Thể chế đại nghị

Thể chế đại nghị hoặc Đại nghị chế với đặc điểm là nhánh hành pháp của chính quyền phụ thuộc vào sự cho phép trực tiếp hoặc gián tiếp của quốc hội, thường được biểu thị qua quyền bỏ phiếu tín nhiệm. Như thế, không có sự phân biệt rạch ròi giữa nhánh hành pháp và nhánh lập pháp, dẫn đến tình trạng thiếu sự giám sát và cân bằng quyền lực là nguyên lý căn bản trong thể chế tổng thống. Tuy nhiên, đại nghị chế thường được tán dương, khi so sánh với tổng thống chế, là do tính linh hoạt và nhanh nhạy đối với phản ứng của công luận. Mặc khác, hệ thống này thường bị xem là thiếu ổn định như trong trường hợp của nền Cộng hòa Weimar của Đức và Đệ Tứ Cộng hòa của Pháp. Trong thể chế đại nghị có sự phân biệt rõ ràng giữa chức danh đứng đầu chính phủ và chức danh đứng đầu nhà nước, với thủ tướng là người đứng đầu chính phủ và người đứng đầu nhà nước thường là một nhân vật được bổ nhiệm hoặc một quân vương với chút ít quyền lực hoặc chỉ là một vị trí có tính nghi lễ. Dù vậy, một số quốc gia theo đại nghị chế đã thiết lập chức vụ tổng thống dân cử là người đứng đầu nhà nước với một số thẩm quyền nhằm duy trì thế cân bằng quyền lực cho hệ thống chính trị (gọi là thể chế cộng hòa đại nghị).

Trong số các quốc gia theo đại nghị chế có những nước được cai trị bởi một liên minh cầm quyền cấu thành bởi nhiều chính đảng, do chế độ bầu cử đại biểu theo tỷ lệ (proportional representation). Trong khi đó, những nước chấp nhận hệ thống chọn ra một đại biểu cho một đơn vị bầu cử (first past the post) thường có chính phủ được thành lập bởi một chính đảng. Anh Quốc là một thí dụ cho trường hợp này. Kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai, chỉ có một kỳ tổng tuyển cử (tháng 1 năm 1974) mà không có chính đảng nào giành được thế đa số tại quốc hội. Song, các thể chế đại nghị tại châu Âu đại lục chấp nhận hệ thống đại diện theo tỷ lệ, thường dẫn đến các kết quả bầu cử mà không có chính đảng nào có thể giành được thế đa số.

Đại thể, hiện có hai hệ thống dân chủ đại nghị:

• Hệ thống Westminster hoặc Mô hình Westminster được chấp nhận rộng rãi trong vòng các quốc gia thuộc Khối Thịnh vượng chung Anh. Quốc hội tại các nước này thường tranh cãi quyết liệt trong các kỳ họp, và phiên họp toàn thể thường không quan trọng bằng các ủy ban của quốc hội. Một số quốc hội được bầu theo hệ thống một đại diện cho một đơn vị bầu cử (Úc, Canada, Ấn Độ và Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland), trong khi những nước khác chọn hệ thống đại diện theo tỷ lệ như Cộng hòa Ireland và New Zealand. Dù bầu phiếu theo hệ thống đại diện theo tỷ lệ, cử tri cũng bầu cho từng ứng viên cụ thể chứ không chọn một danh sách của một chính đảng. Mô hình này dành chỗ cho sự phân quyền nhiều hơn mô hình Tây Âu, nhưng vẫn là không đáng kể nếu so với hệ thống bầu cử tại Hoa Kỳ.
• Mô hình Đại nghị Tây Âu (Tây Ban Nha, Đức) có khuynh hướng tạo ra một cơ chế tranh luận dẫn đến sự đồng thuận. Hệ thống bầu cử đại diện theo tỷ lệ được áp dụng tại đây. Các ủy ban quốc hội tại những nước này ngày càng có nhiều quyền lực hơn kỳ họp toàn thể. Mô hình đại nghị này đôi khi được gọi là Mô hình Tây Đức – vì nó được sử dụng tại Quốc hội Tây Đức, về sau là nước Đức thống nhất.

Cũng có một mô hình tổng hợp, phối hợp các yếu tố từ tổng thống chế và đại nghị chế, mà biểu trưng là Thể chế Tổng thống Bán phần (semi-presidential system) - còn gọi là Chế độ Cộng hòa Lưỡng tính - của nền Đệ Ngũ Cộng hòa của Pháp. Kể từ đầu thập niên 1990, nhiều quốc gia Đông Âu chấp nhận mô hình này.

