Gabon

Gabon is 'n land in westcentraol Afrika an de Holf van Guinee. Gabon deêl zen hrenzen mie Equatoriaol Hunea, Kameroen en Congo-Brazzaville. 't Land is onafankelijk van Frankriek sins 17 auhustus 1960. Den oôdstad en ok de hroste stad is Libreville. Gabon is eên van de meêr welvaerende lan'n van Afrika.

Heografie

Gabon lig an den Atlantischen Oceaon, an de Holf van Guinee. Den eêle kustlien van Gabon besli 885 km. Vadder tel de hrens mie Kameroen 298 km, die mie Equatoriaol Hunea 350 km en die mie Congo-Brazzaville 1903 km.

Gabon kan ondeverdeêld worn in drie rehio's: de vlakt'n bie de kust, die an uuteênloôpen van 20 tot 300 km vanaf de kustlien, de savannes in 't oôssen en de berhen. De hebergt'n van Gabon zien 't Kristalhebergte ten noôrdoôssen van den oôdstad Libreville, en 't Chaillu-massief in 't midd'n van 't land. 't Oôgste punt van Gabon, de Mont Iboundji (1575 m) lig ok in 't Chaillu-massief.

Vuuventachentig percent van Gabon besti uut tropisch rehenwoud. De langsen rivier, de Ogooué, is 1200 kilometer lange. Vadder is Gabon rieke an vee hrondstoffen, wironder magnesium, iezder, houd en uranium.

Geschiedenisse

De oorsproenkelijke beweuners van Gabon zien de pygmeeën. Zie zien de kleine beweuners van de dicht beboste tropische rehenwoud'n. In de vuuftien'n ieuw kwamm'n den eêste Europeanen ni Gabon. 't Waern de Portuhezen die an as eêssen in 1471 Gabon ontdekk'n. Zie haven Gabon ok der naem, die a voekom uut 't Portuhese woôrd 'gabão', wat a zoiets as cabine beteêken. 't Verwies ni de vurm van 't estuaorium bie Libreville.

De Fransen ontdekkiengsreiziher Pierre Savorgnan de Brazza bezoch in 1875 Gabon en Congo-Brazzaville, wibie a 't en de stad Libreville stichen. Laeter wier um ok de koloniaole gouverneur. Destieds leven ienkele Bantu-hroep'n in 't uudihe Gabon, wat a in 1885 bie Frankriek wier ineliefd. In 1910 wier Gabon eên van de territoria van Frans Equatoriaol Afrika, een federatie van Franse kolonies die a standieuw tot 1959. Op 17 auhustus 1960 wier eêl Frans Equatoriaol Afrika onafankelijk. Den eêssen president, Léon M'ba, wier bevestigd in 1961, mie Bongo Ondimba as vice-president, die a ni de doôd van M'ba in 1967 zellef president wier.

Klimaot

Gabon ei een vreêt werm en vochtig tropisch klimaot. In de rehenseizoen'n val 't er vee rehen. De hemiddelde temperatuur lig rond de 26 hraden. 't Jaer in Gabon kan worn onderverdeêld in de volhende seizoen'n: Feberwari tot april: Lang rehenseizoen Meie tot september: Lang droôg seizoen Oktober tot november: Kort rehenseizoen December tot jannewari: Kort droôg seizoen

Demohrafie

Gabon tel 1,5 miljoen inweuners. De bevolkieng besti uut feêrtig verschill'nde etnische hroep'n, wivan de miste van oorsproeng Bantu-volker'n zien. De hroste etnische hroep'n zien de Nzebi, de Fang, de Adouma, de Myene, de Eshira en de Okande. Wir a vroeher wier edocht dan de Fang de hrossen was, bliek uut recent onderzoek da dit nie klop en da de Bandjabi, ok wè Nzebi, de hroste etnische hroep is. De etnische hroep'n zien minder escheien as in de are Afrikaonse lan'n, mede deurdan ze allemille dezelven tael, Frans, spreekn. Ok noe nog weun'n der meêr as 10.000 Franse in Gabon. 1% percent van de bevolkieng, onheveêr 15.000 tot 20.000 mensen, beoor tot de pygmeeën, de oôrspronkelijke bevolkieng van Gabon. Gabon is eên van de dunstbevolkte lan'n van Afrika, en as hevolg van werktekort komm'n weinig mensen in Gabon weun'n.

Politiek en bestier

Volhens de hrondwet van 1991 is Gabon een presidentiële republiek mie hroôte bevoegdeeën voe 't staetsoôd. De hrondwet wier op 21 feberwari 1961 opesteld en in maerte 1991 wier 't en anepast. Bie dezen anpassieng wier onder are ekeek'n ni betere mensenrechen.

