West-Romeins Ryk
‘t West- Romeins Ryk (Latyn: Imperium Romanum Pars Occidentalis) was et westelik stik van et Romeins Ryk, achter de splitsienge in 285 deur keizer Diocletianus. D’hoofdsteedn van ’t West-Europees Ryk woarn êest Milaan (286-402) en loater Ravenna (402-476). De latste West-Romeinsche keizer, Romulus Augustus, wierd in 476 ofgezet deur de barboar Odoaker, die e commandant was van de Germoann en keunienk van Itoalië kwam.
De grenze wierd getrokkn tusschn ’t Westn met Itoalië, woa dan ze Latyn klaptn, en ‘t Oostn woa dan ze Grieks klaptn en woa dan ze ’t vele beter steldn. ‘t Oost- Romeins of Byzantyns Ryk, mè ’n hoofdstad Constantinopel, blêef bestoan tout in 1453.
Loater zyn de Romeinsche Rykn nog verschillige kêern herênigd en were gesplitst gewist, mo de verschilln in cultuur en economie kwoamn te grôot, en achter ’n dôod van keizer Theodosius I in 395 blêef et Ryk definitief gesplitst.
De grôte volksverplatsiengn en invoasies
’t Romeins besteur begost de macht te verliezn deur ’n hoop invoasies. In 406 wierdn z’overspoeld deur verschillige Germoansche stammn lik Bourgondn, Sueevn, Vandoaln, Aloann en Sloavische stammn, die under definitief in Gallië installeerdegn.
Vô de Vlamsche kust dookn d’r Saksische en Angelsche piroatn ip en de Gootn wierdn uut Silizië en Slovakeye verdreevn deur de Hunn (nomoadn uut Centroal-Azië o.l.v. Atilla) en de Visigootn.
- Hispania bezet deur de Visigootn (of West-Gootn)
- Gallia bezet deur de Frankn en Bourgondiërs
- Afrika bezet deur de Vandoaln
- Britannia bezet deur Angeln, Friezn, Juutn en Saksn van Nôord-Duutsland en Denemarkn.
- Itoalië bezet deur de Ostrogootn (of Oost-Gootn).
De leiders van de Germoann woarn gouverneurs ounder de keizer, moar in de praktyk woarn ‘t ounofhankelikke keunienkrykn die an de boasis loagn van de loatere West-Europeesche stoatn.
Achter dat Odoaker in 476 de latste West-Romeinsche keizer Romulus Augustus in Ravenna ofzet haad, kwamt ’n ounder ’t bewiend van de Oost-Romeinsche keizer Zeno van Byzantium, die nog ossan vele macht haad en je benoemdeg' hem zelve tout keunienk van de Oost-Gootn en Itoalië. Je kwam ook gouverneur en platselik bevelhebber van de Oost-Romeinn.
In ‘t gebied round Lutetia, (nu Parys) het de Romeinsche generoal Syagrius ‘t nog uutg’houdn tout in 486. De Frankn, ounder Clovis I, veroverdn ‘t latste stik van ‘t Romeins Ryk in West-Europa.
De nieuwe keizer van 't West-Romeins Ryk
Teegn de gouste van Constantinopel wierd Karel de Grôotn ip Kestdag, in ‘t joar 800, deur paus Leo III gekrôond tout nieuwe keizer van 't West-Romeins Ryk, achter ‘n ounderbrekienge van 324 joar. Den titel was nie mè gegeevn in West-Europa achter 476. ’t West-Romeins Ryk wierd theoretisch were vôortgezet als ’t Karolingisch Hillig Rôoms Ryk.