لەک

لەگەڵ لەک (تیرە) لێت تێک نەچێت.
لەک
ژمارەی سەرجەمی دانیشتووان
١,٥٠٠,٠٠٠
ناوچەکان بە ژمارەی دانیشتووانی بەرچاو
زمانەکان
کوردیی لەکی
ئایین
ئیسلامی شیعە، یارسان
گرووپە ڕەگەزییە پێوەندیدارەکان
کوردەکانی دیکە (کوردی باشوور، گۆران، کورمانج، سۆران، زازا)، لوڕ

لەک[١][٢] گەلێکی[٣] کوردییە[٤][٥] کە لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان لە پارێزگاکانی کرماشان، لوڕستان، ئیلام، ھەمەدان دەژێت. زمانی زگماکیی لەکەکان زاراوەی لەکیە کە بەشێک لە زمانی کوردی دێت بە ئەژمار.[٦][٧][٨] لە ڕووی ئایینەوە لەکەکان سەر بە ئایینی ئیسلامن و زۆرینەیان شیعەن و کەمێک لە لەکەکان سەر بە ئایینی یارسانن. جەماوەری لەکەکان نزیک ١/٥ ھەتا ٢ ملیۆن کەس ھەزیر دەکرێت. لەک یەکێکە لەگەورەترین گەلانی کوردستانە کە میرنشینی ئەردەڵان و ھەرێمی لوڕستانیان پێکھێناوە و ھەروەھا بەسەرکردایەتی کەریم خانی زەند توانیان نیو سەدە فەرمانرەوایەتی ئێران بکەن.

ھەروەھا تیرەیەک لە کوردەکان بە ناوی لەک لە باشووری کوردستان لە پارێزگاکانی ھەولێر، کەرکووک و ھەندێک ناوچە لە سلێمانی دەژین کە بە زمانی کوردیی سۆرانی قسە دەکەن و سەر بە ئایینی ئیسلامی سوننەن و ھۆزەکانی وەکوو زەند، ھەمەوەند، سیان، نانەکەلی، رۆژبەیانی و شێخ بزەینی لە خۆ دەگرێت. جگە لەمە، لە ئەدەنەی تورکیایش ھۆزی شێخ بزەینی دەژێت کە ناوی لەکی لە سەرە[ژێدەر پێویستە].

ئایین

زۆربەی لەکەکان سەر بە ئایینی ئیسلامی شیعەن و بەشێکی کەمتریشیان سەر بە ئایینی یارسانن.

زمان

وتاری سەرەکی: لەکی

زمانی لەکەکان کە زاراوەی لەکی پێ دەگوترێت، بەشێکە لە زمانی کوردی. ئەم زمانە زۆر بە زاراوەکانی کوردیی زەنگنەیی و کوردیی سنجاوی نزیکە و ھەروەھا نزیکایەتیی زۆریشی لەگەڵ کوردیی باشووریی و کوردیی گۆرانیی ھەیە.

مێژوو

ھەموو شارە لەکنشینەکان تا ساڵی ١٩٦٨ی زایینی سەر بە پارێزگای کرماشان بوون. لەو ساڵەدا دەوڵەتی ئەوکاتی ئێران ئەم ناوچانەی لە کرماشان دابڕی و خستیانە سەری فەرمانداریی تایبەتی لوڕستان کە لەو کاتە بەشێگ لە پارێزگای خووزستان بوو.[٩] ئەم ناوچانە لە ساڵی ١٩٧٣ی زایینیدا، بوون بە پارێزگایەکی نوێ بە ناوی پارێزگای لوڕستان،[١٠] بەڵام ناوچە لەکنشینەکانی ھەرسین، جەلاڵەوەند و سەرفیرووزاوا ھێشتا بەشێک لە پارێزگای کرماشان ماونەتەوە و ھەروەھا بەشێکی بەرچاو لە لەکەکان لە شارەکانی وەکوو کرماشان، کەنگەوەر و سەحنە نیشتەجی بوونەتەوە.

ھۆزەکانی لەک

لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان

  • کاکاوەن
  • حەسەنوەن
  • بەیرانوەن
  • یووسفوەن
  • ئیتیوەن
  • گەڕاوەن
  • شایوەن
  • بیجەنوەن
  • ئووزمانەن
  • جەڵاڵوەن
  • زەند
  • باڵەوەند
  • جەیلەوەن(جەلیلوەن)

سەرچاوەکان

  1. ^ «"بێڕێزیكردن بە كوردانی لەک" كاردانەوەی تووندی لێكەوتەوە». Rûdaw (بە کوردی). ٣٠ی تەممووزی ٢٠١٦. لە ٢٨ی ئابی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
  2. ^ «Radyoya Lekî li Kirmaşanê; Îran li çi digere?». Rûdaw (بە کوردی). ٩ی ئابی ٢٠١٨. لە ٢٨ی ئابی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
  3. ^ Hamzeh'ee، M. Reza (2015). «Lak Tribe». Iranica Online. لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١٩ ھێنراوە.
  4. ^ Hamzehʼee، M. Reza (١٩٩٠). The Yaresan: A Sociological, Historical and Religio-historical Study of a Kurdish Community. لاپەڕە ٦٤. ژپنک ٩٧٨٣٩٢٢٩٦٨٨٣٢.
  5. ^ Minorsky، Vladimir (2012). «Lak». BRILL. Encyclopaedia of Islam, Second Edition. doi:١٠.١١٦٣/١٥٧٣-٣٩١٢_islam_COM_٠٥٦٢. ژپنک ٩٧٨٩٠٠٤١٦١٢١٤.
  6. ^ Hamzeh'ee، M. Reza (2015). «Lak Tribe». Iranica Online. لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١٩ ھێنراوە.
  7. ^ «Laki». Ethnologue.
  8. ^ Anonby، Erik John (٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٠٣). «Update on Luri: How many languages?» (PDF). Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland. ١٣ (2): ١٧١–١٩٧. doi:١٠.١٠١٧/S١٣٥٦١٨٦٣٠٣٠٠٣٠٦٧. S2CID ١٦٢٢٩٣٨٩٥. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١٩ ھێنراوە. {cite journal}: نرخی |s2cid= بپشکنە (یارمەتی)
  9. ^ ڕۆژنامەی ھەمشەھریی پارێزگاکان: پارێزگاکانی ئێران لە کەی بوون بە پارێزگا؟ (فارسی)، نووسراوی ٥ی گەلاوێژی ٢٠١٤؛ ١٨ی تەممووزی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. سەردان لە ١٠ی نیسانی ٢٠١٨.
  10. ^ پێگەی ھەواڵی یافتە: پارێزگادارانی لوڕستان (لە سەرەتاوە تاکۆ ئێستاکە)، نووسراوی ٦ی گەلاوێژی ٢٠١٦؛ ١١ی نیسانی ٢٠١٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. سەردان لە ١٠ی نیسانی ٢٠١٨.
ویکیمیدیا کامنز میدیای پەیوەندیداری بە لەک تێدایە.