Grandduklando Luksemburgo

Membro de
	Afrika Banko por Disvolviĝo (2014–); Banko por Azia Disvolviĝo (2003–); Internacia Holokaŭsta Memora Alianco (2003–); Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (1997–); Schengen-spaco (1995–); Monda Organizaĵo pri Komerco (1995–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (1991–); Vizorezigna programo de Usono (1991–); Misilo-Teknologia Regada Reĝimo (1990–); Aŭstralia Grupo (1985–); Organizo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo (1973–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (1970–); Internacia Organizaĵo de la Franclingvio (1970–); Internacia Disvolviĝa Asocio (1964–); Eŭropa Organizaĵo por la Sekureco de Aera Navigado (1960–); Eŭropa Unio (1957–); Internacia Financa Korporacio (1956–); Tutmonda Pridogana Organizo (1953–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (1952–); NATO (1949–); Unesko (1947–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1945–); Unuiĝintaj Nacioj (1945–); Interpol (1937–); Universala Poŝta Unio (1875–); Internacia Telekomunika Unio (1866–); Monda Organizaĵo pri Sano ; Grupo pri Teraj Observoj ; Konsilio de Eŭropo ; Eŭropa Movada Kunordiga Centro ; Eŭropa Kosma Agentejo ; Eŭropa aertransporta komando ; Benelukso ; Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo ; Internacia Energi-Agentejo ; Belga-Luksemburga Ekonomia Unio ; Eŭropa Paga Unio ; Afrika Banko por Disvolviĝo ; Atomkerna Provizanta Grupo ; Traktato pri Malfermita Ĉielo ; Traktato pri Nuklea Ne-disvastiĝo vd

	Luksemburgo
	Groussherzogtum Lëtzebuerg; Grand-duché de Luxembourg; Großherzogtum Luxemburg; Grandduklando Luksemburgo
Detaloj	Detaloj
	Nacia himno: Ons Heemecht (Nia hejmlando)
	Nacia devizo: Mir wëlle bleiwe wat mir sinn (Ni volas resti kio ni estas)
suverena ŝtato ; lando sen maraliro ; grandduklando ; unueca ŝtato ; lando vd
Bazaj informoj
Ĉefurbo	Luksemburgo (132 mil)
Oficiala(j) lingvo(j)	leceburga lingvo, franca lingvo, germana lingvo
Uzata(j) lingvo(j)	luksemburga, franca,; germana
Plej ofta(j) religio(j)	katolikoj
Areo	2 586 km²;
Loĝantaro	672 050 (2024)
Loĝdenso	255 loĝ./km²
Horzono	+1 ; UTC+2 (marto ĝis oktobro)
Interreta domajno	lu
Landokodo	LU
Telefona kodo	352
Plej alta punkto	Kneiff
Plej malalta punkto	Mozelo
Politiko
Politika sistemo	Parlamenta konstitucia monarkio
Ŝtatestro	grandduko Henriko de Luksemburgo
Ĉefministro	Luc Frieden
Nacia tago	23-a de junio
Sendependiĝo	en 1890
Ekonomio
Valuto	Eŭro (ĝis 2002 la luksemburga franko) (EUR)
Membro de
	Afrika Banko por Disvolviĝo (2014–); Banko por Azia Disvolviĝo (2003–); Internacia Holokaŭsta Memora Alianco (2003–); Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (1997–); Schengen-spaco (1995–); Monda Organizaĵo pri Komerco (1995–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (1991–); Vizorezigna programo de Usono (1991–); Misilo-Teknologia Regada Reĝimo (1990–); Aŭstralia Grupo (1985–); Organizo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo (1973–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (1970–); Internacia Organizaĵo de la Franclingvio (1970–); Internacia Disvolviĝa Asocio (1964–); Eŭropa Organizaĵo por la Sekureco de Aera Navigado (1960–); Eŭropa Unio (1957–); Internacia Financa Korporacio (1956–); Tutmonda Pridogana Organizo (1953–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (1952–); NATO (1949–); Unesko (1947–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1945–); Unuiĝintaj Nacioj (1945–); Interpol (1937–); Universala Poŝta Unio (1875–); Internacia Telekomunika Unio (1866–); Monda Organizaĵo pri Sano ; Grupo pri Teraj Observoj ; Konsilio de Eŭropo ; Eŭropa Movada Kunordiga Centro ; Eŭropa Kosma Agentejo ; Eŭropa aertransporta komando ; Benelukso ; Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo ; Internacia Energi-Agentejo ; Belga-Luksemburga Ekonomia Unio ; Eŭropa Paga Unio ; Afrika Banko por Disvolviĝo ; Atomkerna Provizanta Grupo ; Traktato pri Malfermita Ĉielo ; Traktato pri Nuklea Ne-disvastiĝo vd
	v • d • r

Ĉi tiu artikolo temas pri la ŝtato Luksemburgo. Por aliaj signifoj vidu la artikolon Luksemburgo (apartigilo).

