Віктар Амбарцумян

Віктар Амбарцумян
па-армянску: Վիկտոր Համազասպի Համբարձումյան
Дата нараджэньня	5 (18) верасьня 1908[1][2]
Месца нараджэньня	Тыфліс, Тыфліская губэрня[d], Расейская імпэрыя[1][2]
Дата сьмерці	12 жніўня 1996(1996-08-12)[3][4][5][…] (87 гадоў)
Месца сьмерці	Бюракан[d], Арагацотн, Армэнія[6][2]
Месца пахаваньня	Бюракан[d][2]
Месца вучобы	Расейскі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя А. І. Герцэна[d] (1925)[7] Фізыка-матэматычны факультэт Санкт-Пецярбурскага ўнівэрсытэту[d] (1928)[7] Пулкаўская абсэрваторыя[d] (1931)[7]
Занятак	астрафізык, палітык, астраном
Навуковая сфэра	астрафізыка[d][8] і астраномія[8]
Месца працы	Санкт-Пецярбурскі дзяржаўны ўнівэрсытэт[7] Yelabuga branch of Kazan Federal University[d][7] Ерэванскі дзяржаўны ўнівэрсытэт[7][1] Бюраканская астрафізычная абсэрваторыя[7][1][2]
Вядомы як	адзін з стваральнікаў тэарэтычнай астрафізыкі
Сябра ў	Лёнданскае каралеўскае таварыства, Акадэмія навук НДР[d], Нямецкая акадэмія навук Леапальдына[d], Расейская акадэмія навук, Акадэмія навук СССР[d][9], Балгарская акадэмія навук[d], Вугорская акадэмія навук, Амэрыканская акадэмія мастацтваў і навук[d], Француская акадэмія навук, Нідэрляндзкая каралеўская акадэмія навук[d], Індыйская нацыянальная акадэмія навук[d], Нацыянальная акадэмія навук ЗША, Нацыянальная акадэмія навук Рэспублікі Арменія[d] і Міжнародны астранамічны зьвяз
Навуковая ступень	доктар фізыка-матэматычных навук[d][2] (1935)
Навуковы кіраўнік	Арыстарх Апалонавіч Белапольскі[d]
Вучні	Viktor Sobolev[d]
Бацька	Амазасп Амбарцумян[d]
Дзеці	Rafael Hambardzumyan[d] і Рубен Віктаравіч Амбарцумян[d]
Узнагароды	Прэмія Жуля Жансэна[d] (1956) медаль Жансена[d] (1956) мэдаль Брус[d] (1960) ганаровы доктар Парыскага ўнівэрсытэту[d] (1965) замежны сябра Лёнданскага каралеўскага таварыства[d] (24 красавіка 1969) Вялікі залаты мэдаль імя Ламаносава[d] (1971) Мэдаль Гельмгольца[d] (1971) мэдаль Катэніюса[d] (1974) Дзяржаўная прэмія Армянскай ССР[d] (1988) Ганаровы грамадзянін Ерэвану[d] сябра Амэрыканскай акадэміі мастацтваў і навук[d] Ганаровы навуковец Армэніі[d]
Сайт	ambartsumian.ru
Подпіс
Віктар Амбарцумян у Вікісховішчы

Ві́ктар Амазаспавіч Амбарцумя́н (18 верасьня 1908, Тбілісі — 12 жніўня 1996, Бюракан) — армянскі астраном і фізык, заснавальнік савецкай тэарэтычнай астрафізыкі. Акадэмік АН СССР (1953) і АН Армэніі (1943). Герой Сацыялістычнай Працы (1968, 1978). Замежны сябра акадэміяў навук многіх краінаў. Дзяржаўныя прэміі СССР 1946 і 1950 гадоў.

