William Wyler

William Wyler
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Mulhouse, 1902ko uztailaren 1a
Herrialdea	Suitza  Ameriketako Estatu Batuak  (1928 -
Lehen hizkuntza	alemana ingelesa Yiddisha
Heriotza	Los Angeles, 1981eko uztailaren 27a (79 urte)
Hobiratze lekua	Forest Lawn Memorial Park
Heriotza modua	berezko heriotza: miokardio infartu akutua
Familia
Ezkontidea(k)	Margaret Sullavan  (1934ko azaroaren 25a -  1936ko martxoaren 13a) Margaret Tallichet  (1938ko urriaren 23a -  1981eko uztailaren 27a)
Seme-alabak	ikusi Catherine Wyler (en)
Haurrideak	ikusi Robert Wyler
Familia	ikusi Carl Laemmle (izter-lehengusu) Cathy O'Donnell (ezkonahizpa)
Hezkuntza
Heziketa	Parisko Kontserbatorioa
Hizkuntzak	alemana frantsesa ingelesa Yiddisha
Jarduerak
Jarduerak	gidoilaria, zinema ekoizlea, zinema aktorea, film-zuzendaria, aktorea eta errealizadorea
Lan nabarmenak	ikusi The Collector The Children's Hour Ben-Hur The Big Country Friendly Persuasion The Desperate Hours (en) Roman Holiday Carrie (en) Detective Story (1951ko filma) The Heiress The Best Years of Our Lives Mrs. Miniver The Little Foxes The Westerner (1940ko filma) The Letter Wuthering Heights (1939ko filma) Jezebel These Three (en)
Jasotako sariak	ikusi Directors Guild of America Award Zuzendari onenaren Oscar Saria  (1943, 1958) : Mrs. Miniver Zuzendari onenaren Oscar Saria  (1947) : The Best Years of Our Lives Zuzendari onenaren Oscar Saria  : Ben-Hur AFI Life Achievement Award  (1976) Golden Plate Award  (1960) Irving G. Thalberg Memorial Award  (1965) Izarra Hollywoodeko Ospearen pasealekuan Urrezko Palma  (1957) : Friendly Persuasion BAFTA Award for Best Direction  (1960) : Ben-Hur Zuzendari onenaren Urrezko Globo Saria  (1960) : Ben-Hur Urrezko Globo Sariak  (1960)
Zerbitzu militarra
Parte hartutako gatazkak	Bigarren Mundu Gerra
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	judaismoa

William Wyler^[1] (Mülhausen, Alsazia, 1902ko uztailaren 1a - Los Angeles, Kalifornia, 1981eko uztailaren 27a) film zuzendaria izan zen. Ezaguna zen film baten ekoizpeneko pauso guztien gainean zeukan kontrol zorrotza. Hori dela eta, eszenak etengabe errepikatzen zituen, aktoreen eta langile teknikoen etsipenerako. Baina aldi berean, arrakasta handia izan zuen bai kritikagileen bai ikusleen artean. Haren lan nabarmenak dira Ben-Hur (1959), The Best Years of Our Lives (1946), edo Mrs. Miniver (1942); hirurok Oskar sarietako zuzendari onenaren zein film onenaren sariak jaso zituzten. Wylerren beste lan ezagun eta bikain batzuk hauexek izan ziren: Funny Girl (1968), How to Steal a Million (1966), The Big Country (1958), Roman Holiday (1953), The Heiress (1949), The Little Foxes (1941), The Letter (1940), The Westerner (1940), Wuthering Heights (1939), Jezebel (1938), Dodsworth (1936), eta Hell's Heroes (1930).

Wyler, Wilhem Weiller jaiotzez, 1902an jaio zen Mulhouseko familia judu baten baitan, Frantziako Alsazia eskualdeko hiri batean (Frantzia eta Prusiaren arteko gerraz geroztik Alemaniako Inperioaren parte zena). Aita Leopold Weiller (1864-1939) judu suitzarra zen, Endingenen jaioa, eta ama Melanie Auerbach (1878-1955) judu alemaniarra zen, Stuttgarten jaioa. Alemaneraz eta frantsesez ikasi zuen Lausanan (Suitza), merkataritza ikasi zuen, eta gero biolina ikasi zuen Parisko kontserbatorioan. Carl Laemmle, Universal Pictures estudioen sortzailearekin senidetuta zegoen, amaren bidez eta 1921ean, Wyler Estatu Batuetara joan zen Laemmlek bidaia ordainduta harekin lanean jarduteko. 1928an, estatubatuar hiritar naturalizatu bihurtu zen.

