Vasco da Gama

Vasco da Gama
Admiraal van die seë van Arabië, Persië, Indië en die Oriënt
Titel	Graaf van Vidigueira
Regeer	29 Desember 1519 – 23 Desember 1524
Voorganger	Amp geskep
Opvolger	Francisco da Gama
Gebore	1460 of 1469; Sines of Vidigueira, Alentejo, Koninkryk van Portugal
Oorlede	23 Desember 1524; Kochi, Portugees-Indië (tans Indië)
Begrawe	Jerónimos-klooster, Lissabon, Koninkryk van Portugal
Eggenoot	Catarina de Ataíde
Kinders	D. Francisco da Gama, 2de Graaf van Vidigueira D. Estêvão da Gama, Vise-Koning van Indië D. Cristóvão da Gama, Kaptein van Malakka
Vader	Estêvão da Gama
Moeder	Isabel Sodré
Handtekening

Vasco da Gama (1460 of 1469–1524) was 'n Portugese ontdekkingsreisiger. Hy was die leier van die eerste ekspedisie wat van Portugal af om Afrika na Indië gevaar het. Op Kersdag 1497 het hy die kus van Pondoland, destyds 'n deel van die huidige KwaZulu-Natal, bereik en dit Terre de Natal ("Land van die Geboorte") gedoop.^[1]

Lewensloop

Min is oor sy jeug en vroeë volwasse jare bekend, maar daar word aanvaar dat Vasco da Gama as jong man sterrekunde, wiskunde en navigasie geleer het. In 1492 is hy deur koning Johan II van Portugal as seeoffisier aangestel en gestuur om Franse skepe langs die kus gevange te neem: 'n taak wat hy vinnig en doeltreffend uitgevoer het. 'n Paar jaar later, in 1479, word Da Gama die eerste persoon wat 'n seevaart van Europa na Indië voltooi (hy het in 1499 in Indië voet aan wal gesit). In dié tyd was die grootste deel van die roete reeds bekend: Diogo Cão het in 1484 tot by Namibië gevaar en Bartolomeus Dias in 1488 tot by Suid-Afrika. Diego de Covilhão het die Indiese Oseaan bestudeer, 'n gebied wat ook aan die Arabiere bekend was. Da Gama was egter die eerste Europeër wat die tog suksesvol afgelê het.

Da Gama het met 'n vloot van vier skepe en 170 man die hawe van Lissabon verlaat en 'n gevestigde roete tot by Sierra Leone gevolg. Vanaf Sierra Leone moes Da Gama die Atlantiese Oseaan in 'n suidwaartse rigting oorsteek. Om windstilte en die gure weer langs die kus van Afrika te vermy, het hy hierdie suidwaartse tog met 'n wye draai aangedurf, soseer dat hy by tye waarskynlik nader aan Suid-Amerika as aan Afrika was. Langer as drie maande het die skepe meer as 9 500 km geseil sonder dat hulle enige land gewaar het.

Dit was eers weer op 4 November 1497 dat hulle die anker by die kus van Afrika uitgegooi het. Hulle het om die suidpunt van Afrika geseil en teen 16 Desember het hulle Groot-Visrivier bereik, die punt waar Bartolomeus Dias omgedraai het. Vanweë die naderende Kersfees het Da Gama en sy bemanning besluit om die kusgebied waar hulle was "Natal" te doop, 'n Portugese verwysing na die geboorte van Christus. Daarna het hy die ooskus van Afrika noordwaarts tot by Malindi in Kenia gevolg.

In Malindi het dit Da Gama geluk om 'n gesoute gids te vind, wat sy skepe na die stad Kalikoet in Indië geloods het. Daar het hy probeer om handel te dryf, maar 'n gebrek aan handelsgoedere en teëstand van Arabiese handelaars (wat voor die Europeërs daar begin handel dryf het) het dit moeilik gemaak. Desondanks het hy daarin geslaag om van die plaaslike heerser, die "samoryn", 'n uitnodiging tot handelsbetrekkinge te kry.

In 1502 het Da Gama 'n tweede reis na Indië onderneem (die derde Portugese reis na Indië; Pedro Álvares Cabral het intussen ook 'n ekspedisie daarheen gelei). Met sy aankoms in Indië het Da Gama verneem dat die Portugese vermoor is wat hy met sy eerste reis by die handelspos agtergelaat het. Ná nóg teëstand van die plaaslike bevolking, het Da Gama Kalikoet gebombardeer en na Cochin gevaar, 'n destydse koninkrykie wat met Kalikoet gewedywer het. Daar is Da Gama hartlik ontvang, en hy het met goud en sy na Europa teruggekeer. 'n Ontstoke Da Gama het al die Arabiese en Indiese skepe wat sy weg gekruis het gebombardeer en geplunder.

In 1524 is Da Gama 'n derde keer na Indië gestuur, waar 'n Portugese kolonie intussen gevestig is. Hy het die opdrag gehad om korrupsie daar te bestry, maar het 'n paar maande ná sy aankoms in Cochin aan 'n siekte gesterf. Hy is aanvanklik daar begrawe, maar sy stoflike oorskot is in 1539 na Portugal teruggeneem en in Vidigueira herbegrawe.

Vasco da Gama se reis

8 Julie 1497

Die skepe het uit die hawe van Lissabon vertrek. Een van die 600 man aan boord was Bartholomeus Dias. Die koning van Portugal het hom gelas om na Mina, 'n plek aan die Goudkus naby die huidige Accra, Ghana, te gaan as kaptein-generaal van die Portugese kolonie daar.

