Alp Tigin

Alp Tegin
insan
cinsiyetierkek Değiştir
vatandaşlığıGöktürkler Değiştir
doğum tarihi911 Değiştir
doğum yeriBuhara Değiştir
ölüm tarihi13 Eylül 963 Değiştir
ölüm yeriGazni Değiştir
sülalesiGazneliler Değiştir
konuştuğu, yazdığı dillerTürkçe Değiştir
mesleğivali, military commander Değiştir
çalıştığı konumHan, vali, Q72590194, Ispahsalar Değiştir
Alp Tigin (Pınarbaşı Türklük Anıtı)

Alp Tigin veya Alp Tegin (d. 901, Belh - 13 Eylül 963, Gazne), Gazneli devletinin temellerini atan Türk asıllı kölemen (Arapça memluk, Farsça gulam) asker ve hükümdardır.

Yaşamı

Türk kökenli bir kölemen olan Alp Tegin, Samani Emiri Ahmed bin İsmâil'in 914 yılında ölümünden kısa bir süre önce satın alınarak Samani Devleti'nin hizmetine girdi. Bulunduğu yerdeki başarıları neticesinde Nasr bin Ahmed tarafından azât edildi. Onun ölümünden sonra Samani tahtına oturan Nuh bin Nasr (943-954) döneminde önce emirlik, daha sonra da Hâcibü’l-hüccâblık makamına yükseldi. Nûh bin Nasr’ın ölümünden sonra on yaşındaki oğlu Abdûlmelik b. Nûh b. Nasr (Müeyyed Abdûlmelik) (954-961) döneminde daha da ön plana çıktı. 956-961 yılları arasında yaşanan bir takım olaylar neticesinde devletin askeri ve idari teşkilatında yer alan İranlı devlet adamları tamamen tasfiye edilerek, Samanîler Devleti Türk kökenli emirlerin nüfuzu altına girdi.[1] Bu dönemde Samani devletinde gerçek güç Türk asıllı kölemen komutanların elindeydi.[2]

Alptegin, Muhammed el-Belâmî'nin vezir yapılmasını sağlayarak Samanî sarayını tamamen kontrolüne aldığı gibi Müeyyed Abdûlmelik üzerindeki etkisini de artırdı. Abdûlmelik, Alp Tegin ve diğer Türk emirlerin etkinliğinden rahatsızlık duyarak önlemler almaya çalıştı. Bu amaçla ilk önce Alp Tegin' i Belh' e göndermek istemiş, ancak Alp Tegin'in bunu kabul etmemesi üzerine onu devletin en yüksek askeri makamı olan Horasan Sipehsâlârlığına tayin etti. Bu görevi kabul eden Alp Tegin Şubat 961' de Nişabur' a gitti. 23 Kasım 961' de Abdûlmelik' in ölümü üzerine Vezir Muhammed el-Belâmî ile birlikte Abdûlmelik' in oğlu Nasr bin Abdu’l-Melik’i tahta oturttu. Ancak saray ileri gelenlerinin desteğiyle Nûh bin Nasr' ın diğer bir oğlu olan I. Mansur (Samani) tahta geçtiğini ve Sipehsâlârlıktan alındığını haber alan Alp Tegin ordusuyla Buhara üzerine yürümeye karar verdi. 962 yılı başlarında Buhara’ya hareket etmek üzere Nişabur’dan ayrıldı. Ceyhun Nehri civarında ordusunda görülen karışıklık üzerine kendisine bağlı kalan 3.000 kişilik bir kuvvetle Belh şehrini ele geçirdi. Üzerine gönderilen 16.000 kişilik Samanî ordusunu Belh ile Hulm arasındaki Hulm Geçidinde bozguna uğrattı. Gazne üzerine yürüyen Alp Tegin Bamiyan ve Kabil' in yerel hükümdarlarını itaat altına aldı. Dört aylık bir kuşatmadan sonra 12 Ocak 963 yılında Gazne'yi ele geçirdi. I. Mansur (Samani) tarafından aynı yıl içerisinde üzerine gönderilen 25-30.000 kişilik orduyu bir kez daha mağlup etti. Bu yenilgiden sonra Alp Tegin’le savaşmayı bırakan I. Mansur (Samani)ele geçirdiği bölgelerin idaresini ona verdiğini belirtti. Gazne'de ki konumunu sağlamlaştıran Alp Tegin Hindistan seferine başladı. Onun başarıları ve Hindistan seferi, birçok Müslüman’ın yanına gelmesini ve ordusunun güçlenmesini sağladı. 13 Eylül 963 tarihinde Gazne' de hayatını kaybetti.[1]

Sonrası

Alp Tegin kendi parasını bastırmamıştı ve Samaniler devletinin parasını kullanmaya devam ediyordu. Bu sebepten, tarihçiler Alp Tigin'in kurduğu devleti Samaniler devletine yarı bağlı sayarlar. Bu nedenle Gazne devletinin kurucusu olarak Sebük Tiğin gösterilir. Alp Tigin'nin yerine önce oğlu Ebu İshak İbrahim, daha sonra da Alp Tigin gibi kölemen olan Bilge Tigin ve Sebük Tigin geçti.[3]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b Erkan Göksu, Alptegin: Köle Pazarından Gazne Tahtına, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 191, Nisan 2011 17 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ Jean Paul Roux (2007). Türklerin Tarihi, (çev: Prof Aykut Kazancıgil, Lale Arslan Özcan), Kabalcı Yayınevi, s.198 ISBN 975-997-091-0
  3. ^ Muhammed Nazım (1931). The Life and Times of Sultan Mahmud of Ghazna, Cambridge, s.26

Dış bağlantılar

Önce gelen:
- 		Gazne Sultanı
961 - 963 		Sonra gelen:
Ebu İshak İbrahim