Mehiko

Para han lain nga kagamit han Mexico, kitaa an Mexico (pansayod).
Estados Unidos Mehikanos

Estados Unidos Mexicanos  (Kinatsila)
Bandira han Méhiko México
Bandira
Eskudo han Méhiko México
Eskudo
Darahonon: La Patria es Primero
(An Iroy nga Tuna Syahan)
Awit: 
"Himno Nacional Mexicano"
(Nasodnon nga Himno Mehikano)
Kahamutang han Méhiko México
Pamunuan
ngan gidako-i nga syudad
 Syudad han Mehiko
19°26′N 99°08′W / 19.433°N 99.133°W / 19.433; -99.133
Opisyal nga mga pinulungan
  • Waray ha federal nga level[b]
Ginkilala nga mga rehiyonal nga pinulungan Espanyol ngan 68 nga Amerindian nga mga pinulungan[a]
Nasodnon nga pinulungan Espanyol (de facto)[b]
Ethniko nga mga grupo
56 nga Amerindian ngan dirudilain nga mga langlawanon nga mga ethniko nga grupo
Relihiyon
(Mga) Tawag hin tawo Mehikano
Kagamhanan Federal nga presidentehanon nga
konstitusyonal nga republika[2]
• Mangulo
Andrés Manuel López Obrador
• Mangulo han Senado
Mónica Fernández Balboa
• Mangulo han Kamara hin mga Diputado
Laura Angélica Rojas Hernández
Magbabalaod Kongreso
• Igbaw nga balay
 Senado
• Ubos nga balay
 Kamara hin mga Diputado
Paglugaríng 
tikang han Espanya
• Ginpasamwak
Septyembre 16, 1810[3]
• Natuman
Septyembre 27, 1821
• Ginkilala
Disyembre 28, 1836
• Syahan nga konstitusyon
Oktubre 4, 1824
• Ikaduha nga konstitusyon
Pebrero 5, 1857
• Yanâ nga konstitusyon
Pebrero 5, 1917
Langyab
• Bug-os
 1,972,550 km2 (761,610 sq mi) (ika-13)
• Katubigan (%)
 2.5
Kamolupyohan
• 2019 estimate
 126,577,691[4] (ika-10)
• Densidad
 61/km2 (158.0/sq mi) (ika-142)
GDP (PPP) 2018 nga banabana
• Bug-os
 $2.575 ka trilyon[5] (ika-11)
• Per capita
 $20,645[5] (ika-64)
GDP (nominal) 2018 nga banabana
• Bug-os
 $1.199 ka trilyon[5] (ika-16)
• Per capita
 $9,614[5] (ika-69)
Gini (2016) negative increase 49.8[6]
high
HDI (2017) ▲ 0.774[7]
hataas · ika-74
Salapi Peso (MXN)
Zona hin oras UTC−8 to −5 (Kitaa Oras ha Mehiko)
• Summer (DST)
 UTC−7 to −5 (nagdudurudilain)
Dapit hin pagmanehar tuo
Kodigo hin pagtawag +52
Internet TLD .mx
  1. ^ Article 4.° han Balaod nga Kasahiran hin mga Katungdanan ha Pinulongan han mga Tuminongnong nga mga Katawhan.[8][9]
  2. ^ An Espanyol an de facto nga opisyal nga pinulungan han kagamhanan federal nga Mehikano.

