Kibbutz

Kibbutz
Kuruluş	1910

Kibbutz (İbranice: קיבוץ; "topluluk" veya "birlikte") İsrail'de geleneksel olarak tarıma dayalı tüm mülkiyetin ortak olduğu komün tarzı yaşayan topluluklara verilen isimdir. İsrail devletinin kuruluşunda önemli etkileri olmuştur. Zamanla çiftçiliğin yanı sıra imalat sanayisi ve yüksek teknolojili işletmeler de ekonomik aktiviteye dahil olmuştur. Sosyalizmi ve siyonizmi ütopik bir şekilde bir araya getiren kibbutzim (Kibbutz'un çoğul formu) İsrail'e mahsus bir deney olarak gelmiş geçmiş en büyük ortaklaşa toplum hareketlerinden biridir.^[1] Kibbutz topluluklarının üyelerine kibbutznik (İbranice: קִבּוּצְנִיק) denir.

2010'da, İsrail'de 270 kibbutzimde toplam 126,000'i aşan bir nüfus vardı. Kibbutzimdeki fabrika ve tarım işletmeleri İsrail'in sınai üretiminin %9'una denk gelirken, bu üretimin %40'ını (1.7 milyar USD) tarım oluşturur. Kibbutz Sasa gibi bazı kibbutzim yüksek sanayi ve askeri sanayi alanında da ilerlemiştir.

Günümüzde kibbutzim oluşumunun 230'u seküler Kibbutz Hareketi, 16 tanesi ise Mütedeyyin Kibbutz Hareketi altında örgütlenmiştir.

Tarih

İlk kibbutzim

İlk kibbutzim Filistin'e göç eden Bilu hareketi üyeleri tarafından kurulmuştur. Onlardan önce gelip tarım köyleri kuran Birinci Aliyah'ın üyeleri gibi, İkinci Aliyah'ın üyeleri de tarıma bağlı köyler kurup Osmanlı Filistin'inde tarım yaparak geçinmeyi planlamışlardı.

İlk kibbutz Degania Alef adıyla 1910 yılında kurulmuştur.

Kibbutz hareketini başlatanlardan bazıları Antik Sparta'nın bazı fikirlerinden, özellikle eğitim ve komünal yaşam, etkilenmişlerdi.

Yosef Baratz, kibbutz hareketinin öncülerinden, deneyimleriyle ilgili bir kitap da yazmıştır.

Toprakla çalışmaktan mutluyduk fakat eski yerleşimlerin bize uymadığının da farkındaydık. Buraya yerleşirken umduğumuz bu değildi—Yahudilerin Arapları kontrol ettiği ve onları çalıştırdığı bir sistem; iş veren ve işçi tamamen ortadan kalkmalı. Daha iyi bir yöntemi mutlaka olmalı.

Kibbutz, 19. yüzyılın Saint Simon, Proudhon, Robert Owen ve Martin Buber gibi filozofların etkisi altında gelişmiştir. Kibutizm, Yahudiliğin tarihî bunalımını, baskı ve zulüme karşı bağımsızlık elde etmesi ve Filistin'de hayatını idame ettirmesi gibi iktisadî zaruretleri aksettirir.

Geri dönüş yasasından yararlanan Yahudilerin en fazla 2 ay süre ile Kibbutzlara katılarak hem İbraniceyi öğrenmesi hem de ülkeye ayak uydurmalarını hızlandırması hedeflenir.

Yapı

Kibutzun esası, tüm üyelerin genelde birleşmesiyle oluşur. Kibutz sâkinleri, haftada bir kere toplanıp kibbutz hayatının esas konularında karar verirler. Sekreteri, diğer resmî görevlileri ve fabrika yöneticilerini seçerler. Ayrıca ekonomik komiteye, malî, kültürel, iskân, sağlık konularına çeşitli komite üyelerinin oylarıyla genel meclis karar verir. Komiteler, işlerinde büro memurlarını desteklemek görevine sahiptirler.

Aynı şekilde kibbutzun alt yapısı da şekillendirilir. Fabrikada bütün insanlar umumî idarecilikten tutun da başka liderlik görevlerini tamamlamak için işçiler tarafından seçilirler. Fabrikanın bütün işçileri işçi meclisini teşkil ederler. Bu meclis yoluyla veya fabrika kararlarıyla seçilen komitelere katılırlar. Ayrıca bir yönetim kadrosu vardır. Bu kadro, fabrikanın en üst yöneticileriyle işçi temsilcileriyle bir bütün olarak seçilen kibbutz temsilcilerinden oluşur.