14 Julie 1497

Nadat hulle om die eiland Madeira gevaar het, het die seevaarders Kaap Nao gesien en by Kaap Bojador verbygevaar. Tot 1434, toe die seevaarder Gil Eannes daarin geslaag het om by hierdie punt verby te vaar, is dit Finis Africae genoem - die eindpunt van Afrika. Daar is geglo dat skepe na hierdie punt deur monsters verslind of deur storms vernietig sou word. 'n Portugese gesegde wat aantoon hoeveel hulle hierdie deel van die kus van Afrika gevrees het, lui: Hy wat Kaap Nao bereik, sal nooit terugkeer nie.

16 Julie 1497

Die karvele het in 'n baai van een van die Kaap-Verdiese Eilande anker gewerp. Hier het Bartholomeus Dias die ekspedisie verlaat om sy reis aan die kus van Guinee voort te sit. Teen die begin van Augustus het Vasco da Gama opdrag gegee dat die reis van die rusplek op die eiland Santiago suidwaarts voortgesit word.

Middel-Oktober 1497

Na weke op see, waartydens die San Gabriel byna deur 'n kwaai storm aan stukke geruk is, het die skepe die ewenaar oorgesteek. Hulle was dus in die Suidelike Halfrond, die plek waar, soos destyds geglo is, skepe in 'n bodemlose afgrond sou afstort. Met 'n wye boog, wat hulle tot digby die kus van Brasilië gevoer het, het hulle maande lank gevaar.

Vroeg-November 1497

“Land! Land!” het die manne in die kraaines na die 93 dae geskree. Na sowat 6 500 km op see het hierdie krete groot vreugde gebring. Vasco da Gama het beveel dat die skepe in ʼn baai, wat hy Sint Helena genoem het, anker moes gooi. Vir die tweede keer binne nege jaar het ʼn Portugese seevaarder in ons land aan wal gestap. Soos Dias, het ook hy die Khoi-Khoi gesien. Na 'n paar dae het die ekspedisie sy reis voortgesit.

8 November 1497

Die suidpunt van Afrika is bereik: die uitkykers het die Kaap die Goeie Hoop gesien. Volgens 'n ou legende wat die Portugese digter Camoens weer later opgehaal het, het in die skurwe berge by hierdie kaap (ons Kaapse Skiereiland) die reus Adamastor, die gees van storms, gewoon. Adamastor het verskriklike storms ontketen op elkeen wat hom naby sy woonplek sou waag, het die legende gelui. Maar wie sou sulke legendes glo na die reis van Bartholomeus Dias? Vasco da Gama het onverskrokke opdrag gegee dat om die gevreesde kaap gevaar word. Eindelik was die “See van Indië", die Indiese Oseaan, voor hulle.

Kersfees 1497

Nadat hulle 'n paar dae langs die suidooskus van die vasteland gevaar het, verby die verste punt wat in 1488 deur Dias bereik is (die mond van die Groot Visrivier, het Da Gama se skepe 'n kus bereik wat hy, omdat dit Kersfees was, Terra do Natal - Land van die Geboorte - genoem het. Hoewel die plek waar Da Gama geland het volgens oorlewering aan die kus verby die Keirivrer was (in Pondoland), sou dit mettertyd die naam van een van ons provinsies word.

12 Januarie 1498

Terwyl hulle verder langs die ooskus opgevaar het, het hulle by 'n meertjie die swart inwoners se bote gesien. Vasco da Gama het die eerste Bantoes naby die monding van die Limpopo ontmoet. Omdat die mense so vriendelik teenoor hulle was, het Da Gama die streek “Die land van goeie mense” genoem en kort daarna verneem van ʼn magtige swart ryk in die binneland – vermoedelik die Zimbabwe van vandag – waar die koning Monomotapa tot aan die Zambezi geheers het.

Middel-Februarie 1498

Die skepe het die mond van die Zambezirivier bereik en anker gewerp. Vasco da Gama het vasgestel dat die Arabiere daar kom handel dryf, en dat die inwoners al van Indië gehoor het. Uit vreugde oor die nuus het hy die rivier die “Rivier van Goeie Voorbodes" genoem.

14 April 1498

Na 'n kort verblyf in Mosambiek het die skepe Mombassa bereik. Die rede waarom Vasco da Gama nog steeds na aan die kus van Afrika gevaar het pleks van ooswaarts in die rigting van Indië, was dat hy nie oor genoegsame inligting oor die roete oor die Indiese Oseaan beskik het nie; in Malindi het hy egter 'n ervare gids gekry wat hom die weg ooswaarts kon wys.

20 Mei 1498

Vroeg in Mei het die skepe uit die hawe Malindi in Oos-Afrika vertrek en met dagbreek op 20 Mei het hulle naby Kalikoet aan die Malabarkus anker gewerp. So is die groot ideaal na tien maande op see bereik: die seeroete van Europa om die Kaap na Indië was ontdek.

Gedenktekens

• 
  Da Gama-monument te Bordjiesrif by Kaappunt, waar hy 1497 aandoen
• 
  Pilaar van Vasco da Gama by Malindi, Kenia
• 
  Gedenkteken naby Kalikoet in Indië, die hedendaagse Kozhikode
• 
  By Nazaré, Portugal, het hy moeder Maria gedank vir sy veilige terugkeer
• 
  Die Vasco da Gama-tuin in Macao, China

Bibliografie

• KENNIS, 1980, ISBN 079810824X, volume 2, bl. 370, 371

• Swart, Marius J.: Raar leiers. Stellenbosch: U.U.B., 1967.

Verwysings

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Vasco da Gama.