Laster erakutsi zuen artisau trebea eta eszenako zuzendari zorrotza zela, eta 1930eko hamarkadaren hasieran Unibertsaleko aktiborik onenetako bat bihurtu zen, The Love Trap (1929), Hell 's Heroes (1930), Tom Brown of Culver (1932) eta The Good Fairy (1935) filmak zuzenduz.

Geroago Samuel Goldwynek kontratatu zuen eta kalitate handiko filmak zuzendu zituen: These Three (1936), Come and Get It (1936), Dodsworth (1936), Dead End (1937), Jezebel (1938), Wuthering Heights (1939), The Letter (1940), The Westerner (1940) eta The Little Foxes (1941).

Artisau eta eszena-zuzendari zorrotza zela laster frogatu zuen, eta, 1930eko hamarkadaren hasieran, Universal-en, zinema-ekoizle etxearen, aktibo onenetarikoa bihurtu zen, The Love Trap (1929), Hell's Heroes (1930), Tom Brown of Culver (1932) eta The Good Fairy (1935).

Beranduago, Samuel Goldwyn-ek kontratatu zuen, eta kalitate handiko filmak zuzendu zituen, hala nola These Three (1936), Come and Get It (1936), Dodsworth (1936), Dead End (1937), Jezebel (1938), Wuthering Heights (1939) bezalako maisulana, The Letter (1940), The Westerner (1940) eta The Little Foxes (1941). Bette Davis aktore mitiko eta famatuak hainbatetan esan zuen hura izan zela zuzen eta guztiz egokiro zuzentzen jakin izan zuen zuzendari bakarra.

1942 eta 1945 bitartean, Wyler Estatu Batuetako Armadako Aire Gorputzean sartu zen komandante mailarekin, eta, gerrak iraun zuen bitartean, bi dokumental eta fikziozko bi film zuzendu zituen. Bi dokumentalak aire fronte ezberdinetan filmatu ziren. Lehen dokumentala, Memphis Belle: A Story of a Flying Fortress, Ingalaterran eta Alemaniako zeruetan filmatu zen 1943an, eta, 1944an, Ameriketako antzokietan ikusi zen. B-17 Memphis Belle bonbardatzaile ospetsuan filmatu zuten etsaien lurraldearen gaineko azken bonbardaketa-misioan, eta misio horrek nahitaezko hogeita bost misio-zikloa bete zuen lehen bonbardatzaile amerikarra bihurtu zuen. Misio hartatik urradura bakar bat ere gabe eta bere tripulazioa osasun ezin hobean zegoela itzuli zen, baina Memphis Belle fikziozko filmak (1990ekoa) azken misio hori dramatizatu zuen arrazoi komertzialak zirela medio, etsaien suteek hegazkinean eragindako kalteaz eta zaurituak zituelarik. Bigarren dokumentala, Thunderbolt!, beste aire fronte batean filmatu zen: P-47 Thunderbolt ehiza-hegazkinek egindako metrailaketa eta bonbardaketa ekintzena, 1944ko lehen hilabeteetan, Italian, Strangle operazioan iparraldetik lehorrez zetozen alemaniar hornidura moztuz. Dokumental hori ez zen Estatu Batuetako aretoetan eman 1947ra arte, gerra amaitu eta gero.

Wylerrek, gerra garaian egin zituen fikziozko bi filmak, borrokarako prestatzen ari zela, nazio aldartearen egoera jaso zuten lehenetakoak izan ziren, eta, lau urte beranduago, bakerako, Mrs. Miniver (1942), klase ertaineko familia ingeles baten istorioa kontatzen du, zeinak Europako gerrara egokitzen eta amerikar publikoa gerra garaian bizitzeko prestatzen laguntzen zuen (eta, bide batez, britainiarrei laguntza sustatzen zien). Bigarrenak, The Best Years of Our Lives (1946an estreinatua), etxera itzuli ziren hiru beteranoren istorioa kontatzen du, bizitza zibilera egokitu nahian eta dramatizatuz beteranoak itzultzearen arazoak gatazka garaian etxean geratu zirenekin. Wylerrek bi filmengatik zuzendari onenaren eta film onenaren Oscar sariak jaso zituen.

