Gantz-azido

Gantz-azido asea: 16 karbonoko katea duen azido palmitikoa

Gantz-azidoak kate hidrokarbonatu lineal luzea duten molekula organiko lipidikoak dira, katearen muturrean karboxilo taldea (-COOH) dutenak. Gehienek karbono-kopuru bikoitia dute.

Gantz-azidoen oinarrizko formula kimikoa CH3–(CH2)n–COOH izaten da. Askotan haien formula (R-COOH) moduan idazten da, R gantz azidoen kate hidrokarbonatua izanik.

Ugaztunengan gantz-azidoek lipidoen osaketan parte hartzen dute: glizerolarekin elkartzerakoan triglizerido izeneko molekulak sortu ohi dituzte, ehun adiposoan pilatzen direnak.

Nutrizionalki, heldu baten gomendio dietetikoa, energiaren %30-35 lipidoetatik eskuratzea da.

Motak

Karbonoen arteko lotura kobalentearen arabera, gantz-azidoak bi motakoak izan daitezke:

  • Aseak: karbonoen arteko lotura bakuna da, hau da ez daude lotura bikoitzik eta ingurugiro tenperaturan solidoak izan ohi dira, kate motzekoak salbu.
  • Asegabeak: karbonoen artean lotura bikoitzen bat daukate. Ingurune tenperaturan likidoak izan ohi dira.

Gantz azido asegabeek daukaten lotura bikoitza bi motakoa izan daiteke:

  • Cis gantz azidoak: gantz azido insaturatuak dira eta bi hidrogeno atomoak loturaren alde berean daude. Ukalondo bat sortzen da lotura bikoitzean. Naturan gantz azido gehienak konfigurazio hau daukate.
  • Trans gantz azidoak. Gantz hauek solidifikatzeko helbuarekin hidrogenazioa pairatu duten elikagaiak dira. Iturri nagusia elikagai industrialak dira (%75); batik bat, margarina, opil industrialak eta fast food erako elikagaiak. Osasunari dagokionez ez dira oso osasuntsuak LDL kolesterol mailak igo eta HDL kolesterol mailak jaistea eragiten dutelako. Hau da, gaitz kardiobaskularrak izateko arriskua handitzen dute eta ateroma plaka eta infartuekin erlazionatuta dago.

Gantz Azido Esentzialak [1]

Organismoak Gantz Azido ugari sintetiza ditzake. Hala ere, badaude gantz batzuk gorputzak sintetizatu ezin dituenak eta hauei Gantz Azido Esentzialak deritze. Gantz Azido esentzial hauek, gure gorputzak sintetiza ezin dituenez, dietatik hartu behar ditu. Ganzt Azido esentzialen artean, honako bi hauek daude: [2]

  • n-6 taldeko gantz-azidoak: cis-linoleikotik eratorriak dira (C18:2). Landare olioetan aurki ditzazkegu: ekilorea, artoa, soja eta sojaren eratorri ez hidrogenatuak... Desaturasak C20:4 arakidonikoa eratzea eragiten du (kontrako zentzuan elongasak). Azken honek eikosanoide (gehien eikotrienoak, tronbosanoak, prostagalandinak eta prostaziklinak)izeneko substantzia onuragarriak sortzen ditu. Azido cis-linolekikoa (LA; C18:2) da nagusia eta hemendik desaturasek azido arakidonikoa (AA; C 20:4) sintetizatzen du (kontrako zentzuan elongasak). Azken honek zenbait substantzia onuragarri sortzen ditu eikosanoide izenekoak: eikotrienoak, tronbosanoak, prostagalandinak eta prostaziklinak (gehien). Guzti hauek zelulen arteko komunikazioan eragiten dute eta antiinflamatorio, antiaterogeniko eta antiagreganteak dira, ondorioz bihotzekoa izateko arrisku gutxiagotzen du.
  • n-3 taldeko gantz-azidoak: cis-linoleiko (C18:3). Arrain eta itsas jatorriko beste olio batzuetatik lortu dezakegu; baina alfa-linolenikoa ale-jatorriko olioetan (koltza…) ere aurki ditzakegu. Eikosapentanoikoa eta dokosahexanoikoa eratzen ditu. Azido alfa-linoleikoa  (ALA; C18:3) da nagusia eta hemenik desaturasek azido eikosapentanoikoa (EPA) eta azido dokosahexanoikoa (DHA) sortzen dute. DHA mailak ez daude bakarrik dietagatik baldintzatuta, genetikak ere eragina dauka. Gaixotasun kardiobaskularretan efektu  onuragarriak sortzen dituzte eta zelulen mintzen osagai dira. Nerbio-sistemaren garapena eta erretinaren garapenean onuragarria da.

Gomendio dietetikoak

Heduaroaren nutrizioan

  • Zientzia elkarte eta osasun munduko erakundeen  gomendio dietetikoak:
    • Lipidoek energiaren %35 (%30-35) izan behar dute.
    • SFA eta trans erakoek, energiaren %10 -a baino gutxiago izan behar dute.
    • MUFA gantzak, energiaren %10-20 izate gomendatzen da eta hauek gehien bat oliba olioan aurkitzen dira.
    • PUFA, energiaren %5-10 izantea gomendatzn da. Gantz hauek, fruitu lehorretan, arrainetan (gehien urdinean) edo ekilore olioan aurki daitezke esate baterako.
      • Omega-3: alfa linoleiko 2g/egun; eta omega-3 eikosapentanoiko eta dokosapentanoiko gomendioa 250mg/egun gomendatzen dira. Aldiz, gizonentzat 1,6g/egun eta emakumeentzat 1,1g/egun hartzea gomendatzen dira.
      • Omega-6: azido linoleiko 2g/egun hartzea da gomendioa. Gizonek 17g/egun eta emakumeek 12g/egun hartzeko gomendioa dago.
      • Bi gantz azido hauen ekarpenean oreka mantentzea garrantzitsua da batera lan egiten baitute osasunean. Adibidez, omega-3 gantz azidoak inflamazioak murrizten laguntzen dute eta omega-6 gehiengoek, inflamazioak izatea bultzatzen dute. Oreka eza ondorioz kaltegarria izan daiteke osasunarentzat: erradikal askeen kopurua handitu, lipidoen peroxidazioa, funtzio immunitarioan eragin (hemorragiak agertzeko arriskua handitu dezakete), eikosanoideen eta prostaglandinen sintesia eragotzi... Dieta osasuntsu batek omega-6 gantz azido kantitatea 2-4 aldiz handiagoa izan beharko du omega-3 rekin konparatuz.

