Denne
| Denne | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Keegls en noaldn van Koreoansche denne (Abies koreana) | |||||||||||||
| Taxonomische indêlienge | |||||||||||||
| |||||||||||||
| geslacht | |||||||||||||
| Abies Mill., 1754 |
Denn (Abies) zyn e geslacht van 48–55 sôortn van altydgroene koniefeereboomn uut de pynboomachtign-famielje. Ze zyn te vienn in e grôot dêel van Nôord en Centroal Amerika, Europa, Oazje, en Nôord-Afrika, mêest in de gebergtn in hêel 't verspreidiengsgebied. Denn zyn sterk verwant an 't geslacht Cedrus (ceedre). De zogenoamde doeglasdenn zyn gin echte denn, mo ze ôorn toe an 't geslacht Pseudotsuga. In de volksmoend wordn ook pynboomn of pynn (Pinus) dikkers denn genoamd, mo da schept nateurlik allêene mo verwarrienge.
Beschryvienge
't Zyn grôote boomn die oogtn oaln van 10 toe 80 meetrs en mê stamdeurmeetrs van 0,5 toe 4 meetres o ze vulwassn zyn. Denn kunn oendrescheidn wordn van andre leedn van de pynboomachtign deur 't êenig anangsl van undre noaldachtige bloarn en deur de verschillnde keegls.
Vo de verschillnde sôortn t' êrkenn wordtr gekeekn no d' ofmeetienge en de schikkienge van de noaldn, de grôote en de vorm van de keegls, en of de schubn van de schutbloadn van de keegles lank zyn en uutgesnêen, of kort en weggestookn binnen de keegle.
Noaldn
Dennen kunn oendrescheidn wordn van andre leedn van de pynboom-famielje deur de hechtienge van undre noaldachtige bloarn an de twyge deur e voetje dat ip e klêen zuugnaptje glykt.
De bloarn zyn beduudnd ofgeplat, somtyds mêt n uutzicht lik of da ze platgedrukt zyn, lik by Abies sibirica.
De noaldn ên twêe witte streepn vanoendre, woavan iedre gevormd is deur mê was bedekte stomata-bandn. De ippervlakte vanboovn is geweunlik glykmoatig blienknd groene, zoendre stomata of allêene mêt e poar an de top, die dr uutzien lik witte stippn. De noaldn by sommigte sôortn pertanks zyn dof vanboovn, grys-groene, blow-grys toe zèèvrachtig, bedekt mê was mê e varjoable antal stomatoale bandn, en nie oltyd oenoendrebrookn. E vôorbeeld van e sôorte mê blienknde noaldn is Abies alba, en e vôorbeeld mê doffe wasachtige noaldn is Abies concolor.
De topn van de noaldn zyn geweunlik min of mêer ingekêept (lik by Abies firma), mo somtyds ofgeroend of stomp (lik by Abies concolor, Abies magnifica) of scherp en prikknd (lik by Abies bracteata, Abies cephalonica, Abies holophylla). De noaldn van joenge plantn zyn geweunlik scherpr.
De maniere woarip da ze undre uutspreidn van de twyge is hêel verschillnd, allêene mo in by sommigte sôortn kam-vormig, mê de noaldn geschikt ip twêe kantn, plat (Abies alba) .
Keegles
Denn verschilln van andre koniefeern deur undre rechte cilindriesche keegles, 5–25 cm lank, die uut mekoar volln o ze rype zyn vo de gevleuglde zoadn te lossn.
In teegnstellienge mê sparrn angn zeifs grôote dennekeegls nie no beneen, mo ze stoan rechtip lik keirsn.
Rype keegles zyn geweunlik bruun, mo somtyds groen in 't begun van de zoomre, byvôorbeeld : Abies grandis, Abies holophylla, Abies nordmanniana.
Of prurpre en blow, somtyds styf doenkre: Abies fraseri, Abies homolepis (var. umbellata groene), Abies koreana ('Flava' groene), Abies lasiocarpa, Abies nephrolepis (f. chlorocarpa groene), Abies sibirica, Abies veitchii (var. olivacea groene) .
