اکسایش الکل
اکسایش یا اکسید کردن الکل یکی از واکنش‌های آلی مهم است. الکل‌های نوع یک (R-CH۲-OH) پس از اکسید شدن می‌توانند به آلدهید (R-CHO) یا کربوکسیلیک اسید (R-CO۲H) تبدیل شود درحالی که الکل‌های نوع دو (R۱R۲CH-OH) معمولاً پس از اکسید شدن تولید کتون (R۱R۲C=O) می‌کنند. الکل‌های نوع سه (R۱R۲R۳C-OH) نسبت به واکنش با اکسیژن مقاومت نشان می‌دهند.
اکسید شدن مستقیم الکل‌های نوع نخست و تولید کربوکسیلیک اسید، معمولاً از راه آلدهید منطبق بر آن صورت می‌گیرد و در اینجا بوسیلهٔ آلدهید هیدرات (R-CH(OH)۲) و با واکنش با آب انجام می‌شود پیش از آنکه واکنش اکسید شدگی و تولید کربوکسیلیک اسید بیش تر، جلو رود.
می‌توان در مرحلهٔ آلدهید با نرساندن آب به واکنش از پیشرفت واکنش اکسید شدگی الکل نوع نخست جلوگیری کرد و به این ترتیب هیچ آلدهید هیدراتی تولید نمی‌شود.
اکسایش به آلدهیدها
واکنشگرهای نابی که برای واکنش الکل‌های نوع یک و تولید آلدهیدها کاربرد دارند برای اکسیدشدگی الکل‌های نوع دو و تولید کتون نیز مناسب‌اند. این واکنشگرها عبارتند از:
- واکنشگرهای ناب با پایهٔ کروم مانند واکنشگر کالینز (CrO۳·Py۲)، واکنشگر کورنفورث (PDC) و پیریدینیوم کلروکرومات (PCC)
- دی‌متیل سولفوکسید (DMSO) فعال شده که از واکنش میان DMSO با الکتروفیل‌هایی مانند اکسالیل کلرید و کربودی ایمید (روش اکسایش فیتزنر–موفات) یا کمپلکس SO۳·Py (روش اکسایش پاریخ–دورینگ) نتیجه می‌شود.
- ترکیب‌های یُدی با ظرفیت بسیار بالا (hypervalent iodine) مانند ۲-یدوکسی‌بنزوئیک اسید یا پریدینان دس–مارتین.
- TPAPهای کاتالیک در حضور اِن-متیل‌مورفولین اِن-اکسید یا NMO فراوان (روش اکسایش لی)
- TEMPOهای کاتالیک در حضور آب ژاول (NaOCl) فراوان (روش اکسیدشدگی آنلی)
الکل‌های آلیلیک و بنزیلیک با استفاده از بعضی اکسیدکننده‌های ویژه مانند دی‌اکسید منگنز (MnO۲)، می‌توانند در حضور دیگر الکل‌ها اکسید شوند.
اکسایش به کتون‌ها
واکنشگرهایی که برای اکسید شدن الکل‌های نوع دو و ایجاد کتون مناسب اند ولی برای نوع یک و تولید آلدهید چندان کارآمد نیستند عبارتند از: کروم تری‌اکسید (CrO۳) در مخلوطی از اسید سولفوریک و استون (روش اکسایش جونز) و برخی کتون‌ها مانند سیکلوهگزانون در حضور آلومینیوم ایزوپروپوکسید (روش اکسایش اوپناور). روش دیگر عبارت است از اکسید شدگی به روش اکسوآمونیوم کاتالیزشده.
اکسایش به کربوکسیلیک اسیدها
برای اکسایش مستقیم الکل‌های نوع اول و تولید کربوکسیلیک اسید از واکنشگرهای زیر استفاده می‌شود:
- پتاسیم پرمنگنات (KMnO4)؛
- اکسایش جونز؛
- PDC در DMF؛
- Heyns oxidation؛
- سدیم هیپوکلریت؛
- روتنیم تتراکسید (RuO4)؛
- یا TEMPO.
منبع
- March, Jerry (1985), Advanced Organic Chemistry: Reactions, Mechanisms, and Structure (3rd ed.), New York: Wiley, ISBN 0-471-85472-7
| برپایهٔ استفاده |
| ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| الکل نوع یک (۱°) |
| ||||||||||||||||
| الکل‌های نوع دو (۲°) | |||||||||||||||||
| الکل‌های نوع سه (۳°) |
| ||||||||||||||||
| الکل‌های هیدریک |
| ||||||||||||||||
| امیل الکل‌ها | |||||||||||||||||
| آروماتیک الکل‌ها | |||||||||||||||||
| الکل‌های چرب شاخهای و غیراشباع |
| ||||||||||||||||
| الکل‌های قندی |
| ||||||||||||||||
| الکل‌های ترپن |
| ||||||||||||||||
| دیالکلها |
| ||||||||||||||||
| فلوئورو الکل‌ها |
| ||||||||||||||||
| آمادهسازی | |||||||||||||||||
| واکنشها |
| ||||||||||||||||
