Llingües iranies occidentales
Llingües iranies occidentales | ||
---|---|---|
Distribución xeográfica | Oriente Mediu | |
Países |
Irán Xeorxa Osetia del Sur Azerbaixán | |
Falantes | ~125 millones | |
Filiación xenética | Iraniu occidental | |
Subdivisiones |
Noroccidental Suroccidental | |
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües | ||
[editar datos en Wikidata] |
Los idiomes iranios occidentales son un subgrupu de los idiomes iranios, atestiguaos dende los tiempos del persa antiguu (sieglu VI e. C.).
Los dos sub-cañes son:
- Idiomes iranios noroccidentales
- Idiomes iranios suroccidentales
La oposición d'estos dos grupos de dialeutos rescampla yá nos tiempos iranios antiguos, cola oposición ente'l persa antiguu y el medo.
Iraniu noroccidental
Los idiomes iranios noroccidentales son una caña del grupu idiomáticu iraniu occidental, faláu per alredor de 40-50 millones de persones nel suroeste d'Asia. Clasificar en 9 grupos, cada unu d'ellos con subgrupos, dialeutos o idiomes individuales, contabilizándose más de 50 variedaes en total.
Un destacáu idioma iraniu antiguu d'esti grupu ye'l medo; un destacáu idioma iraniu mediu nesti grupu ye'l partu.
- Grupu ormuri-parachi: ormuri, parachi
- Grupu balochi: Idioma baluchi (inclúi: balochí meridional, balochí nortizu, balochí oriental), bascardí, Dialeutu corosí
- Grupu iraniu central: ardestani, astianí, darí-zoroastra, gazí, junsarí, khur va Biabanak, natanzí, nayiní, sivandí, soí, vafsí.
- Grupu semnaní: lasguerdí, sanguisarí, semnaní, sorjeí, khalaj.
- Grupu caspiu: gileki, mazandaraní, shahmirzadi.
- Grupu talise: alvirí-vidarí, estehardím, gozarjaní, harzaní, kabateí, kasalí, karingani, kho'iní], kores-y rostaní, maragueí, razaserdí, rudbarí, sahrudí, takestaní, talisi, alto taromí.
- Grupu curdu: Soraní, kurmanyi, feyli-kelhuri.
- Grupu zaza-goraní: bajelaní, dimli (zazakí), guraní, kirmansekí, shabakí, Sarlí.
- Ensin clasificar: Idioma laki Laki ye un idioma de transición entres los idiomes iranios suroccidentalessobremanera'l idioma luri y los idiomes iranios nor-occidentales como los idiomes curdos.
Iraniu suroccidental
Los idiomes iranios suroccidentales tamién se llamen el grupu persida son un subgrupu de los idiomes iranios occidentales, ya inclúin alredor de 16 (estima SIL) idiomes y dialeutos íntimamente rellacionaos falaos por munchos pueblos n'Asia; esta familia d'idiomes ye una parte de la familia d'idiomes iranios occidentales. Cada subfamilia nesta llista contién subgrupos ya idiomes individuales.
