Odeso

Odeso
ukraine Одеса (latinlitere: Odesa), ruse Одесса
urbo
Fotomontaĵo
Flago Blazono
Oficiala nomo: Одеса
Lando	Ukrainio
Provinco	Odesa provinco
Historiaj regionoj	5  - Romia imperio  - Ora Hordo  - Krimea Ĥanlando  - Osmanida imperio  - Rusia Imperio
Konata loko	Potjomkina ŝtuparo
Situo	Odesa
- alteco	40 m s. m.
- koordinatoj	46° 28′ 18″ N 30° 42′ 37″ O / 46.47167 °N, 30.71028 °O / 46.47167; 30.71028 (mapo)
Plej alta punkto
- alteco	65 m s. m.
Plej malalta punkto
- alteco	−4,2 m s. m.
Areo	236,9 km² (23 690 ha)
Loĝantaro	1 010 537 (2022)
Denseco	4 265,67 loĝ./km²
Maro	Nigra Maro
Fondita	2-a de septembro 1794
Horzono	OET (UTC+2)
- somera tempo	OEST (UTC+3)
Poŝtkodo	65000–65480
Kodo	+380 48
OKATO	5110100000
Honorigo	Urbo-Heroo
Situo enkadre de Ukrainio
Situo rilate al Nigra Maro
Vikimedia Komunejo: Odessa
Retpaĝo: www.odessa.ua

Odeso^[1] aŭ Odessa aŭ Odesa (ukraine Одеса, ruse Одесса, jide אָדעסאַ) estas ukrainia havena urbo ĉe la Nigra Maro kaj la administra centro de la Odesa provinco. Neoficialaj nomoj de la urbo estas: perlo de Nigra Maro, Odeso-panjo (ruse Одесса-мама [odesa-mama]), Suda Palmira.

Situo

Odeso situas ĉe norda bordo de la Nigra Maro. Apud la urbo troviĝas tri estuaroj: Kujalnik, Haĝibejskij, Suhoj.

Klimato

La klimato de Odeso estas kontinenta kun milda vintro kaj varma somero. Mezjara temperaturo estas 10,3 °C.

Historio

La urbo fondiĝis en 1794 per reskripto de Katerina la 2-a. Post centjaro Odeso transformiĝis el modesta urbeto en la kvaran plej grandan urbon de la Rusa Imperio.

En 1920 komencis soveta potenco en la urbo.

Dum la Dua Mondmilito en Odeso la soveta armeo batalis kontraŭ pli forta malamiko dum 73 tagoj de la 5-a de aŭgusto ĝis la german-rumana venko je la 16-a de oktobro 1941. La soveta armeo liberigis Odeson la 10-an de aprilo 1944. En 1945 Josif Stalin donis al la urbo la titolon Urbo-Heroo.

Vidindaĵoj

• Araba kultura centro de Odeso
• Odesa arkeologimuzeo

Ekonomio

La Haveno de Odeso^[2] (ukraine Одеський морський торговельний порт) estas la plej grandaj havenoj en Ukrainio kaj unu el la plej gravaj havenoj en la baseno de Nigra Maro, kun kapacito de totala ĉiujara trafiko de 40 milionoj da toneloj (15 milionoj da toneloj de solida kargo kaj 25 milionoj da toneloj de likva kargo). La haveno havas tujan aliron al fervojoj kiuj permesas rapidan transporton de kargo de maraj itineroj al surtera transporto.

Loĝantaro

Urbaj festoj

• 2-a de septembro — Tago de la urbo.
• 1-a de aprilo — Humurino (La Tago de Rido).
• 10-a de aprilo — Tago de liberigo de Odeso (dum la Dua Mondmilito).
• julio - Odesa internacia filmfestivalo

Religio

Plejmulte odesanoj estas ortodoksanoj.

Ekzistas ankaŭ rimarkeblaj komunumoj de katolikoj, judistoj kaj islamanoj, kiuj, tamen, antaŭe estis pli nombraj ol nuntempe.

Internaciaj rilatoj

Ĝemelurboj

Flago Urbo Lando Jaro Liverpulo Britio 1957 Oulu Finnlando 1957 Splito Kroatio 1964 Jokohamo Japanio 1965 Aleksandrio Egiptujo 1968 Vankuvero Kanado 1971 Genuo Italio 1972 Marsejlo Francio 1973 Baltimoro Usono 1975 Segedo Hungario 1977 Valencio Hispanio 1981 Kalkuto Barato 1986

Flago Urbo Lando Jaro Regensburg Germanio 1990 Konstanco Rumanio 1991 Varna Bulgario 1992 Hajfo Israelo 1992 Lodzo Polio 1993 Cindao Ĉinio 1993 Pireo Grekio 1993 Kiŝinevo Moldavio 1994 Nikozio Kipro 1996 Jerevano Armenio 1995 Stambulo Turkio 1997 Rostov-na-Donu Rusio 2009

Partneraj urboj

Flago Urbo Lando Jaro Taganrog Rusio 1993 Groznij Rusio 1994 Moskvo Rusio 1995 Minsko Belorusio 1996 Tbilisi Kartvelio 1996 Gdansko Polio 1996 Talino Estonio 1997 Volgogrado Rusio 2001

Flago Urbo Lando Jaro Sankt-Peterburgo Rusio 2002 Bresto Belorusio 2004 Valparaiso Ĉilio 2004 Klaipėda[3] Litovio 2004 Larnaka Kipro 2004 Vieno Aŭstrio 2006 Ningbo Ĉinio 2008 Varsovio Polio 2010

