Zaporizhzhia

Zaporizhzhya

Trem yn y nos ar Rodfa'r Gadeirlan (Prospekt Sobornyi), yng nghanol Zaporizhzhia.
Math	dinas fawr, dinas bwysig i'r rhanbarth yn Wcráin
Enwyd ar ôl	Zaporozhzhia
Poblogaeth	710,052
Sefydlwyd	952
Pennaeth llywodraeth	Rehina Kharchenko
Cylchfa amser	Amser Haf Dwyrain Ewrop, UTC+2, UTC+03:00
Gefeilldref/i	Lahti, Birmingham, Linz, Ashdod, Magdeburg, Yichang, Belfort, Oberhausen
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Wcreineg
Daearyddiaeth
Sir	Zaporizhzhia urban hromada, Cyngor Dinas Zaporozhye, Zaporozhye okruga, Yekaterinoslav, Zaporizhzhia Governorate, Yekaterinoslav
Gwlad	Wcráin
Arwynebedd	331 km²
Uwch y môr	86 metr
Gerllaw	Afon Dnieper
Cyfesurynnau	47.85°N 35.1175°E
Cod post	69001–69124
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaethol	Cyngor Dinas Zaporozhye
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	city head
Pennaeth y Llywodraeth	Rehina Kharchenko
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Dinas yn Wcráin a chanolfan weinyddol Oblast Zaporizhzhia yw Zaporizhzhia (Wcreineg: Запоріжжя, Rwseg: Запорожье trawslythreniad: Zaporozhye) a saif ar Afon Dnieper. Ei henw hanesyddol, hyd at 1921, oedd Oleksandrivsk (Wcreineg: Олекса́ндрівськ, Rwseg: Александровск Aleksandrovsk).

Codwyd cadarnle yma ym 1770, fel un o'r amddiffynfeydd ar hyd ffin ddeheuol Ymerodraeth Rwsia yn erbyn Chaniaeth y Crimea. Dewiswyd y safle am ei bod yn agos i bencadlys hanesyddol y Cosaciaid ar Ynys Khortitsa, i dde rhaeadrau'r Dnieper, er mwyn atgyfnerthu rheolaeth Rwsia ar Gosaciaid Zaporizhzhia yn sgil diddymu'r Hetmanaeth. Dyrchafwyd Oleksandrivsk yn dref ym 1806, a thyfodd yn gyffordd bwysig wrth gludo nwyddau, yn enwedig wedi adeiladu'r rheilffordd yn y 1870au.

Achoswyd difrod mawr i Oleksandrivsk yn ystod Chwyldro Rwsia (1917–20). Dan lywodraeth Gweriniaeth Sosialaidd Sofietaidd Wcráin, ailenwyd ac adferwyd y dref, a ffynnai'r economi yn sgil adeiladu Gorsaf Drydan Dŵr y Dnieper ym 1927–32. Boddwyd rhaeadrau'r Dnieper o ganlyniad i'r argae a godwyd fel rhan o'r orsaf drydan dŵr. Dinistriwyd yr argae gan y Fyddin Goch ym 1941 er mwyn atal yr Almaen Natsïaidd rhag ei gipio. Ailadeiladwyd yr argae a'r pwerdy gan y llywodraeth Sofietaidd wedi diwedd yr Ail Ryfel Byd. Datblygodd diwydiant meteleg Zaporizhzhia ar sail yr orsaf drydan dŵr, gan gynnwys gweithfeydd haearn a dur a melin stribedi a barrau, a cheir hefyd ffatrïoedd i gynhyrchu ceir ac offer trydanol ac i droi sgil-gynhyrchion côc yn gemegion diwydiannol.^[1]

Gostyngodd y boblogaeth o 815,000 yn 2001 i 799,000 yn 2005,^[1] ac i 755,000 yn 2016.^[2]