- Dialeutos larí
- Idioma lurí
- Cumzarí
- Persa estándar (basáu na lliteratura persa clásica)
- Idioma aimaq
- Idioma bujarí (Xudeo-bujarí)
- Idioma darvasí
- Idioma dehvarí
- Idioma yidí (Xudeo-persa)
- Idioma hazara
- Idioma xudeo-shirazi
- Persa juzestaní
- Idioma larí
- Idioma pahlavaní
- Grupu fars
- Dialeutu abduyi
- Dialeutu davani
- Dialeutu kazeruni antiguu
- Dialeutos tatí
- Idioma xudeotatí
- Idioma tatí (tatí musulmán)
Comparanza léxica
Los numberales comparaos en diverses llingües iranies occidentales son:[1]
GLOSA | Merdionales | PROTO- INDOIRANIO SUROCCIDENTAL | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Persa | Fars-lari | Luri | |||||||
Antiguu persa |
Pahlavi | Farsi | Dari | Fārs (Davānī) |
Lari | Lori | Bakhtiari | ||
'1' | aiwa- | ēk | yek | yʌk | yā | yac | yek̂ | yæk | *aiwa/ *yac |
'2' | *duv- | dō | do | du | do | do | do | do | *dwa |
'3' | *çi- | sē | se | se | so | se | se | se | *çai |
'4' | čahar | čāhār | čɒr | ʦâ | čâr | čâr | čar | *čaθar | |
'5' | panǰ | pænǰ | pʌnǰ | paːnso | panǰ | panǰ | pænǰ | *panǰ | |
'6' | šaš | šiš / šyš |
šʌš | šiš | šiš | šiš | šæš | *šaš | |
'7' | haft | hæft | hʌft | haf | aft | haft | hæft | *haft | |
'8' | haišt | hæšt | hʌšt | haiš | ašt | haišt | hæšt | *haišt | |
'9' | *naw- | nō | noh | non | non | nō | noh | non | *naw- |
'10' | *daθ- | dah | dæh | dʌ | dā | dā | dah | dæ | *daθ- |
GLOSA | Septentrionales | PROTO- INDOIRANIO NOROCCIDENTAL | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Balochi | Caspio | Vafsi | Curdu (kurmanji) |
Ormuri-Parachi | Semnani | Talysh | Zaza | |||||||||
Baluchi merid. |
Koroshi | Gilaki | Maza- derani |
Shahmir- zadi |
Ormuri | Parachi | Sangasari | Semnani | Harzani | Tolışi | Zazaki | Hawra- mani | ||||
'1' | yʌk | yek | yek | yek | æk | yey | yɛk | səh | žo | yeke | iɐ | i | iː | žɛw | yæk | *yac |
'2' | do | do | do | do | dø |
dɞdɞ || diō || di || du || dɵ || de || dɨ || dy(dy) || due || *dui | ||||||||||
'3' | sæ | sa | se | se | sø | sɛ | sɨse | r̥i | ši | šy | hærɐ | here | seː | hire | yære | *θria |
'4' | čɑr | čâr | čəhɑr | čār | čɒr | čɑr | čʰɒɾ | ʦār | ʦōr | čār | čɒhɒr | čö | čʰō | čɛħar | čoār | *čaʷhar |
'5' | pʌnč | panš | pənǰ | panǰ | pɐnǰ | peǰ | penǰ | pẽːʣ | pōnʦ | pænǰ | pɐnǰ | pinǰ | pænǰ | panǰ | pænǰ | *panǰ |
'6' | šʌš | šyš | šiš | šyš | šyš | šiš | šɛš | šəh | xi | šæš | šɐš | šoš | šæš | šɛš | šɪš | *šaš |
'7' | hʌft | haft | haf(t) | haft | hɐft | hæf(d) | ħɛft | wō | hōt | hæft | hɐšt | hoft | hɑft | ħɛwt | ħæwt | *haft |
'8' | hʌšt | haišt | haiš(t) | haišt | haišt | hæš(d) | ħɛyʃt | hãːʃt | ʔošft | hæšt | haišt | hæšt | hæšt | ħɛšt | ħæšt | *haišt |
'9' | non | non | non(h) | non | nɐ | non | nɛhɛ | nəh | nō | næ | nɐ | nov | næv | nɛw | non | *naw |
'10' | dɑ | da | da(h) | da | dɐ | dæ(h) | dɛhɛ | dɜs | dōs | dæs | dɐs | doh | dæ | dɛs | dæ | *das |
Referencies
Bibliografía
- Compendium Linguarum Iranicarum, ed. Schmitt (1989), p. 99.
Enllaces esteriores
Ver tamién
- Llingües iranies
- Idiomes iranios orientales.