De president wor ekozen voe zeven jaer. Ie ei 't recht om 't parlement 't ontbin'n, ministers te benoem'n en te ontslaene, en die ei ok nog de functie as opperbevel'ebber van 't leher. Den uudihe president is El Hadj Omar Bongo Ondimba, die a reheer sins 1967 en dibie de langszitt'nde president van Afrika is. Ie wier verkozen op 27 november 2005 tot een nieuw'n zevendejaerstermijn. In totaâl kreeg 'en 79,1% van de stemm'n. De leeftied om te stemm'n in Gabon is 21 jaer. De partij van Ondimba, de Democratische Partij van Gabon, ei 84 van de 120 zetels van 't parlement. De premier is Jean Eyeghe Ndong.

De wethevende macht lig in Gabon bie den 120 leed'n van 't parlement. Ok is der een senaât 't a 91 leed'n tel die an elke 6 jaer worn ekozen. Vanaf april 1990 besti 't er in Gabon een meêrpartijenstelsel in Gabon. Voe'eên was allin de PDG (Parti Démocratique Gabonais) toe'estaene. Are partij'n in Gabon zien:

• Parti Gabonais du Progrès (PGP)
• Mouvement de Redressement National (MORENA)
• Rassemblement National des Bûcherons (RNB)
• Rassemblement Démocratique et Social du Gabon (RDSG)

Hosdienst

De miste inweuners van Gabon, onheveêr 60% van de bevolkieng, is christen. Iervan is 't hroste hedeêlte, onheveêr 50% Roôms-Katholiek en de rest is protestants. Bieni 40% ang nog de tradisjonele ineêmse relihies an, 't zohenaemde animisme, 1%, wironder president Ondimba, is moslim.

Tael

De officiële tael van Gabon is Frans. Heschat wor da 80% van de bevolkieng in staet is om Frans te spreek'n en een derde van de mensen praot Frans as moedertael. Der bestaen onheveêr feêrtig dialect'n. De dialect'n Fang en Pounou worn esprook'n in 't zuuden, Myéné an de kust, Téké in 't zuudoôssen en Kota in 't noôrn.

Nationaole park'n

In 2002 wiern op 't voestel van zitt'nd president Ondimba 13 nationaole park'n opericht, verdeêld over aol de 9 provincies. Deze nationaole park'n beslaen 10% van 't totaole oppervlak van Gabon. Deze nationaole park'n zien de volhende, op volhorde van oppervlakte:

• Minkébé Nationaol Park (7560 km²)
• Lopé Nationaol Park (4970 km²)
• Moukalaba-Doudou Nationaol Park (4500 km²)
• Ivindo Nationaol Park (3000 km²)
• Plateau Batéké Nationaol Park (2050 km²)
• Loango Nationaol Park (1550 km²)
• Nationaol Park Kristalhebergte (1200 km²)
• Mwangné Nationaol Park (1160 km²)
• Waka Nationaol Park (1070 km²)
• Pongara Nationaol Park (870 km²)
• Birougou Nationaol Park (690 km²)
• Akanda Nationaol Park (524 km²)
• Mayumba Nationaol Park (80 km²)

Toerisme

Gabon stel zen hrenzen nie aelemille oop'n voe toerissen, omda 't land hin massatoerisme wens, wat a slechte invloeien zou ène op 't milieu en specifieke cultuur'n. Toch werk 't land ard an 't toerisme op hebied van kwaliteit en beschermieng van de natuur. In 2020 wil Gabon een permanente rol ène binn'n 't Afrikaonse ecotoerisme. De belangriekste reeën voe toerisme in Gabon zien de tropische rehenwouden, de wilde beêsten op de savannes en de tropische stran'n. Eên van de bekenste Gabonese beêsten is de gabonadder (Bitis gabonica).

Economie

Gabon is eên van de welvaerender lan'n van Afrika. 't Inkomm'n per oôd in Gabon is vier keêr zo hroôt as 't hemiddelde van de lan'n in Afrika ten zuuden van de Sahara. Voe 't hroste deêl is dit te dank'n an 't delven van aordolie in de Holf van Guinee. Gabon is ok voe een hroôt deêl afankelijk van de delvieng van hrondstoffen. 't Land is onder are exporteur van stoffen as magnesium, iezder en out. De uraniumproductie is in 2001 stille'ezet vanwehe de hroôte concurrentie op de waereldmart. Der zien plann'n de productie wee te heropen'n.

Leher

Gabon ei een klein militair orhaon wat a besti uut 5000 man personeêl, onderverdeêld in 't leher, de marine, de luchmacht, de gendarmerie en de nationaole pelisie. De Gabonese striedkrachen zien etraind defensief te 'andeln en der eihen nie anvall'nd op te stell'n. De president ei beschikkieng over een 1800 man tell'nde bewaekieng.

Provincies en hemeênt'n

Gabon wor onderverdeêld in 9 provincies en 37 departement'n. De provincies zien de volhende:

1. Estuaire
2. Haut-Ogooué
3. Moyen-Ogooué
4. Ngounié
5. Nyanga
6. Ogooué-Ivindo
7. Ogooué-Lolo
8. Ogooué-Maritime
9. Woleu-Ntem

Zie ok

• Lieste van departement'n van Gabon
• Lieste van plekken in Gabon