Luksemburgio^[1]^[2]^[3]^[4] aŭ Luksemburgo (lando) respektive lando Luksemburgo^[5] estas suverena ŝtato en okcidenta Eŭropo, kiu situas inter Francio, Belgio kaj Germanio. Ĝi estas la sola sendependa grandduklando en la mondo.

Nomo

Ĉar la ĉefurbo de la lando nomiĝas Luksemburgo, en la gvidaj Esperanto-vortaroj kaj en la sola esperantlingva atlaso la lando dokumentiĝas kiel Luksemburgio. Iuj esperantistoj, subtenataj de akademia rekomendo de 2009, preferas la nomon Luksemburgo ankaŭ por la lando, argumentante per neinternacieco kaj nefundamenteco de la sufikso "i" (referencojn por ambaŭ formoj vidu en la unua artikola frazo). La loĝantojn oni respektive nomas ĉu luksemburganoj ĉu luksemburgianoj.

Geografio

Ĉefaj urboj

Luksemburgo (132 mil),
Esch-sur-Alzette (36 mil),
Differdange (29 mil),
Dudelange (21 mil).

Administra divido

12 kantonoj (de 1843 ĝis oktobro 2015 grupigitaj en tri distriktoj).

Vidu artikolon Administra divido de Luksemburgo.

Loĝantaro

660 mil (1 januaro 2023), inter ili 47.4% da eksterlandanoj.

Eksporto: fero, ŝtalo, tekstilindustria produktaĵo, kemiaĵoj, plasto.
Pokapa Malneta enlanda produkto: 140 694 $.
Monunuo: eŭro EUR ( = 100 cendoj)
Organizaĵoj: UN (1945), EU

Ekonomio

Kvankam Luksemburgo estas malgranda lando kun malmultaj naturaj rimedoj, ĝi estas unu el la plej riĉaj landoj en la mondo: la nacia produkto de Luksemburgo pokape estas unu el la plej altaj en la mondo, kaj ĝia senlaborecoprocento estas la plej malalta en la Eŭropa Unio. Luksemburgo estas la 1a plej riĉa lando en la mondo laŭ indicoj de MEP (Malneta Enlanda Produkto) po kapo,^[6] kun 135.605 usonaj dolaroj en 2023.

Ĝis la 1970-aj jaroj, la ekonomio baziĝis sur la ŝtalindustrio, sed kun la malkresko de postulo kaj la severa konkurenco de la landoj de la Malproksima Oriento, la ekonomia bazo estis vastigita kaj hodiaŭ la kemia, plasta kaj altteknologia industrioj ankaŭ prosperas.

Gravas ankaŭ turismo, sed precipe gravas financaj servoj, precipe bankado (en Luksemburgo estas pli ol 1000 investfondusoj kaj 200 bankoj) kaj asekuro, pogranda kaj detala komerco, gastama kaj manĝoservoj kaj publika administrado (edukado, sano kaj sociaj servoj). La ekonomio profitas de la membreco de la lando en la Eŭropa Unio kaj la Benelukso-Unio. Ankaŭ Luksemburgo estas unu el la tri centroj de la Eŭropa Unio, kie troviĝas la Eŭropa Investa Banko kaj la Sekretariejo de la Eŭropa Parlamento.

Luksemburgo servas kiel imposta ŝirmejo por multnaciaj korporacioj, kompanioj registritaj en la lando pagas imposton de nur 1%. En April 2009, zorgo pri la banksekretoleĝoj de Luksemburgo, same kiel ĝia reputacio kiel imposta rifuĝejo, kondukis al la G-20 aldonanta ĝin al "griza listo" de landoj kun dubindaj bankaranĝoj. En respondo, la lando adoptis la OECD-normojn baldaŭ poste. Interalie, la internaciaj operacioj de Amazon estas registritaj en Luksemburgo, kaj direktante siajn enspezojn al la lando, ĝi funkcias kun preskaŭ kompleta senimpostigo en Eŭropo. En 2013, Luksemburgo estis vicigita kiel la dua plej sekura imposta paradizo en la mondo, post Svislando.

La Belga-Luksemburga Ekonomia Unio de 1922 proksime ekonomie interligis la najbarajn ŝtatojn Belgio kaj Luksemburgo interalie per valuta unio de la belga kaj luksemburga frankoj (ĝis la enkonduko de komuna valuto Eŭro en 2002); ĝi estis antaŭŝtupo por la unio Benelukso.

Servoj

Universitato de Luksemburgio

Historio

Ekde la jaro 963 Luksemburgo estis graflando, en 1354 ĝi iĝis duklando kaj en 1815 grandduklando sub Vilhelmo la 1-a.