Hệ thống nghị viện tạo điều kiện thuận lợi cho tiến trình thông qua các dự luật, bởi vì nhánh hành pháp trực tiếp hoặc gián tiếp phụ thuộc vào sự ủng hộ của nhánh lập pháp, và thường cấu thành bởi các thành viên quốc hội. Trong thể chế tổng thống, người đứng đầu nhánh hành pháp hoàn toàn độc lập với quốc hội. Như thế, nếu hành pháp và lập pháp chịu kiểm soát bởi hai chính đảng đối lập nhau sẽ dẫn đến tình trạng bế tắc. Cựu Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton thường xuyên đối đầu với vấn nạn này từ khi Đảng Cộng hòa kiểm soát Quốc hội suốt phần lớn thời gian Clinton ngồi trong Nhà Trắng. Cũng có khi tổng thống phải đối diện với vấn nạn này dù đảng của ông chiếm đa số tại Quốc hội như trường hợp của Tổng thống Jimmy Carter.

Nhằm mục đích dễ dàng thông qua các dự luật, thể chế đại nghị có sức hấp dẫn đối với những quốc gia bị phân hóa trong các lĩnh vực như chủng tộc, màu da, hoặc ý thức hệ. Trong thể chế tổng thống, mọi quyền lực hành pháp đều tập trung trong tay của tổng thống, trong khi hệ thống đại nghị phân bổ quyền lực cho một tập thể. Năm 1989, khi Thỏa hiệp Taif được ký kết nhằm dành cho cộng đồng Hồi giáo nhiều quyền lực hơn, Liban đã từ bỏ thể chế nửa tổng thống, với quyền lực tập trung vào tổng thống, để chấp nhận một thể chế có cấu trúc tương đồng với hệ thống đại nghị. Tương tự, Iraq bác bỏ tổng thống chế vì e ngại thể chế này sẽ tập trung quyền lực vào cộng đồng Shiite.

Trong tác phẩm Hiến pháp Anh Quốc, Walter Bagehot tán dương đại nghị chế vì thể chế này kiến tạo nhiều cuộc tranh luận nghiêm túc, cho phép diễn ra sự chuyển đổi quyền lực mà không cần tổ chức bầu cử, và không giới hạn việc tổ chức bầu cử trong những thời hạn cố định. Theo Bagehot, các kỳ bầu cử được ấn định bốn năm một lần theo cách của Hoa Kỳ là không tự nhiên.

Các học giả như Juan Linz, Fred Rígg, Bruce Ackerman, và Robert Dahl cho rằng thể chế đại nghị giúp hạn chế những biến động chính trị dẫn đến sự sụp đổ các chế độ cầm quyền. Họ chỉ ra rằng kể từ Chiến tranh thế giới thứ hai, hai phần ba các nước thế giới thứ ba với chính quyền đại nghị đã chuyển đổi thành công sang dân chủ. Ngược lại, không một nước nào thuộc thế giới thứ ba theo tổng thống chế đã chuyển đổi thành công để trở thành một nền dân chủ mà không xảy ra đảo chính hoặc thay đổi hiến pháp. Theo Bruce Ackerman, có ba mươi quốc gia đã thử nghiệm hệ thống kiểm tra và cân bằng quyền lực kiểu Mỹ, và "Tất cả những nước này, không có ngoại lệ, đều phải trải qua những cơn ác mộng triền miên".

Một nghiên cứu mới đây của Ngân hàng Thế giới nhận ra rằng thể chế đại nghị có thể kìm giữ nạn tham nhũng ở mức độ thấp [1].

Quốc gia	Nghị viện
Albania	Kuvendi
Bangladesh	Jatiyo Sangshad
Bulgaria	Narodno sabranie
Botswana	Quốc hội Botswana
Bồ Đào Nha	Assembleia da República
Burkina Faso	Quốc hội Burkina Faso
Croatia	Sabor
Đan Mạch	Folketing
Dominica	Quốc hội Dominica
Estonia	Riigikogu
Phần Lan	Eduskunta/Riksdag
Hy Lạp	Boulē ton Ellinon
Hungary	Országgyűlés
Iceland	Althing
Israel	Knesset
Kosovo	Kuvendi
Kuwait	Majlis Al-Umma
Latvia	Saeima
Liban	Majlis an-Nuwwab
Litva	Seimas
Luxembourg	D'Chamber
Macedonia	Sobranie
Malta	Kamra tad-Deputati
Mauritius	National Assembly
Moldova	Parlamentul
Montenegro	Skupština Crne Gore
Mông Cổ	Ulsyn Ikh Khural
Na Uy	Stortinget
Nepal	Quốc hội Nepal
New Zealand	Parliament
Palestine	Al-Majlis al-Tashrī`iyy
Papua New Guinea	Quốc hội Papua New Guinea
Saint Kitts và Nevis	National Assembly
Saint Vincent và Grenadines	House of Assembly
Samoa	Fono
Scotland	Holyrood
Serbia	Narodna skupština
Singapore	Parliament
Slovakia	Národná rada
Sri Lanka	Quốc hội Sri Lanka
Đài Loan	Quốc dân Đại hội
Tanzania	Quốc hội Tanzania
Thổ Nhĩ Kỳ	Meclis
Thụy Điển	Riksdag
Ukraina	Verkhovna Rada
Vanuatu	Quốc hội Vanuatu