An Mehiko (puyde liwat igsurat ha Winaray nga Méhiko o Mexico; kasurat ha Kinatsila ngan pormal nga Winaray: México [ˈmexiko]  ( pamati-a); Nahuatl languages: Mēxihco, puyde liwat igsurat nga Méjico) nga an opisyal nga ngaran Estados Unidos Mehikanos (Kinatsila: Estados Unidos Mexicanos, EUM[10][11][12][13] [esˈtaðos uˈniðos mexiˈkanos]  ( pamati-a)), usá nga nasod ha salatan nga dapit han Amihanan nga Amerika. Ginsasapitán iní ha amihan han Estados Unidos; ha salatan ngan katundan han Kalawdan Pasipiko; ha timugan han Guatemala, Belize, ngan han Dagat Caribe; ngan ha sidlangan han Golfo han Mexico.[14] Naglalakip hin haros 2,000,000 square kilometers (770,000 sq mi),[13] iní nga nasod amo an ika-lima nga gidako-i nga nasod ha mga Amerika hin bug-os nga langyab o kahaluag ngan iní an ika-13 nga gidako-i nga naglulugaring nga estado ha kalibutan. Upod hin ginbanabana nga kamolupyohan hin labaw 129 ka milyon nga tawo,[15] an Mehiko amo an ika-napulò nga nasod hin gidamo-i hin kamolupyohan ngan an gidamo-i hin kamolupyohan nga nayakan-hin-Espanyol nga nasod ha kalibutan, samtang amo gihapon iní an ikaduhá nga gidamo-i hin kamolupyohan ha Latin America sunod han Brasil.[15] It Mexico usá nga federasyon nga nahihimo tikang hin 31 nga estado ngan han Syudad han Mehiko (CDMX),[16] nga amo an kapital o pamunuan nga syudad ngan an syudad nga gidamo-i hin molupyo. Upod han mga iba nga metropolis ha nasod an Guadalajara, Monterrey, Puebla, Toluca, Tijuana, ngan León.[17]


Pagbahin nga politiko-administratibo

An Estados Unidos Mehikanos usa nga federasyon hin katloan kag usa (31) nga gawasnon ngan soberano nga mga estado nga nahimo hin Paghiusa o Unyon nga may-ada yakanbalaod han Distrito Federal ngan iba nga mga teritoryo. An tagsa estado mayda kalugaringon nga batakan balaod ngan kongreso pati poder judicial ngan an mga bungtohanon hin nan-eelehir o namimili ha direkta nga pagpili o pagbotos hin gobernador para hin unom-ka-tuig nga panahon hin serbisyo, pati liwat hin mga representante (diputados locales) ngado han ira mga tagsa-tagsa nga mga kongreso hin estado, para hin tulo-ka-tuig nga panahon hin serbisyo.[18] An 31 nga mga estado ngan an Distrito Federal tinatawag nga mga "entidades federativas", ngan ini ngatanan patas hin representasyon dida han Kongreso han Paghiusa o Kongreso han Unyon.

It mga estado Mehikano ginbahin liwat ngadto hin mga munisipyo (municipios), an giguti-ayi nga opisyal nga politikal nga entidad dida han nasod, nga gindudumara hin alkalde o "presidente han munisipyo" (presidente municipal), nga na-iilihir han mga nangungukoy hin pluralidad.[19] It mga munisipyo puyde pa igbahin ngadto hin mga diri-autonomo nga mga delegasyon (delegaciones) o ha mga semi-autonomo nga mga presidensya auxilyar (presidencia auxiliar).

Ha batakan balaod, an Syudad han Mehiko, komo kapital o ulohan han federasyon ngan lingkoranan han mga gahom han Paghiusa o Unyon, amo an Distrito Federal, usa nga ispisyal nga pagbahin ha politika ha Mehiko nga gintatag-iyahan han federasyon hin bug-os ngan diri ngadto hin partikular nga estado, ngan sugad man, mas limitado an lokal nga pagdumara hini kaysa han mga iba nga mga estado han nasod.[20] Bisan pa man, tikang han 1987 nagkaada ini hin sunod-sunod nga pagtikadako nga grado hin autonomiya ngan yana, an mga nangungukoy hini naka-elihir hin mangulo han gobyerno (Jefe de Gobierno) ngan hin mga representante hin Asablea Lehislatiba hin direkta. Kondi an pagkaiba tikang han iba nga mga estado amo nga an Distrito Federal waray konstitusyon kundi balaod hin pan-gobyerno. An Syudad han Mehiko conterminous ngan coextensive han Distrito Federal.

