43–99.
  9. ↑ Tan Heok Hui (2009). "Betta pardalotos, a new species of fighting fish (Teleostei: Osphronemidae) from Sumatra, Indonesia". The Raffles Bulletin of Zoology. 57 (2): 501–504.

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ ปลากัด (สกุล)
วิกิสปีชีส์มีข้อมูลภาษาอังกฤษเกี่ยวกับ ปลากัด (สกุล)