Quốc gia	Nghị viện	Thượng viện	Hạ viện
Anh (Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland)	Parliament	House of Lords	House of Commons
Antigua và Barbuda	Parliament	Senate	House of Representatives
Áo	Parlament	Bundesrat	Nationalrat
Ấn Độ	Parliament Quốc hội	Rajya Sabha Hội đồng các bang	Lok Sabha Hạ viện nhân dân, Viện dân biểu
Bahamas	Parliament	Senate	House of Assembly
Barbados	Parliament	Senate	House of Assmebly
Belarus	Nacyyanal'ny skhod	Savet Respubliki	Palata Pradstawnikow
Belize	National Assembly	Senate	House of Representatives
Bhutan	Gyelyong Tshogskhang	Gyelyong Tshogde	Gyelyong Tshogdu
Bỉ	Federaal Parlement	Senaat	Kamer van Volksvertegenwoordigers
Brasil	Congresso Nacional	Senado Federal	Câmara dos Deputados
Campuchia	Rathasaphea	Protsaphea	Radhsphea
Canada	Parliament/Parlement	Senate/Le Sénat	House of Commons/Chambre des communes
Đức	Bundestag	Bundesrat	Bundestag
Ethiopia	Mekir Bet	Yefedereshn Mekir Bet	Yehizbtewekayoch Mekir Bet
Grenada	Parliament	Senate	House of Representatives
Hoa Kỳ	Congress	Senate Thượng viện	House of Representatives Hạ viện, Viện dân biểu
Indonesia	Majelis Permusyawaratan Rakyat Hội nghị hiệp thương nhân dân	Dewan Perwakilan Daerah Hội đồng đại diện khu vực	Dewan Perwakilan Rakyat Hội đồng đại diện nhân dân
Ireland	Oireachtas	Seanad Éireann	Dáil Éireann
Iraq	National Assembly	Council of Union [1]	Council of Representatives
Jamaica	Parliament	Senate	House of Representatives
Nhật Bản	国会 Kokkai Quốc hội	参議院 Sangiin Tham nghị viện	衆議院 Shūgiin Chúng nghị viện
Malaysia	Parlimen Malaysia Quốc hội Malaysia	Dewan Negara Hội trường quốc gia	Dewan Rakyat Hội trường nhân dân
Myanmar	Pyidaungsu Hluttaw	Amyotha Hluttaw	Pyithu Hluttaw
Hà Lan	States-General	Eerste Kamer	Tweede Kamer
Pakistan	Majlis-e-Shoora	Senate	National Assembly
Philippines	Kongreso ng Pilipinas	Senate	Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas
Ba Lan	Parliament	Senado ng Pilipinas	Sejm
România	Parliament	Senate	Chamber of Deputies
Saint Lucia	Parliament	Senate	House of Assembly
Séc	Parlament	Senát Parlamentu	Poslanecká sněmovna Parlamentu
Slovenia	Parliament	National Council	National Assembly
Nam Phi	Parliament	National Council of Provinces	National Assembly
Tây Ban Nha	Cortes Generales Hội đồng chính	Senado Thượng viện	Congreso de los Diputados Viện đại biểu, Hạ viện
Thụy Sĩ	Federal Assembly	Council of States	National Council
Thái Lan	Quốc hội [2] รัฐสภา, Rathasapha	วุฒิสภา, Wuthisapha Thượng nghị viện	สภาผู้แทนราษฎร, Saphaputhan Ratsadon Hạ nghị viện
Trinidad và Tobago	Parliament	Senate	House of Representatives
Úc	Parliament	Senate Thượng viện	House of Representatives Hạ viện, Viện dân biểu
Ý	Parliament	Senate of the Republic	Chamber of Deputies

• Lịch sử Thể chế Đại nghị
• Thể chế Tổng thống
• Chính trị Anh
• Đại Hiến chương Magna Carta

• Chính thể Cộng hòa Đại nghị Lưu trữ ngày 23 tháng 11 năm 2015 tại Wayback Machine