An mga ngaran han katloan kag usa nga mga estado ngan han Distrito Fderal ngan an ira mga opisyal nga mga pagpahalipot nga postal ha parentesis ginpapakita ha nasunod nga tabla, upod an mga agsob gamiton nga mga bandira han estado:

 Aguascalientes (Ags)  Distrito Federal (DF)  Estado han Mexico (Edomex)  San Luis Potosí (SLP)
 Baja California (BC)  Durango (Dgo)  Nayarit (Nay)  Sonora (Son)
 Baja California Sur (BCS)  Guerrero (Gro)  Nuevo León (NL)  Tabasco (Tab)
 Chihuahua (Chih)  Guanajuato (Gto)  Oaxaca (Oax)  Tlaxcala (Tlax)
 Colima (Col)  Hidalgo (Hgo)  Puebla (Pue)  Tamaulipas (Tamps)
 Campeche (Camp)  Jalisco (Jal)  Quintana Roo (Q Roo)  Veracruz (Ver)
 Coahuila (Coah)  Michoacán (Mich)  Querétaro (Qro.)  Yucatán (Yuc)
 Chiapas (Chis)  Morelos (Mor)  Sinaloa (Sin)  Zacatecas (Zac)

Pinanbasaran

  1. ↑ Cite warning: <ref> tag with name 2010-census cannot be previewed because it is defined outside the current section or not defined at all.
  2. ↑ "Political Constitution of the United Mexican States, title 2, article 40" (PDF). MX Q: SCJN. Ginhipos tikang han orihinal (PDF) han Mayo 11, 2011. Ginkuhà 14 Agosto 2010.
  3. ↑ Rafaela Castro (2000). Chicano Folklore: A Guide to the Folktales, Traditions, Rituals and Religious Practices of Mexican Americans. Oxford University Press. p. 83. ISBN 978-0-19-514639-4. https://books.google.com/books?id=WdzY7YjhRroC&pg=PA83. 
  4. ↑ "Indicadores demográficos de México de 1950 a 2050" (ha Kinatsila). Consejo Nacional de Población. Ginhipos tikang han orihinal han 2019-01-03. Ginkuhà 3 Abril 2019.CS1 maint: unrecognized language (link)
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 "Mexico". International Monetary Fund. Ginkuhà Mayo 12, 2017.
  6. ↑ "CONEVAL INFORMA LA EVOLUCIÓN DE LA POBREZA 2010-2016" (PDF). CONEVAL. 2017-08-30. Ginkuhà 2019-02-25.
  7. ↑ "Human Development Report 2018 – "Human Development Indices and Indicators"" (PDF). HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. p. 23. Ginkuhà Septyembre 14, 2018.
  8. ↑ INALI (Marso 13, 2003). "General Law of Linguistic Rights of the Indigenous Peoples" (PDF). Ginkuhà Nobyembre 7, 2010.
  9. ↑ "Catálogo de las lenguas indígenas nacionales: Variantes lingüísticas de México con sus autodenominaciones y referencias geoestadísticas". Inali.gob.mx. Ginkuhà Hulyo 18, 2014.
  10. ↑ Romo, Rafael (Nobyembre 23, 2012). "After nearly 200 years, Mexico may make the name official". CNN.
  11. ↑ "About Mexico". Embajada de Mexico en Estados Unidos (Embahada han Mehiko ha Estados Unidos). Disyembre 3, 2012. Ginhipos tikang han orihinal han Disyembre 2, 2013. Ginkuhà Hulyo 17, 2013.
  12. ↑ "Official name of the country". Presidency of Mexico. Marso 31, 2005. Ginhipos tikang han orihinal han Marso 26, 2010. Ginkuhà Marso 26, 2010.
  13. ↑ 13.0 13.1 Mexico nga entrada ha The World Factbook
  14. ↑ Merriam-Webster's Geographical Dictionary, 3rd ed., Springfield, Massachusetts, United States, Merriam-Webster; p. 733
  15. ↑ 15.0 15.1 "Top 100 most populous countries". Countries of the World.com. 2018–2019. Ginkuhà Hulyo 13, 2019.CS1 maint: date format (link)[dead link]
  16. ↑ Chavez, Victor (Enero 22, 2016). "DF no es el estado 32, aclaran legisladores". El Financiero. Ginkuhà Hulyo 15, 2019.
  17. ↑ "MEXICO: Metropolitan Areas". City Population. Ginkuhà Hulyo 13, 2019.
  18. ↑ "Article 116". Political Constitution of the United Mexican States. Congress of the Union of the United Mexican States. Ginhipos tikang han orihinal han 2006-11-13. Ginkuhà 2007-10-07.
  19. ↑ "Article 115". Political Constitution of the United Mexican States. Congress of the Union of the United Mexican States. Ginhipos tikang han orihinal han 2006-11-13. Ginkuhà 2007-10-07.
  20. ↑ "Article 112". Political Constitution of the United Mexican States. Congress of the Union of the United Mexican States. Ginhipos tikang han orihinal han 2006-11-13. Ginkuhà 2007-10-07.

