Qozogʻistonda uran qazib olish

Qozogʻistonda uran qazib olish milliy iqtisodiyot uchun katta ahamiyatga ega. 2011-yildan boshlab Qozogʻiston dunyoning eng yirik uran qazib oluvchi davlatiga aylandi[1].

Tarixi

Qozogʻistonda yillar davomida uran qazib olish koʻrsatkichi

Qozogʻistonda uranni qidirish ishlari 1943-yilda boshlangan[2]. Keyinchalik, 1970-yilda qazib olish ishlari ham ijobiy natijalar bilan boshlandi. Bu esa qidiruv ishlari koʻpayishiga olib keldi. 1950-yillardagi baʼzi yer osti konlari saqlanib qolgan, ammo tugashga yaqin turibdi. Oʻtgan yarim asrda Qozogʻiston jahon yadroviy dasturlari uchun asosiy uran zaxirasi boʻlib kelgan. 2001-yildan 2011-yilgacha boʻlgan oʻn yillikda Qozog'istonda uran ishlab chiqarish 17,428 tonnaga oshdi. Qozogʻistonda jahon uranining 15 foizi qazib olinadi. 2011-yilda esa jahon ishlab chiqarishining 35 foizi Qozogʻistonga toʻgʻri kelgan. Mamlakatda 17 ta uran konlari mavjud, ammo maksimal ishlab chiqarish yiliga 20,000 tonna bilan cheklangan[3].

Hozirda esa mamlakatning oltita viloyatida 50 ta kon mavjud. Uranni qidirish uchun mas’uliyat Geologiya vazirligining ikkita tashkiloti, Shimoliy Qozogʻistondagi „Stepgeologiya“ va mamlakat janubidagi „Volkovgeologiya“ zimmasiga yuklangan[2]. Garchi davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlanadigan elektr tarmogʻi mavjud boʻlmasa-da, Qozogʻistonning shimoliy hududlariga elektr energiyasi Rossiyadan, janubga esa Oʻzbekiston va Qirgʻizistondan keladi.

Kompaniyalar

Milliylashtirilgan atom energetika kompaniyasi „Kazatomprom“ 1997-yilda tashkil etilgan[4]. U barcha faoliyatlarni, jumladan, qazib olish, qidiruv va import hamda eksport faoliyatini nazorat qiladi. Kompaniya, shuningdek, xorijiy yadroviy kuchlar va Westinghouse kompaniyasi bilan mustahkam aloqalar oʻrnatgan. Rossiya, Yaponiya, Xitoy, Kanada, Hindiston va Fransiya hukumatlari bilan kelishuvlari mavjud. Kompaniya 2010-yil natijalarini 2009-yilniki bilan solishtirib, uran mahsulotlari qirq foizdan koʻproq, umumiy uran qazib olish hajmi esa oʻttiz foizga oshganini maʼlum qildi[5].

Konlar

  • Inkai Uranium loyihasi — 1976-yilda ochilgan. 2010-yilda 1637 tonna uran qazib olingan.
  • South Inkai koni — 2007-yilda qazib olish ishlari boshlangan. 2011-yilda 1900 tonna uran qazib olingan.
  • Akdala koni — 2006-yilda qazib olish ishlari boshlangan. 2009-yilda 1046 tonna uran qazib olingan.
  • Central Mynkuduk koni — 2007-yilda qazib olish ishlari boshlangan.
  • West Mynkuduk koni — 2006-yilda qazib olish ishlari boshlangan.
  • East Mynkuduk koni — 2006-yilda qazib olish ishlari boshlangan.
  • Karatau koni — 2008-yilda qazib olish ishlari boshlangan.
  • Akbastau koni — 2009-yilda qazib olish ishlari boshlangan.
  • Zhalpak koni — 2012-yilda qazib olish ishlari boshlangan.
  • Moinkum koni — 2004 -yilda qazib olish ishlari boshlangan.
  • Tortkuduk koni — 2008-yilda qazib olish ishlari boshlangan.
  • Kharasan koni — 2005-yilda qazib olish ishlari boshlangan.
  • Irkol koni — 2008-yilda qazib olish ishlari boshlangan.
  • Zarechnoye koni — 2006-yilda qazib olish ishlari boshlangan.
  • Semyibai koni — 2009-yilda qazib olish ishlari boshlangan.

Manbalar

  1. ↑ Merkel, Broder; Schipek, Mandy. The New Uranium Mining Boom: Challenge and Lessons Learned. Springer, 28 October 2011 — xvi, 111–-bet. ISBN 978-3-642-22121-7. Qaraldi: 2012-yil 30-may. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Dahlkamp, Franz J.. Uranium Deposits of the World: Asia. Springer, 16 September 2009 — 191–-bet. ISBN 978-3-540-78557-6. Qaraldi: 2012-yil 30-may. 
  3. ↑ „Uranium and Nuclear Power in Kazakhstan“. World Nuclear Association. 2013-yil 23-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 31-may.
  4. ↑ „1997-1998“. Kazatoprom. 2012-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 31-may.
  5. ↑ „Kazakh uranium output continues to rise“. World Nuclear News (2010-yil 9-avgust). Qaraldi: 2012-yil 2-iyun.