Post la franca okupado kreiĝis la reĝlando Nederlando en 1815, reunuigante ĉiujn malaltajn landojn en la Reĝlando de la Unuiĝintaj Nederlandoj aŭ Unuiĝinta Reĝlando de la Nederlandoj kiu ekzistis de 1815 ĝis 1831 (1839) kiel kunigo de teritorioj kiuj nun estas la aktualaj Nederlando, Belgio kaj Luksemburgo. Tiu ĉi ŝtato, ofte ankaŭ simple nomata „Reĝlando de la Nederlandoj“, konsistis el la iamaj Aŭstraj Nederlandoj en la sudo kaj la antaŭa Respubliko de la Sep Unuiĝintaj Provincoj (1795–1806: Batava Respubliko, 1806–1810: Reĝlando Holando) en la nordo. Oni intencis starigi vivopovan ŝtaton norde de Francio kaj okcidente de Prusio, kiu kiel kontraŭpezo rezistu eblajn novajn ambiciojn francajn ĉi-direkten, sed ankaŭ prusan-germanan entrudiĝon al la flandra marbordo. La lando ekzistis, ĝis la sudaj provincoj sin disigis dum la Belga Revolucio en 1830 por fondi la ŝtaton Belgio.

Sekve de la Traktato de Londono (1839) Luksemburgo estis dividita en du partoj. La franclingva okcidenta parto estis donacita al Belgio kaj tie iĝis la provinco Luksemburgo. La orienta luksemburglingva parto restis en persona unio kun Nederlando. Tiu ĉi ligo finiĝis en 1890, en la jaro kiam mortis Vilhelmo la 3-a, kiu ne havis virajn posteulojn.

De 1921 ĝi estas en ekonomia-dogana unio kun Belgio.

Luksemburgo estis uzurpita de Germanio dum la du mondmilitoj. La Luksemburgia registaro en ekzilo (en luksemburga: Lëtzebuerger Exil Regierung, en franca: Gouvernement en exil luxembourgeois, en germana: Luxemburgische Exilregierung) estis la ekzilregistaro de Luksemburgo dum la Dua Mondmilito. La registaro havis sidejon en Londono inter 1940 kaj 1944, dum Luksemburgo estis okupita de Nazia Germanio.

En 1948 oni deprenis el la konstitucio la artikolon pri la neŭtraleco. En la sama jaro Luksemburgo aliĝis al Benelukso kaj la postan jaron al NATO. En 1957 la ŝtato estis unu el la ses fondintoj de Eŭropa Ekonomia Komunumo (la postaj Eŭropa Komunumo kaj Eŭropa Unio). En 1999 ĝi aliĝis al la Eŭrozono.

Lingvoj de Luksemburgio

Vidu ankaŭ: Esperanto-movado en Luksemburgo

Artikolo de Le Monde diplomatique pri la lingva situacio en Luksemburgio

Bildaro

La urbo Luksemburgo
La kastelo de Vianden
La kastelo de Clervaux (Clerf)
Kongreskarto el 1973 ^[7]

Referencoj

↑ artikolo Luksemburgio en la Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (PIV), eldono de 2020, reta versio, ankaŭ Luksemburgio en la unua presita eldono de 1970, paĝo 652, kaj senŝanĝe en la presita eldono de 2002, paĝo 694; same ankaŭ en la eldono de 2005.
↑ Luksemburgio ankaŭ dokumentiĝas en la ĝis nun sola esperantlingva atlaso, la Poŝatlaso de la mondo, Prago 1971, eldonejo Kartografie, mapo kaj listo 11.
↑ Same la lando Luksemburgio notiĝas en la referenca dulingva vortaro franca-esperanta, Grand Dictionnaire Français-Espéranto de Jacques Le Puil kaj Jean-Pierre Danvy, Parizo 1992, paĝo 938, senŝanĝe en la 2-a eldono 2016.
↑ Ankaŭ en la plej uzata dulingva vortaro germana-esperanta (la franca kaj germana estas la du grandaj eŭropaj lingvoj de la lando, apud la regiona luksemburga, parenco de la germana), Wörterbuch Deutsch-Esperanto de Erich-Dieter Krause, paĝo 312 en la eldonoj 1983 de eldonejo Verlag Enzyklopädie kaj 1993 de l'eldonejo Langenscheidt), kaj en plej multaj aliaj dulingvaj Esperanto-vortaroj de Eŭropo dokumentiĝas nur la lando Luksemburgio, reflektante la efektivan esperantan lingvouzon.
↑ Listo de Rekomendataj Landnomoj de la Akademio de Esperanto, numero 12, la 4-an de majo 2009
↑ World Economic Outlook Database. IMF. Alirita 2024-02-21 .
↑ FelixArchief, Antverpeno, arĥivaĵo 2233-394

Literaturo

Francis Kirps: Planedo Luksemburgo (trad. István Ertl) Beletra Almanako (29), junio 2017, paĝoj 83-86. Amuza parodio de priskribo de Luksemburgo, bazita ĉefe sur ties malgrandeco.