Тизлек

Тизлек
Әүвәлгесе	күченү[d]
Киләсе	тизләнеш
Ачучы яки уйлап табучы	Пьер Вариньон[d]
Үлчәмлек	${\displaystyle {\mathsf {L}{\mathsf {T}^{-1}$
Канун яки назарияне тасвирлаучы фурмула	${\displaystyle {\boldsymbol {v}={\frac {\mathrm {d} {\boldsymbol {r}{\mathrm {d} t}$[1][2]
Обозначение в формуле	${\displaystyle {\boldsymbol {v}$, ${\displaystyle {\boldsymbol {r}$ һәм ${\displaystyle t}$
Символ величины (LaTeX)	${\displaystyle {\boldsymbol {v}$[2], ${\displaystyle {\vec {v}$, ${\displaystyle {\boldsymbol {u}$, ${\displaystyle {\boldsymbol {w}$, ${\displaystyle {\vec {w}$ һәм ${\displaystyle {\vec {u}$
Нинди вики-проектка керә	Проект:Математика[d]
Рекомендуемая единица измерения	м/с[d][2][3] һәм километр/сәгать[d][4]
Тизлек Викиҗыентыкта

Классик механика

${\displaystyle {\vec {F}={\frac {\mathrm {d} }{\mathrm {d} t}(m{\vec {v})}$ Ньютонның икенче кануны

Тарих… Фундаменталь төшенчәләр Киңлек · Вакыт · Масса · Көч Энергия · Импульс Тәгъбирләр Ньютон механикасы Лагранж механикасы Гамильтон механикасы Гамильтон — Якоби тәгъбире Бүлекләр Гамәлле механика Һава механикасы Тоташ мохит механикасы Геометрик оптика Статистик механика Галимнәр Галилей · Кеплер · Ньютон Эйлер · Лаплас · Д’Аламбер Лагранж · Һамильтон · Коши

Карау • Бәхәс • Үзгәртү

Тизлек (${\displaystyle {\vec {v}$ аша күрсәтелә, ингл. velocity яки фр. vitesse) — векторлы физик зурлык, ул берәр хисап системасында нинди дә булса ноктага карата күчешнең җитезлеген һәм юнәлешнең хәрәкәтен күрсәтә.

Вакыт буйлап радиус-векторның чыгарылмасына тигез:

${\displaystyle {\vec {v}={\mathrm {d} {\vec {r} \over \mathrm {d} t}\equiv v_{\tau }{\vec {\tau },}$

Гомуми төшенчә - дүрт-үлчәнешле тизлек яки релятивистик механикада тизлек.

Декарт координатлар системасында тизлек:

${\displaystyle \mathbf {v} =v_{x}\mathbf {i} +v_{y}\mathbf {j} +v_{z}\mathbf {k} }$

${\displaystyle \mathbf {r} =x\mathbf {i} +y\mathbf {j} +z\mathbf {k} }$, шуңа күрә

${\displaystyle \mathbf {v} ={\frac {\mathrm {d} (x\mathbf {i} +y\mathbf {j} +z\mathbf {k} )}{\mathrm {d} t}={\frac {\mathrm {d} x}{\mathrm {d} t}\mathbf {i} +{\frac {\mathrm {d} y}{\mathrm {d} t}\mathbf {j} +{\frac {\mathrm {d} z}{\mathrm {d} t}\mathbf {k} }$

Шулай итеп:

${\displaystyle v_{x}={\frac {\mathrm {d} x}{\mathrm {d} t};v_{y}={\frac {\mathrm {d} y}{\mathrm {d} t};v_{z}={\frac {\mathrm {d} z}{\mathrm {d} t}$.

Релятивистик механикада Дүрт үлчәнешле тизлек кулланыла:

${\displaystyle v_{0}={\frac {c}{\sqrt {1-{\frac {v^{2}{c^{2};v_{1}={\frac {v_{x}{\sqrt {1-{\frac {v^{2}{c^{2};v_{2}={\frac {v_{y}{\sqrt {1-{\frac {v^{2}{c^{2};v_{3}={\frac {v_{z}{\sqrt {1-{\frac {v^{2}{c^{2}.}$

биредә с - яктылык тизлеге

Тизлекләр кушуы:

• Классик механикада:

${\displaystyle {\vec {v}'={\vec {v}-{\vec {u}$.

• Релятивистик механикада - Лоренц тигезләмәләре:

${\displaystyle v_{x}'={\frac {v_{x}-u}{1-(v_{x}u)/c^{2},v_{y}'={\frac {v_{y}{\sqrt {1-{\frac {u^{2}{c^{2}{1-(v_{x}u)/c^{2},v_{z}'={\frac {v_{z}{\sqrt {1-{\frac {u^{2}{c^{2}{1-(v_{x}u)/c^{2},}$

• Маркеев А. П. Теоретическая механика. — М.: Наука, 1990. — 416 с. — ISBN 5-02-014016-3.
• Старжинский В. М. Теоретическая механика. — М.: Наука, 1980. — 464 с.
• Яковлев В. И. Предыстория аналитической механики. — Ижевск: НИЦ «Регулярная и хаотическая динамика», 2001. — 328 с.