Cylch yr Ulaid

Y Celtiaid

Cylch yr Ulaid neu Gylch Wlster, a elwid gynt yn Cylch y Gangen Goch, yw'r corff mawr o ryddiaith a barddoniaeth Wyddeleg sy'n rhoi hanes arwyr yr Ulaid, yn yr hyn sy'n awr yn nwyrain Ulster. Mae'n un o'r pedwar cylch mawr yn chwedloniaeth Iwerddon.

Mae'r cylch yn ymdrin â theyrnasiad Conchobar mac Nessa, y dywedir ei fod yn frenin Wlster tua amser Iesu Grist. Roedd yn teyrnasu o Emain Macha (Navan Fort ger Armagh heddiw), ac roedd gelyniaeth rhyngddo ef a Medb, brenhines Connacht a'i gŵr Ailill mac Máta. Prif arwr y cylch yw nai Conchobar, Cúchulainn.

Cymeriadau

Prif gymeriadau

  • Conchobar mac Nessa, brenin Wlster
  • Cúchulainn, prif arwr Wlster
  • Deirdre
  • Medb, brenhines Connacht
  • Ailill mac Máta, brenin Connacht
  • Fergus mac Róich, cyn-frenin Wlster, bellach yn alltud yn Connacht
  • Y Mórrígan, duwies rhyfel a marwolaeth
  • Lugh, duw'r haul a goleuni

Cymeriadau eraill

  • Amairgin mac Echit, bardd a rhyfelwr
  • Athirne, bardd
  • Briccriu
  • Cathbad, prif Dderwydd Conchobar
  • Celtchar, rhyfelwr o Wlster
  • Cet mac Mágach, rhyfelwr o Connacht
  • Cethern mac Fintain, rhyfelwr o Wlster
  • Conall Cernach, arwr o Wlster
  • Connla, mab Cúchulainn
  • Cormac Cond Longas, tywysog o Wlster, mewn alltudiaeth gyda Fergus
  • Cú Roí, brenin Munster
  • Culann, gôf
  • Deichtine, chwaer Conchobar a mam Cúchulainn
  • Donn Cuailnge, tarw
  • Dubthach Dóeltenga, alltud o Wlster
  • Emer, gwraig Cúchulainn
  • Finnbhennach, tarw
  • Fráech, arwr o Connacht
  • Lóegaire Búadach
  • Lugaid mac Con Roí, mab Cú Roí, yn ceisio dial am ladd ei dad
  • Macha, duwies
  • Naoise, rhyfelwr o Wlster, cariad Deirdre
  • Nera, uchelwr o Connacht
  • Ness, tywysoges o Wlster, mam Conchobar
  • Scáthach, rhyfelwraig sy'n hyfforddi Cúchulainn yn yr Alban

Chwedlau