หญ้าหวาน

หญ้าหวาน
ดอกหญ้าหวาน
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
โดเมน:	Eukaryota
อาณาจักร:	Plantae
ไม่ได้จัดลำดับ:	Angiosperms
ไม่ได้จัดลำดับ:	Eudicots
ไม่ได้จัดลำดับ:	Asterids
อันดับ:	Asterales
วงศ์:	Asteraceae
เผ่า:	Eupatorieae
สกุล:	Stevia
สปีชีส์:	S.  rebaudiana
ชื่อทวินาม
Stevia rebaudiana (Bertoni) Bertoni

หญ้าหวาน หรือ สเตเวีย (ชื่อวิทยาศาสตร์ : Stevia rebaudiana Bertoni; วงศ์ : Asteraceae) มีชื่อทั่วไปว่า Candy Leaf, Sugar Leaf, Sweet Herb of Paraguay, Sweet Honey Leaf, Stevia, 甜菊, 甜叶菊 เป็นพืชพื้นเมืองทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศปารากวัยในทวีปอเมริกาใต้ ความพิเศษของหญ้าหวาน คือ ส่วนของใบให้ความหวานมากกว่าน้ำตาลถึง 10-15 เท่า แต่ความหวานนี้ไม่ก่อให้เกิดพลังงานแต่อย่างไร (0 แคลอรี/กรัม) นอกจากนี้ยังมีสารสกัดที่เกิดจากหญ้าหวานชื่อว่า สตีวิโอไซด์ (stevioside) ^[1] เป็นสารที่ให้ความหวานมากกว่า 200-300 เท่าของน้ำตาล^[2][3] ด้วยความพิเศษของหญ้าหวานนี้ หญ้าหวานจึงเป็นพืชที่ได้รับความสนใจทั้งทางด้านอุตสาหกรรม การแพทย์ ยาสมุนไพร เครื่องดื่ม เป็นต้น

มนุษย์รู้จักนำสารสกัดที่มีรสหวานจากหญ้าหวานมาบริโภคหลายศตวรรษแล้วโดยชาวพื้นเมืองในประเทศปารากวัย โดยนำหญ้าหวานมาผสมกับเครื่องดื่ม เช่น ชา นอกจากนี้ชาวญี่ปุ่นยังนำสารให้ความหวานมาผสมกับผลิตภัณฑ์อาหาร เช่น ผักดอง ซีอิ๊ว เต้าเจี้ยว เนื้อปลาบด เป็นต้น

หญ้าหวานเริ่มเข้าสู่ประเทศไทยเมื่อปี พ.ศ. 2550 และปลูกกันมากในภาคเหนือ โดยเฉพาะที่จังหวัดเชียงใหม่ ลำพูน และเชียงราย สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาให้มีการใช้สารสตีวิโอไซด์เพื่อการบริโภค หญ้าหวานจึงจัดอยู่ในพืชสมุนไพรอีกชนิดหนึ่ง^[3]

ในปี พ.ศ.2566 ประเทศที่มีการส่งออกสูงสุด คือ ประเทศเนเธอร์แลนด์^[4] โดยมีมูลค่าการส่งออกสูงถึง 214.4 ล้านดอลล่าร์สหรัฐ รองลงมาเป็นประเทศสหรัฐอเมริกา^[4] และประเทศเยอรมนี^[4]

• หญ้าหวานเป็นพืชล้มลุก สูงไม่เกิน 1 ม. ลำต้นกลมและแข็ง
• ใบเดี่ยว รูปหอก ขอบใบหยักคล้ายฟันเลื่อย
• ใบให้สารที่มีรสหวาน
• มีช่อดอกสีขาว

• มีสารให้ความหวานมากกว่าน้ำตาลทรายถึง 200-300 เท่าแต่ไม่ทำให้น้ำตาลในเลือดสูง
• ใช้ในการรักษาผู้ป่วยโรคเบาหวาน^[5] และผู้ที่ต้องการควบคุมน้ำหนัก
• ช่วยบำรุงตับอ่อน
• ช่วยเพิ่มกำลัง
• สมานแผลทั้งภายในและภายนอก
• ช่วยให้เลือดไปเลี้ยงสมอง
• เป็นสารต้านอนุมูลอิสระ^[5]
• ช่วยลดการอักเสบ^[5]

มีสูตรโมเลกุลคือ ${\displaystyle {\ce {C38H60O18}$^[1] มีสารสำคัญหลัก 3 ชนิด ได้แก่ Steviol glycosides มีปริมาณมากสุดในใบของหญ้าหวาน ให้รสชาติขม คล้ายชะเอมเทศ, Rebaudiana A มีปริมาณรองลงมา ให้รสชาติที่ขมน้อยกว่า ทิ้งรสชาติคล้ายชะเอมเทศเล็กน้อย, Rebaudiana M มีปริมาณน้อยที่สุดในใบ มีความใกล้เคียงกับน้ำตาลมากที่สุด^[6]

หญ้าหวาน สามารถเก็บเกี่ยวทั้งลักษณะที่เป็นใบ หรือทั้งลำต้น ทำให้แห้งด้วยการคว่ำส่วนลำต้นแขวนตากไว้ในห้องให้แห้ง^[7] โดยสามารถนำใบแห้งที่เก็บเกี่ยวได้มาสกัด นำใบแห้งแช่ในน้ำ หลังจากนั้นกรองของเหลวที่ได้ นำไปสกัดให้บริสุทธิ์ด้วยน้ำหรือแอลกอฮอล์^[8]

ในประเทศไทย ภาคเหนือ เช่น เชียงใหม่ ลำพูน พะเยา เป็นพื้นที่ที่เหมาะสม เนื่องจากหญ้าหวานชอบอากาศค่อนข้างเย็น อุณหภูมิประมาณ 20-26 องศาเซลเซียส และขึ้นได้ดีเมื่อปลูกในพื้นที่ที่สูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 600-700 เมตร^[3]

• ดิน ดินที่เหมาะสมสำหรับปลูกหญ้าหวาน คือ ดินร่วน หรือดินร่วนปนทราย ระบายน้ำได้ดี ต้องทำแปลงยกร่อง

• ใช้เมล็ดปลูก จะเก็บเมล็ดในช่วงเดือนพฤศจิกายน วิธีเก็บใช้ถุงพลาสติกครอบดอก เขย่าให้เมล็ดร่วงลงในถุง นำเมล็ดมาเพาะในเดือนมีนาคม-เมษายน จะมีอัตราการงอกดี

• กิ่งชำปลูก เป็นวิธีที่นิยมตัดกิ่งปักชำ เนื่องจากสะดวกและรวดเร็วกว่า เลือกตัดกิ่งที่สมบูรณ์และแข็งแรง ตัดเกือบถึงโคนต้น ให้เหลือใบอยู่ 2 คู่ แล้วตัดกิ่งที่จะนำมาชำให้ยาว 12-15 ซม. แล้วนำมาเพาะในถุงหรือกระบะเพาะ เด็ดใบออกเสียก่อน เพราะถ้ารดน้ำความหวานของใบจะลงสู่ดิน ทำให้กล้าที่ชำไว้ตายได้ พอกิ่งชำแตกรากออกมาได้ 10-14 วัน จึงนำไปปลูกในแปลงที่เตรียมไว้

• การดูแล หญ้าหวานเป็นพืชที่ต้องการดูแลทั้งในเรื่องการให้น้ำและใส่ปุ๋ยบำรุงดิน