Klassiefiekoasje
- Groep Abies (centroal, zuud & ôost Europa, Klêen Oazje)
- Abies alba—zèèvredenne
- Abies nebrodensis—Sicieljoansche denne
- Abies borisii-regis—Bulgoarsche denne
- Abies cephalonica—Grieksche denne
- Abies nordmanniana—Nordmann-denne of Kowkoaziesche denne
- Abies nordmanniana subsp. equi-trojani—Turksche denne
- Abies nordmanniana subsp. bornmülleriana—Uludağ-denne
- Abies pinsapo—Spoansche denne
- Abies pinsapo var. marocana—Marokkoansche denne
- Abies numidica—Algerynsche denne
- Abies cilicica—Syriesche denne
- Groep Balsamea (Tajga|boreoal Oazje en Nôord-Amerika, en ooggebergtn voddre no 't Zuudn)
- Abies fraseri—Fraser-denne
- Abies balsamea-boalsem-denne (Zied ook noa : Woestenyn an de kustn van de schiereilandn Avalon en Burin)
- Abies balsamea var. phanerolepis—schutbloadige boalsem-denne
- Abies lasiocarpa—subalpiene denne
- Abies lasiocarpa var. arizonica—korkschussige denne
- Abies lasiocarpa var. bifolia—Rotsgebergte-subalpiene denne
- Abies sibirica—Sibeerieschr denne
- Abies sibirica var. semenovii—
- Abies sachalinensis—Sakhalien-denne
- Abies koreana—Koreoansche denne
- Abies nephrolepis—Khinghan-denne
- Abies veitchii—Veitch-denne
- Abies veitchii var. sikokiana—Shikoku-denne
- Groep Grandis (weslik Nôord Amerika toe an Mexico en [Guatemala, lêege groendn in 't Nôordn, gemiddlde oogteliggiengn in 't Zuudn)**Abies grandis—reuzedenne
- Abies grandis var. idahoensis
- Abies concolor—witte denne
- Abies concolor subsp. lowiana—Low's witte denne
- Abies durangensis—Durango-denne
- Abies durangensis var. coahuilensis—Coahuila-denne
- Abies flinckii—Jalisco-denne
- Abies guatemalensis—Guatemoalsche denne
- Groep Momi (ôost & centroal Oazje, Himalaja, in 't algemêen ip lêege toe gemoatigde oogteliggiengn)
- Abies kawakamii—Taiwan-denne
- Abies homolepis—Nikko-denne
- Abies recurvata—Min-denne
- Abies recurvata var. ernestii—
- Abies firma—Momi-denne
- Abies beshanzuensis—Baishanzu-denne
- Abies holophylla—Manchuriesche denne
- Abies chensiensis—Shensi-denne
- Abies chensiensis subsp. salouenensis—Salwen-denne
- Abies pindrow—Pindrow-denne
- Abies ziyuanensis—Ziyuan-denne
- Groep Amabilis (Bergn van de Pacifieke kuste, Noord-Amerika en Japan, gebergtn mê veele reegn)
- Abies amabilis—Pacifieke zèèvredenne
- Abies mariesii—Maries-denne
- Groep Pseudopicea (Sino-Himalaja gebergte, by oohe oogteliggienge)
- Abies delavayi—Delavay-denne
- Abies delavayi var. nukiangensis—
- Abies delavayi var. motuoensis—
- Abies delavayi subsp. fansipanensis—
- Abies fabri—Faber-denne
- Abies fabri subsp. minensis—
- Abies forrestii—Forrest-denne
- Abies densa—Bhutan-denne
- Abies spectabilis—Ôostlikke-Himalaja-denne
- Abies fargesii— Farges-denne
- Abies fanjingshanensis—Fanjingshan-denne
- Abies yuanbaoshanensis—Yuanbaoshan-denne
- Abies squamata—Ofschilfrnde denne
- Abies delavayi—Delavay-denne
- Groep Oiamel (Centroal Mexico, ip grôote oogte)
- Abies religiosa—illige denne
- Abies hickelii—Hickel-denne
- Abies hickelii var. oaxacana—Oaxaca-denne
- Groep Nobilis (westlikke USA, ooge liggienge)
- Abies procera—eedle denne
- Abies magnifica—rôo denne
- Abies magnifica var. shastensis—
- Groep Bracteata (Kuste van Kalifornië)
- Abies bracteata—
- SGroep Incertae sedis
- Abies milleri—(Uutgestorvn) Vroeg Eoceen
Gebruuk en ekologie
't Oet van de mêeste denn is nie geschikt vor algemêen gebruuk lik timmr-oet, mo 't deugt wê vo papierpulpe of triplex en vo ruw out. Omda 't geslacht gin weerstand êt teegn insektn of verrottienge achtre dat 't oet gekapt is, is 't algemêen anbevooln 't allêene vo binnewerk an te wendn (byvôorbeeld vo gipsveezleploatn ip vakwerk). 't Oet mag nie langre dan 12 toe 18 moandn buutn bluufn liggn, ofanklik van 't klimoat. Dr zyn verschillnde noam vo 't oet an te duudn, byvôorbeeld whitewood in 't Iengels.
Abies nordmanniana, Abies procera, Abies fraseri en Abies balsamea zyn populèère kerstboomn, in 't algemêen bekeekn lik de beste vo da doel, mê wêlrieknde noaldn die nie ofvolln ozze uutdroogn. Veele zyn ook sierlikke tuunboomn, naamlik Abies koreana en Abies fraseri, die felgekleude keegles vôortbriengn zeifs o ze no hêel joenk zyn, nog mor 1-2 meetrs ooge. Andre denn kunn 9 toe 72 meetrs ooge wordn.
|
Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Abies van Wikimedia Commons. |
Verwyziengn
<references>