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян нарадзіўся ў Тыфлісе 5 (18) верасьня 1908 году. Бацька Амбарцумяна быў філёлягам, спрыяў разьвіцьцю здольнасьцяў сына ў галіне матэматыкі і фізыкі. У 1925 годзе ён паступіў на фізыка-матэматычны факультэт Ленінградзкага пэдагагічнага інстытуту. У 1926 годзе, ужо студэнтам Ленінградзкага ўнівэрсытэту, Амбарцумян апублікаваў першую навуковую працу, прысьвечаную сонечным факелам. У гады вучобы ўваходзіў у лік карэспандэнтаў-назіральнікаў Расейскага таварыства аматараў сусьветазнаўства, не зьяўляючыся фармальна яго чальцом. Па заканчэньні ўнівэрсытэту паступіў у асьпірантуру пры Пулкаўскай абсэрваторыі, дзе працаваў пад кіраўніцтвам А. А. Белапольскага з 1928 па 1931 год.

У 1930 годзе Амбарцумян пабраўся шлюбам зь Верай Фёдараўнай Клачыхінай, родам зь вёскі Ўсольле, Салікамскага павету, Пермскай губэрні. Яна была прыёмнай дачкой астраномаў Рыгора Абрамовіча і Пелагеі Фёдараўны Шайн (першапачаткова была пляменьніцай апошняй).

Пасьля заканчэньня асьпірантуры Амбарцумян працаваў у Ленінградзкім унівэрсытэце, дзе ў 1934 годзе заснаваў і ўзначаліў першую ў СССР катэдру астрафізыкі. У 1935 годзе без абароны дысэртацыі Амбарцумяну была прысуджана вучоная ступень доктара фізыка-матэматычных навук. У 1939—1941 гадах быў дырэктарам абсэрваторыі Ленінградзкага ўнівэрсытэту. У 1941 годзе, будучы прарэктарам Ленінградзкага ўнівэрсытэту, узначальваў дасьледчы філіял унівэрсытэту ў горадзе Ялабуга, куды былі эвакуяваныя навуковыя лябараторыі ўнівэрсытэту.

У 1939 годзе Амбарцумян быў абраны чальцом-карэспандэнтам Акадэміі навук СССР, а ў 1953 годзе — акадэмікам Акадэміі навук СССР.

У 1943 годзе была створаная Акадэмія навук Армянскай ССР. Амбарцумян быў абраны сапраўдным чальцом і прызначаны яе віцэ-прэзыдэнтам, а прэзыдэнтам стаў Ё. А. Арбелі. У 1947 годзе Амбарцумян быў абраны прэзыдэнтам АН Армянскай ССР, пасьля чаго абіраўся прэзыдэнтам на ўсе тэрміны да 1993 году. З 1993 году стаў ганаровым прэзыдэнтам Нацыянальнай акадэміі навук Рэспублікі Армэнія.

У 1946 году Амбарцумян заснаваў Бюраканскую астрафізычную абсэрваторыю, стаў яе першым дырэктарам і працягваў кіраўніцтва абсэрваторыяй да 1988 году.

Амбарцумян быў прэзыдэнтам Міжнароднага астранамічнага саюзу з 1961 па 1964 гады. Двойчы быў абраны прэзыдэнтам Міжнароднае Рады навуковых саюзаў (1966—1972).

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян памёр 12 жніўня 1996 году ў Бюракане, пахаваны там жа непадалёк ад вежы вялікага тэлескопу.

Аўтар навуковых прац па фізыцы зорак і туманнасьцяў, зорнай дынаміцы, пазагаляктычнай астраноміі, касмагоніі, ядзернай і тэарэтычнай фізыцы.

Адкрыў і дасьледаваў зорныя сыстэмы новага тыпу (г. зв. зорныя асацыяцыі).

Указам прэзыдэнта Армэніі Сэржа Саргсяна заснаваная міжнародная навуковая прэмія імя астрафізыка Віктара Амбарцумяна. Прэмія прысуджаецца за выдатную навуковую працу ў астрафізыцы, а таксама ў прылеглых да яе сфэрах фізыкі і матэматыкі, незалежна ад грамадзянскай прыналежнасьці навукоўца. Прэмія прысуджаецца адзін раз у два гады; першым годам прысуджэньня прэміі стаў 2010 год. Памер прэміі — 500 тысячаў $^[10].

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 1: А — Аршын. — 552 с. — ISBN 985-11-0036-6

• Героі краіны  (рас.)
• Афіцыйная бачына