Famaj odesanoj

• Anna Aĥmatova — elstara rusa poetino, tradukisto.
• Ilja Arnoldoviĉ Ilf kaj Eŭgeno Petroviĉ Petrov — rusaj verkistoj.
• Ilja Meĉnikov — Nobel-laŭreato pri medicino.
• Leonido Utjosov — eminenta rusia kantisto, aktoro kaj orkestrestro de la unua ĵaza bando en Rusio
• Oleksandr Dovĵenko — ukraina kino-reĝisoro, scenaristo, verkisto.
• Rodion Malinovskij — soveta marŝalo.
• Sergej Korolov — eminenta sovetia sciencisto kaj organizisto de la raketa-kosma industrio de USSR.
• Vladimir Ĵabotinskij — verkisto, frua gvidanta cionisto.
• Miĥail Ĵvaneckij (Михаи́л Жване́цкий, 1934-2020) - ruslingva humura kaj satira verkisto (kaj aktoro de propraj verkoj).
• David Ojstraĥ - rusia juddevena violonisto, dirigento kaj profesoro.
• Waldemar Haffkine - rusia juddevena bakteriologo, li disvolvigis la kontraŭĥoleran vakcinon kiun li aplikos sukcese en Hindio (vidu: bubona pesto kaj ĥolero) (Waldemar Mordechai Wolff Haffkine [Valdemar Mordeĥaj Volf Hafkin^e], jen en germanlingva literumo, en la rusa Мордехай-Вольф Хавкин [Mordeĥaj-Volf Ĥafkin] (naskiĝis la 15-an de marto 1860 en Odeso,^[4] Rusia Imperio - mortis la 26-an de oktobro 1930 en Laŭzano, Svisio) estis rusi-juda bakteriologo, kies kariero estis damaĝita en Rusio ĉar "li malakceptis konvertiĝi al Rusia Ortodoksismo."^[5] Li elmigris kaj laboris ĉe la Institut Pasteur en Parizo, kie li disvolvigis la kontraŭĥoleran vakcinon kiun li aplikos sukcese en Hindio. Li estis agnoskita kiel la unua mikrobiologo kiu disvolvigis kaj uzis vakcinojn kontraŭ ĥolero kaj bubona pesto. Li provis siajn vakcinojn sur si mem).

Esperanto en Odeso

En Odeso estas okazinta la 71-a Kongreso de Sennacieca Asocio Tutmonda ekde la 18-a ĝis la 25-a de Julio 1998, en kiu partoprenis 240 reprezentantoj.^[6]

Esperanto-renkontiĝoj

La ĉefa ĉiujara esperanta aranĝo en Odeso estas Esperanto Humurino.

Esperanto-kluboj

• Blanka Akacio (kontaktu: seiv2004@mail.ru).
• Verdaĵo (kontaktu: verda99@mail.ru).

Esperantistoj el Odeso

• Abram Kofman
• Eŭgeno Aisberg
• Miĥail Solovjev
• Nikolaj Borovko
• Samuil Ŝatunovskij
• Semen Vajnblat
• Sergej Rublov
• Tatjana Aŭderskaja
• Vladimir Gernet

• Vladimir Samodaj
• Nataliya Chumak, nun loĝas en Antverpeno

ZEO-oj

En Odeso estas du Zamenhof/Esperanto-Objektoj^[7]:

1. Monumento al Zamenhof. La monumento estis muntata en 1957^[8] kaj ĝis nun ĝi estas la sola monumento de Zamenhof en Ukrainio. Ĝi troviĝas laŭ la adreso Deribasivska 3.
2. Memortabulo de Gernet. La tabulo al Gernet troviĝas en la Tairova instituto de vinberkulturo kaj vinfarado kaj estis farata dank' al iniciato de e-klubo «Verdaĵo» en julio 2011.

Galerio de vidindaĵoj

• 
  Potjomkina ŝtuparo inter 1890 kaj 1905
• 
  Fervoja stacidomo
• 
  Richelieu Strato kaj la Opera Teatro inter 1890 kaj 1905
• 
  Kanono sur Primorskij bulvardo
• 
  Voroncova palaco
• 
  Voroncova lumturo
• 
  La statuo de leo en Urboĝardeno
• 
  Katakomboj estas reto de subteraj labirintoj sub Odeso.
• 
  Tipa arĥitekturo de Moldovanka
• 
  Ruĝa hotelo
• 
  Pasaĵo
• 
  Odesa filharmonio
• 
  La monumento de Duko
• 
  Arkadio estas la plaĝo kaj la banloka distrikto en Odeso.
• 
  Urbodomo
• 
  Odesa ortodoksa kadetralo
• 
  Bazaro Privoz
• 
  La memorejo de heroa defendo de Odeso
• 
  Odesa funikularo

Noto

Vidu ankaŭ

• Araba kultura centro de Odeso
• Odesa internacia filmfestivalo
• Haveno de Odeso
• Internacia flughaveno Odesa
• Tramtransporto en Odeso
• Trolebusa transporto en Odeso
• 2606 Odessa

Eksteraj ligiloj

• Oficiala retejo
• La retejo pri Odeso kaj ĝia E-vivo (eo) Arkivigite je 2012-03-03 per la retarkivo Wayback Machine
• La Grupo de odesaj esperantistoj ĉe VKontakte.ru (eo, rusa, ukraina)
• La Grupo de odesaj esperantistoj ĉe Vizaĝlibro (eo)
• Esperanta Humurino en Odeso (eo) Arkivigite je 2013-04-14 per la retarkivo Wayback Machine
• Kanto pri Odeso (eo)
• Elektrona mapo de Odeso (angla) Arkivigite je 2010-08-11 per la retarkivo Wayback Machine