1950eko eta 1960ko hamarkadetan, Wylerrek kritikak laudatutako film sorta bat zuzendu zuen; besteak beste, Detective Story (1951), Cannesen, emakumezko aktore onenaren saria irabazi zuen Lee Grant-i esker; Roman Holiday (1953), Audrey Hepburn publiko estatubatuarrari ezagutarazi eta bere lehen Oscarra irabaztera eraman zuena; The Heiress, zeinarekin Olivia de Havillandek bere bigarren Oscarra irabaziko zuen, Friendly Persuasion (1956); film horrekin, Wylerrek Urrezko Palma irabaziko zuen Canneseko zinema-jaialdian eta Ben-Hur 1959ko edizioko ia Oscar guztiak irabazi zituena. Irabazitako hamaika sariak bitan baino ez dira parekatu: Titanic 1997an eta Eraztunen Jauna: Erregearen itzulera 2003an.

Bere azken etapan, Wylerrek interes nabarmeneko filmak zuzentzen jarraitu zuen, hala nola The Children's Hour, 1961, Audrey Hepburn eta Shirley MacLainerekin lesbianismoari erreferentzia egiten dion film polemikoa; The Collector (1965) Terence Stamp-ekin (Pedro Almodóvar Atame! filma egiteko inspiratu zen argumentua), eta Funny Girl (1968) film musikala, Barbra Streisand-en zine-debuta suposatu zuena Omar Sharif aktoreak lagunduta.

1965ean, Wylerri Irving Thalberg Memorial Award saria eman zioten bizitza osoko lorpenengatik. Hamaika urte geroago, American Film Institute-ren Lifetime Achievement Award saria jaso zuen. Irabazi zituen Oscar sariez gain, bere hamar film film onenaren izendapena jaso zuten. Zuzendari onenaren hamabi izendapen jaso zituen hiru aldiz irabazita, eta, bere aktoreetatik hiru dozena, sarirako izendatuak izan dira, edo irabazi dute..

Wyler, denbora labur batean, Margaret Sullavanekin ezkonduta egon zen (1934ko azaroaren 25etik 1936ko martxoaren 13ra); gero, Margaret Tallichet-ekin, 1938ko urriaren 23tik, hil arte egon zen ezkonduta; ezkontza arrakastatsua izan zen, eta lau seme-alaba izan zituzten. 1981eko uztailaren 24an, Wyler, bere alaba Catherine Wyler ekoizlearekin batera, PBSko bere bizitzari eta ibilbideari buruzko dokumental baterako (William Wylerrek zuzendua) elkarrizketatu zuten. Hiru egun geroago, Wyler, bihotzekoak jota, hil zen. Wylerren azken hitzak filmean, bere «hurrengo filma» zuzentzeko ikuspegiari buruzkoak ziren... Going Home». Wyler Glendaleko (Kalifornia) Forest Lawn Memorial Park hilerrian lurperatu zuten.

Wyler izan da Oscar sarietan zuzendari izendatuena: 12 alditan proposatu zuten haren izena. Eta lortu hirutan lortu zuen (Ben Hur, The Best Years of Our Lives, eta Mrs. Miniver). Bestetik, Wylerren lanek guztira hogeita hamasei izendapen jaso zituzten, eta horietatik hamalauk saria. 1976an Oscar sari honorifikoa jaso zuen, beraren ibilbide osoari aitortza eginez.

Ikusi William Wylerren filmak

Taula honetan ikus daitezke filmaren bi aktore, enpresa ekoizlea eta beste izenburuak beste hizkuntza batera itzuli bada (gaztelania, frantsesa, euskara, katalana edo galiziera):

• Anderegg, Michael A. William Wyler. Boston: Twayne Publishers, 1979. ISBN 0-8057-9268-6.
• Freer, Ian. Movie Makers: 50 Iconic Directors. London: Quercus Publishers, 2009. ISBN 978-1-84724-512-0
• Herman, Jan. A Talent for Trouble: The Life of Hollywood's Most Acclaimed Director. New York: G.P. Putnam's Sons, 1995. ISBN 0-399-14012-3.
• Madsen, Axel. William Wyler: the Authorized Biography. New York: Thomas Y. Crowell, 1973. ISBN 0-491-01302-7.
• Marcus, Daniel. “William Wyler’s World War II Films and the Bombing of Civilian Populations.” Historical Journal of Film, Radio, and Television, 29, March 2009, pp. 79–90.
• Wakeman, John, ed. World Film Directors: Vol. I, 1890-1945. New York: H.W. Wilson Co., 1987. ISBN 978-0-8242-0757-1.

• (Ingelesez) Aktorearen IMDB webguneko fitxa.^{[Betiko hautsitako esteka]}