ลิแกนด์

ลิแกนด์ (อังกฤษ: ligand) มีความหมายตามวิชาดังนี้

• ลิแกนด์ (ชีวเคมี) หมายถึง สสารภายนอกเซลล์ที่เชื่อมต่อกับ รีเซพเตอร์ (recepter)
• ทางเคมี ลิแกนด์หมายถึง อะตอม ไอออน หรือ หมู่ฟังก์ชัน (functional group) ที่สามารถจะเชื่อมต่อกับ อะตอมหรือไอออนกลาง ซึ่งโดยทั่วไปจะเป็น โลหะ ด้วย โคออร์ดิเนต โควาเลนต์ บอนด์ (coordinate covalent bond) การจัดเรียงของลิแกนด์รอบๆ ศูนย์กลางนี้เรียกว่า คอมเพลกซ์ (complex)

การตั้งชื่อลิแกนด์ตามการจัดเรียงทางเรขาคณิตของมัน เช่นอะตอมศูนย์กลางที่อยู่ใจกลางของ โพลีฮีดรอน (polyhedron) ที่คอมเพลกซ์ที่เชื่อมต่อกับลิแกนด์ 4 ตัว จะเรียกว่า เตตร้าฮีดรอน (Tetrahedron) และถ้าลิแกนด์ 6 ตัว เรียกว่าเฮกซ่าฮีดรอน (hexahedron)

ลิแกนด์ ที่เชื่อมต่ออะตอมกลางหนึ่งที่เรียกว่า โมโนเดนเตต (monodentate) ลิแกนด์ บางโมเลกุลสามารถเชื่อมต่อกับ ไอออน ของ โลหะ ได้หลายที่ เพราะว่ามี คู่อิเล็กตรอนว่างอิสระมากกว่า 1 อะตอมเรียกว่า พอลิเดนเตต (polydentate) ถ้าลิแกนด์มี 2โคออร์ดิเนชั่น ไซต์ เรียกว่า ไบเดนเตต (bidentate) EDTA เป็นพอลิเดนเตต ลิแกนด์ ที่มีจุดเชื่อมต่อถึง 6 ที่ สกอร์ปิโอเนต ลิแกนด์ (scorpionate ligand) เป็น ไตรเดนเตต ลิแกนด์ คอมเพลกซ์ของพอลิเดนเตตเรียกว่าชีเลเตตคอมเพลกซ์ ซึ่งมีเสถียรภาพมากกว่าโมโนเดนเตตคอมเพลกซ์

ลิแกนด์เหล่านี้สามารถเชื่อมต่อกับอะตอมกลางใน 2 ที่ อันใดอันหนึ่งแต่ไม่ใช่ทั้งสอง ไม่เหมือนโพลีเดนเตต ลิแกนด์ ตัวอย่างเช่น CN^-ที่สามารถเชื่อมต่อได้ อะตอม คาร์บอน หรือ ไนโตรเจน แต่ไม่ใช่ทั้ง 2 อะตอมในเวลาเดียวกัน

• F^-
• Cl^-
• Br^-
• I^-
• CO
• RC:CR - สารประกอบที่มี คาร์บอน-คาร์บอน ดับเบิล บอนด์
• เบนซีน (Benzene)
• คริปเตต (Cryptate)
• คราวน์ อีเทอร์ (Crown ether)
• OH^-
• อะมีน (RNH₂) and แอมโมเนีย (NH₃)