Quyosh taqvimi
Quyosh taqvimi – sanalari faslni yoki Quyoshning yulduzlarga nisbatan yaqinlashadigan holatini koʻrsatuvchi taqvim. Dunyoda standart sifatida qabul qilingan Grigoriy taqvimi quyosh taqvimiga misoldir. Taqvimning asosiy boshqa turi bu oy taqvimi boʻlib, uning oylari Oy fazalarining davrlariga toʻgʻri keladi. Grigoriy taqvimidagi oylar Oy fazasi davrlariga mos kelmaydi.
Quyosh taqvimini birinchi boʻlib misliklar ishlab chiqishgan, bunda Nil daryosining yillik suv toshqini taqvim bilan bir vaqtga toʻgʻri kelgan, osmonning sharqida It yulduzi — Sirius yoki Sothisning har yili paydo boʻlishidan foydalanib, quyosh taqvimi ishlab chiqilgan. Ular 365 kunlik taqvim yaratishdi. Bu taqvim har biri 30 kundan iborat 12 oyni oʻz ichiga olib, yil oxirida 5 kun qoʻshilardi. Biroq misrliklar kunning qoʻshimcha qismini hisobga olmaganligi sabab ularning taqvimi asta-sekin notoʻgʻri boʻlib bordi[1].
Turlari
Eng qadimgi quyosh taqvimlariga Yulian taqvimi va Kopt taqvimi kiradi. Ularning ikkalasi ham 365 kunlik yilga ega, bu istisnosiz har toʻrt yilda bir marta 366 ga uzaytiriladi, shuning uchun oʻrtacha yil 365,25 kun. Quyosh taqvimlari aniqroq boʻlishi uchun ular ikki turga boʻlingan.
Tropik quyosh taqvimlari
Agar Yerning Quyosh atrofidagi orbitasidagi oʻrni tengkunlikka, orbita osmon ekvatorini kesib oʻtadigan nuqtaga nisbatan hisoblansa, unda uning sanalari fasllarni aniq koʻrsatadi, yaʼni ular Quyoshning ogʻishi bilan sinxronlashadi. Bunday taqvim tropik quyosh taqvimi deb ataladi.
Bunday taqvimning oʻrtacha taqvim yilining davomiyligi tropik yilning qandaydir shakliga, odatda oʻrtacha tropik yilga yoki bahorgi tengkunlik yiliga yaqinlashadi.
Quyidagilar tropik quyosh taqvimlaridir:
- Qadimgi arman kalendari
- Grigoriy taqvimi
- Bengal taqvimi (Bangladeshdagi milliy va rasmiy kalendar)
- Eron taqvimi (Jaloliy taqvimi)
- Hindiston milliy taqvimi (Saka taqvimi)
- Fransiya Respublikasi taqvimi
Bu taqvimlarning har biri 365 kunlik yilga ega boʻlib, baʼzida kabisa yilini hosil qilish uchun qoʻshimcha kun qoʻshish orqali uzaytiriladi. Bu usul „interkalyatsiya“ deb atalib, qoʻshilgan kun esa „interkalyar“ kun hisoblanadi.
Yulduzlarga asoslangan quyosh taqvimlari
Agar Yerning joylashuvi qoʻzgʻalmas yulduzlarga nisbatan hisobga olinsa, sanalar Quyosh qaysi burj yulduz turkumida joylashganini koʻrsatadi. Bunday taqvim yulduzlarga asoslangan quyosh taqvimi deb ataladi[2].
Bunday taqvimning oʻrtacha kalendar yili yulduz yiliga yaqin keladi.
Hind taqvimi, Tamil taqvimi, Bengal taqvimi (qayta koʻrib chiqilgan) va Malayalam taqvimi singari Hindiston taqvimlari yulduzlarga asoslangan quyosh taqvimlari hisoblanadi. Bu taqvimlar Yerning tropik harakatiga emas, balki Quyoshning oʻn ikki burj belgisi boʻylab koʻrinma harakatiga asoslanib hisoblanadi.
Quyosh kalendarlari roʻyxati
Quyida joriy, tarixiy va taklif qilingan quyosh taqvimlari roʻyxati keltirilgan:
- Assam taqvimi
- Ossuriya taqvimi
- Astronomik yilni raqamlash
- Badi taqvimi
- Basotho taqvimi
- Bengal taqvimi
- Berber taqvimi
- Bolgar taqvimi
- Vizantiya taqvimi
- Caesar taqvimi[3]
- Kopt taqvimi
- Discordian taqvimi
- Fashistlar davri
- Efiopiya taqvimi
- Florensiya taqvimi
- Fransiya Respublikasi taqvimi
- Grigoriy taqvimi
- Hanke-Henry doimiy taqvimi
- Holocene taqvimi
- Hindiston milliy taqvimi
- Xalqaro qatʼiy taqvim
- Oʻzgarmas taqvim
- Jaloliy taqvimi
- Yava taqvimi
- Juche davri taqvimi
- Yulian taqvimi
- Malayalam taqvimi
- Minguo taqvimi
- Nanakshahi taqvimi
- Odia taqvimi
- Qadimgi Islandiya taqvimi
- Pankronometr
- Patafizik taqvimi
- Pax taqvimi
- Pentecontad taqvimi
- Pisan taqvimi
- Pozitivist taqvimi
- Qayta koʻrib chiqilgan Yulian taqvimi
- Rim taqvimi
- Runic taqvimi
- Hijriy quyosh taqvimi
- Sovet taqvimi
- Shvetsiya taqvimi
- Simmetriya 454
- Tamil taqvimi
- Tailand quyosh taqvimi
- Tulu taqvimi
- Dunyo taqvimi
- Dunyoning fasl taqvimi
Yana qarang
Manbalar
- ↑ „Quyosh taqvimi | xronologiya | Britannica“.
- ↑ Helen R. Yakobus. (2014). Oʻlik dengiz varaqlaridagi Zodiak taqvimlari va ularni qabul qilish: qadimgi yahudiylikda qadimgi astronomiya va astrologiya.
- ↑ Denis Fini. (2007). Kaesar taqvimi: Qadimgi vaqt va tarixning boshlanishi. Kaliforniya universiteti matbuoti.