ڕەشبینی
ڕەشبینی (بە ئینگلیزی: Pessimism) هەڵوێستێکی نێگەتیڤ یان نەرێنی دەروونییە کە دەبێتە هۆی ئەوەی کە دەرئەنجامێکی نەخوازراو لەبارودۆخێکی دیاریکراوەوە پێشبینی بکرێت. ڕەشبینەکان بە گشتی تەرکیز لەسەر نەرێنییەکانی ژیان دەکەن.
پرسیارێکی باو کە بۆ تاقیکردنەوەی ڕەشبینیی بە کار دێت ئەوەیە: ئایا شوشەکە نیوەی بەتاڵە یان نیوە پڕە؟ لەم دۆخەدا، ڕەشبینێک دەوترێت کە شوشەکە بە نیوەی بەتاڵی دەبینێت، لە کاتێکدا کە گەشبینێک دەوترێت کە شوشەکە بە نیوەی پڕ دەبینێت.
بەدرێژای مێژوو داڕمانی ڕەشبینی کاریگەری هەبووە لەسەر هەموو بوارە سەرەکیەکانی بیرکردنەوە.[١]
ڕەشبینی فەلسەفی بە ئەو بیرۆکە پەیوەندیدارەیە کە جیهان بە شێوەیەکی توند دژە گەشبینانە دەڕوانیت. ئەم شێوازە لە ڕەشبینی داسەپاندنێکی سۆزداری نییە. بەڵکو فەلسەفە یان جیهانبینییە کە بەهایەکی نەرێنی بۆ ژیان و بوون تەرخان دەکات.
ڕەشبینە فەلسەفییەکان بە گشتی مشتومڕ دەکەن بۆ لەسەر بڵاوبونەوەی ئێجگاری ئازارەکان بەسەر چێژەکاندا و باوەڕیان وایە کە ژیان لە ڕووی ئۆنتۆلۆژی یان جەوهەرییەوە پێچەوانەی بوونەوەرە زیندووەکانە و ئەو بوونەش لە بنەڕەتدا بێ مانا و بێ مەبەستە. وەڵامەکانیان بۆ ئەم دۆخە زۆر جیاوازن و دەتوانن ببنە دلنیایی ژیان.
وشەناسی
دەستەواژەی ڕەشبینی لە وشەی لاتینی (pessimus) واتە خراپترین وەرگیراوە. بۆ یەکەم جار لەلایەن ڕەخنەگرانی جێسویت (کۆمەڵگای عیسا) لە ڕۆمانی ١٧٥٩ی ڤۆڵتێر بە ناوی تۆ گەشبینی (Candide, ou l'Optimisme)، بەکار هات. ڤۆڵتێر گاڵتەی بە فەلسەفەی گۆتفرید لایبنیتس دەکرد کە دەیوت کە ئەمە باشترینی (optimum) هەموو جیهانە گونجاوەکان بوو. لە هێرشەکانیان بۆ سەر ڤۆڵتایەر، جێسویتەکانی (Revue de Trévoux) ئەویان بە ڕەشبینی تۆمەتبار کرد.[٢]
ڕەشبینی فەلسەفی
ڕەشبینی فەلسەفی تێڕوانینێکی پەیوەندیدارە کە جیهان بە شێوەیەکی زۆر نادروست و خراپ دەبینێت. فەیلەسووفانی ڕەشبین، کە عادەتەن باوەڕیان بە بێمانایی جیهان هەیە، وا دیارە باوەڕیان بە ڕەسەنایەتی بوون هەیە. ئەوان باوەڕیان وایە کە ژیان هیچ بەها و مانایەکی نییە و وەڵامدانەوەیان بۆ ئەم حاڵەتانە زۆر جیاوازە.
ڕەشبینی فەلسەفی زیاتر بەستراوەتەوە بە هونەر و ئەدەبەوە. فەلسەفەی شۆپنهاوەر لەنێو ئاوازدانەرەکانی وەک ڕیچارد ڤاگنەر و یۆھانس برامز و گوستاف مالەر زۆر بەناوبانگ بووە. چەندین فەیلەسووفی ڕەشبین، ڕۆمان یان هۆنراوەیان نووسیوە لەوانە ئەلبێر کامو و لیۆپاردی.[٣][٤][٥]
ئەمانەش ببینە
- دەیڤد بەناتار
- ئارثەر شۆپنهاوەر
- کۆلبی گرەی
- ڕەشبینی بەرگریکار
- یاساکانی مۆرفی
- بێ کەمتەرخەمی
- گەشبینی
- پارانۆیا
- کێشەی خراپە
- ثۆدیس
سەرچاوەکان
- ^ Bennett، Oliver (٢٠٠١). Cultural Pessimism: Narratives of Decline in the Postmodern World (بە ئینگلیزی). Edinburgh: Edinburgh University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٤٨٦-٠٩٣٦-٩.
- ^ Dienstag، Joshua Foa (٢٠٠٩). Pessimism: Philosophy, Ethic, Spirit. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٩١١-٤١١٢-١.
- ^ Schopenhauer، Arthur (١٩٦٦). The World as Will and Representation, Vol. 1 (بە English). Dover Publications. ژپنک ٩٧٨٠٤٨٦٢١٧٦١١.
{cite book}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ Benatar، David (٢٠١٧). The Human Predicament: A Candid Guide to Life's Biggest Questions (بە English). Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠١٩٠٦٣٣٨١٣.
{cite book}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ J. Cabrera, Discomfort and Moral Impediment: The Human Situation, Radical Bioethics and Procreation, Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 2019. [١] A thirty-page extract on the publisher's website. J. Cabrera, Mal-estar e moralidade: situação humana, ética e procriação responsável, Brasília: UnB, 2018 (original Portuguese edition).