Üretimde kibbutizm "herkes kabiliyetine göre yardım etmelidir" ilkesine göre hareket eder. Tüketimde ise bu ilke herkesin ihtiyacına göre olmaktadır. Temel ihtiyaçlar merkezîleşmiş yapılar yoluyla hazırlanan hizmetler tarzında yerine getirilir. Üyeler ev, elbise, yiyecek, ihtiyarlık ve hastalık anında gereken bakımı eşitlik esasına göre paylaşırlar. Ayrıca üyelerin özel ihtiyaçlarına yönelik imkânları da vardır. Bu ihtiyaçlar için ayrılan miktar, kibbutzun refah seviyesine ve kişisel bütçelere bağlı kibbutzdan kibutza değişmektedir.

Ailenin ekonomik sorumlulukları yoktur. Çocuklarla ilgili ebeveyn farklı sorumluluklar yüklenmezler. Kibutz, ilke olarak çocukların yetiştirilmesini ve eğitilmesini ortaklaşa yapar. Kibutz çocuklarının çoğu, eğitilmiş bakıcıların nezaretinde çocuk yuvalarında yaşarlar. Yaşları ilerledikçe gelişen gruplar içerisinde büyür ve demokratik ilkelere göre kendilerini teşkilatlandırırlar.

Eğitim

İlkokul eğitimi her kibbutzda sağlanır. Orta dereceli okullar için birkaç kibbutzun bir araya gelerek oluşturduğu okullar vardır. Çocuklar 18 yaşına kadar 12 yıllık kesintisiz eğitime tâbî tutulurlar.

Nüfus

Kibbutizm nüfusu, 100 - 2000 arası değişen iskân alanlarına sahiptir. Günümüzde yaklaşık 270 adet kibbutizmde yüz binin üzerinde insan yaşamaktadır. Ülke nüfusuna nispeten bu küçük paya rağmen, kibbutzim İsrail ekonomisine orantısız derecede büyük katkılarda bulunmaktadır.

Genel Özellikleri

K. Bartölke göre Kibutizmin tespit edilen bâzı özellikleri şunlardır;

1. Kibutzlar, çoğunlukla birincil (ana) ve ikincil (tâlî) sektörleri birleştirip açıkça bir sürtüşmeye girmeksizin üretimin farklı tarzlarına uyum sağlarlar.
2. Ekonomik araçlar üyelerin ihtiyaçlarına, eğitim, kültür ve sosyal konumlarına göre kolektif tarzda tespit edilir.
3. Her üye, herhangi bir iktisadî teşvik olmaksızın görev yapar.
4. Sosyal farklılaşmanın açıkça görüldüğü yerlerde bile çevreye bağlı olmalarına rağmen üyeleri arasındaki maddî eşitliği korumaya çalışırlar.
5. Topluluk içinde yüksek dayanışma, sosyal güvenliği tamamlamayı gerçekleştirir.
6. Üyelik, kişilerin kendi iradesiyle olur ve kişiler istediklerinde topluluğu terk edebilirler.
7. Üyelerin katılmasıyla sosyal ve ekonomik plânlamayı birleştiren hiyerarşik yapılar olmaksızın karar verme ve yönetme denetlenir.

Gelenekler

Kuruluşunun üzerinden bir asır geçmesine rağmen, değişen bir toplumda kalite ve nicelik de değişimini sürdürmektedir. Bu yüzden aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi bâzı temel ilkeleri de zamanla değişmiştir:

Birlik ve partilerarası hoşgörü, kibbutz hayatında halihazır siyasi ortamın sürdürülmesinde etkin olmuştur.

Kısacası kibbutz, küçük ayrımlar bir yana bütün değerlerin toplu mülkiyet altında bulunduğu, çalışmanın toplu olarak örgütlendiği ve çocuklardan başlayarak hayatın büyük bir kısmının toplu olarak düzenendiği ziraî bir köydür.

Kibutizm, İsrail toplumunda gelecek için iyiye yönelik geniş çapta bir devamlılık ve esneklik gösterebilir. Ancak, İsrail toplumu veya halkı için bir model olarak hizmet edip etmediği tartışmalıdır.

Bergmann'a göre;

Eğer model kavramı tekrar ve aynen taklidi ifade ediyorsa, cevap 'hayır'dır. Fakat model yararlanılan, tutarlı dersleri gösteriyorsa cevap 'evet'tir.

Bilindiği üzere, İsrail toplumunun gelişim süreci ve şartları oldukça özeldir. Kibbutz üyeleri yüksek ölçüde siyasi ve sosyâl motivasyona sahiptir. Kibbutzun İsrail Toplumu kurumlarına hâkim olacağı beklenemez. Bir toplum, tümüyle radikal ve ihtilalci değişime dayalı kooperatif örgütler yoluyla maddîleştirilemez.

Kibbutz, kapitalist makro yapısı ve sosyalist mikro yapısı olan bir kuruluştur. Kibbutz, ne kapitalizme yenilmiştir, ne de onu kapitalist çevresi değiştirmiştir. Fakat dostları ve düşmanları onun esasında yeni bir toplumun embriyosu olduğunu söylemektedirler.

Kaynakça