Derzhavin sinh ở Kazan (nay là Cộng hòa Tatar thuộc Liên bang Nga) trong một gia đình quý tộc đã sa sút. Từ năm 1762 phục vụ trong quân đội Nga hoàng ở Sankt-Peterburg, tham gia cuộc đảo chính mà sau đó Nữ hoàngEkaterina II lên ngôi. Những năm 1776-1777 tham gia đàn áp cuộc khởi nghĩa nông dân của Pugachev.
Sau khi viết bài thơ Оды к Фелице, 1782 về Nữ hoàng Ekaterina II được phong làm tỉnh trưởng tỉnh Olonetsky (từ năm 1784), tỉnh Tambov (1785–1788). Ở các tỉnh này Derzhavin đã đấu tranh với nạn tham nhũng dẫn đến xích mích với tầng lớp quý tộc địa phương và đành quay lại thủ đô năm 1789. Thời kỳ này ông được giữ nhiều chức vụ cao trong chính phủ. Năm 1802–1803 giữ chức Bộ trưởng Tư pháp. Từ năm 1803 ông xin từ chức về sống ở trang trại Zvanka ở Novgorod. Những năm cuối đời ông chỉ tập trung cho sáng tác văn học.
Gavrila Derzhavin có sự ảnh hưởng đến nhiều nhà thơ lớn của Nga trong thế kỷ 19 và thế kỷ 20. Pushkin gọi Derzhavin là "nhà thơ vĩ đại", là bậc tiền bối của mình. Nhiều nhà tư tưởng, nhà phê bình cho rằng nền văn học Nga được bắt đầu từ bài thơ Бог (Thượng đế) của Derzhavin. Dưới đây là mấy câu trích trong bài thơ nổi tiếng ấy:
Ta là vua – là nô lệ - là Thượng đế - là giun
Nhưng trong người ta thật vô cùng kỳ lạ
Ta đến từ đâu? Không ai hay biết cả
Và tự ta không thể trở thành chính mình.
Gavrila Derzhavin mất năm 1816 ở tu viện Khutyn Monastery gần Novgorod.
Một vài bài thơ
Река времен
Река времен в своем стремленьи
Уносит все дела людей
И топит в пропасти забвенья
Народы, царства и царей.
А если что и остается
Чрез звуки лиры и трубы,
То вечности жерлом пожрется
И общей не уйдет судьбы.
Если б милые девицы
Если б милые девицы
Так могли летать, как птицы,
И садились на сучках,
Я желал бы быть сучочком,
Чтобы тысячам девочкам
На моих сидеть ветвях.
Пусть сидели бы и пели,
Вили гнезда и свистели,
Выводили и птенцов;
Никогда б я не сгибался,
Вечно ими любовался,
Был счастливей всех сучков.
Разные вина
Вот красно-розово вино,
За здравье выпьем жен румяныx.
Как сердцу сладостно оно
Нам с поцелуем уст багряныx!
Ты тож румяна, xороша, -
Так поцелуй меня, душа!
Вот черно-тинтово вино,
За здравье выпьем чернобровыx.
Как сердцу сладостно оно
Нам с поцелуем уст пунцовыx!
Ты тож, смуглянка, xороша,-
Так поцелуй меня, душа!
Вот злато-кипрское вино,
За здравье выпьем светловласыx,
Как сердцу сладостно оно
Нам с поцелуем уст прекрасныx!
Ты тож, белянка, xороша,-
Так поцелуй меня, душа!
Вот слезы ангельски вино,
За здравье выпьем жен мы нежныx.
Как сердцу сладостно оно
Нам с поцелуем уст любезныx!
Ты тож нежна и xороша,-
Так поцелуй меня, душа!
На спуск корабля "Орла"
Когда ты возлетишь под небеса волнами,-
Увидишь смертных ум и их над морем власть;
Но в бездны коль падешь,- узришь их бренну часть.
Взноси ж, Орел, крыле, чтоб ввек жить меж звездами.
Kazan, Nga