Haurdun dauden emakumeak

Hauen gomendioa %3 linoleikoa (omega -3) eta %6 linolenikoa (omega -6) hartzea da, oreka mantentzeko helburuarekin, ama zein umekiaren osasuna babestu dadin.

Gainera, Gantz Azido Aseetan eta kolesterol maila altua duten elikagaiekin kontuz ibili beharra dago.

Edoskitzaroan

n-3 eta n-6 gatz azidoen gomendioak haurdunaldiaren antzerakoak dira. Umearen zelulen eraketarako oso baliagarriak dira eta horregatik amak umeari esnearen bitartez pasatzen dizkio gant azido esentzial hauek.

Haurdunaldian bezala, Gantz Azido Ase eta kolesteroletan aberatsak diren elikagaiekin ontuz ibili behar da

Haurtzaroan

  • Linoleiko/linoleniko= 5/1-15/1 (ama esneak 10/1)
  • Gantz-azido esentzialak %3-6 (Malnutrizio larrietan ingestioa handitu beharko da)
  • Gantz asko eskatzen duten errezetak baztertu
  • Gozoki eta opilen kontsumoa mugatu beharko da azukre sinpleetan eta SFA (PALMA eta KOKO olioak) aberats direlako elikagai hauek eta hiperkolesterolemia eragin dezaketelako, hipergluzemiarekin batera.

Gantz-azidoak elikagaietan

Gantz Azido Aseak

Gantz Azido Aseak gehienbat animalia jatorriko elikagaietatik lortu daitezke, batik bat, haragian, gurinean hestebetaetan edo gantzetan. Bestalde, landare jatrriko elikagaietatik ere etor daiteke, batik bat, koko eta palma olioetatik. Bi gantz hauek elikagai industrian, edo opilgintzan erabiltzen dira elikagai ezberdinak frijitzeko.

Ganzt Azido Asegabeak

Ganzt Azido asegabeak animalia zein landare jatorriko eikagaietatik lortu daiteke. Aguakatea, oliba olioa, ekilore olioa, fruitu lehorrak, arrainak...

  • MUFA: gantz azido monoasegabeak gehinbat landare jatorriko etan (oliba olioan oso ugaria) eta fruitu lehorretan aurki daiteke.
  • PUFA: gant azido poliasegabeak, fruitu lehorretan, arrainean (gehienbat arrain urdinean) eta ekilore olioan aurkitzen dira

Ezaugarriak

Gantz-azidoak anfipatikoak edo bipolarrak dira. Horrek esan nahi du haien molekula zati polarrak dituela (uretan disolbagarriak) eta zati apolarrak (uretan ez-disolbagarriak). Kate hidrokarbonatua da zati apolarra, eta talde karboxiloak (-COOH) talde polarra osatzen du.

Gantz-azidoak uretan sartzen direnean haien molekula urarekiko duen afinitatearen arabera orientatzen da: zati apolarra goiko aldean, uretatik kanpo, eta zati polarra ur barnean.

Urtze puntua

Zenbat eta luzeagoa izan gantz-azidoaren molekula (hots, zenbat eta pisu molekular handiagokoa) orduan eta altuagoa bere urtze-puntua. Era berean, zenbat eta lotura bikoitz gehiago izan, are eta baxuagoa urtze-puntu hori (horregatik likidoak dira asegabe gehienak).

Lipido aseak, trans gantzak eta kolesterola

SFA eta kolesterol ugariko dietek kardiopatia iskemikoa pairatzeko arriskua areagotu eta arrisku faktore garrantzitsuena LDL maila altua da.

  • SFA ingestak LDL maila igo.
  • SFA %1 igotzeak LDL %2 areagotuzen du.
  • SFA %1 jaisteak LDL %2 jaistea eragiten du.
  • PALMITIKOAK eta MIRISTIKOAK LDL eta kolesterol  totala igotzeko gaitasun handiena daukate.
  • ESTEARIKOAK ez du kolesterolean eragiten, berehala  oleiko bilakatzen delako organismoan.

Gantz Azido Asegabeak

Gantz Azido poliasegabe kantitate egokiak hartzeak, oso papel garrantzitsua dauka osasunaren eraginean:

  • Garun funtzioaren garapen eta mantenimendu egokia.
  • Ikusmena.
  • Hantura eta erantzun immunitarioa.
  • Hormonen sintesia.
  • Presio arteriala normal mantentzea.
  • Triglizerdioen kontzentrazioa normala mantentzea.

Erreferentziak

  1. ↑ (PDF) Acidos Grasoso Esenciales. (Noiz kontsultatua: 2018/03/02).
  2. ↑ (PDF) Acidos Grasoso Esenciales. (Noiz kontsultatua: 2018/03/03).

Kanpo estekak

Gai honi buruzko informazio gehiago lor dezakezu Scholian


Lipidoak