Bibliograpiya

  • Camp, Roderic A. Politics in Mexico: Democratic Consolidation Or Decline? (Oxford University Press, 2014)
  • Davis, Diane. Urban leviathan: Mexico City in the twentieth century (Temple University Press, 2010)
  • Domínguez, Jorge I (2004). "The Scholarly Study of Mexican Politics". Mexican Studies / Estudios Mexicanos. 20 (2): 377–410.
  • Edmonds-Poli, Emily, and David Shirk. Contemporary Mexican Politics (Rowman and Littlefield 2009)
  • Kirkwood, Burton. The History of Mexico (Greenwood, 2000) online edition Ginhipos 2009-12-24 han Wayback Machine
  • Krauze, Enrique (1998). Mexico: Biography of Power: A history of Modern Mexico 1810–1996. New York: Harper Perennial. p. 896. ISBN 0-06-092917-0. 
  • Meyer, Michael C.; Beezley, William H., eds. (2000). The Oxford History of Mexico. Oxford University Press. p. 736. ISBN 0-19-511228-8. https://archive.org/details/isbn_9780195112283. 
  • Levy, Santiago. Good intentions, bad outcomes: Social policy, informality, and economic growth in Mexico (Brookings Institution Press, 2010)
  • Meyer, Michael C., William L. Sherman, and Susan M. Deeds. The Course of Mexican History (7th ed. Oxford U.P., 2002) online edition Ginhipos 2011-02-02 han Wayback Machine
  • Russell, Philip (2010). The history of Mexico: from pre-conquest to present. Routledge. ISBN 978-0-415-87237-9. http://www.routledge.com/books/details/9780415872379/. Ginkuhà 9 Hulyo 2010. 
  • Tannenbaum, Frank. Mexico: the struggle for peace and bread (2013)
  • Werner, Michael S. ed. Encyclopedia of Mexico: History, Society & Culture (2 vol 1997) 1440pp online edition Ginhipos 2010-01-24 han Wayback Machine
    • Werner, Michael S. ed. Concise Encyclopedia of Mexico (2001) 850pp; a selection of unrevised articles

Mga sumpay ha gawas

Dugang nga pamiling mahitungod han Mehiko ha kanan Wikipedia mga bugto nga proyekto:
Mga kasirigngon tikang ha Wiktionary
Sarigan nga basahon tikang ha Wikibooks
Mga hulád tikang ha Wikiquote
Gintikangan nga mga kasuratan tikang ha Wikisource
Mga imahe ngan medya tikang ha Commons
Mga sumat notisya tikang ha Wikinews
Pagkukuhaan hin pagtuon tikang ha Wikiversity