Cicearó
Ba státaire, dlíodóir, teoiriceoir polaitiúil agus fealsamh Rómhánach é Marcus Tullius Cicero[1] (3 Eanáir, 106 RC - 7 Nollaig, 43 RC).
Glactar go forleathan leis mar dhuine de na príomh-óráidithe Laidine agus de na scríbhneoirí móra sa teanga, agus is clasaicigh iad a chuid aistí.[2][3] Tá sé ina bhun-údar ag an bprós Rómhánach; dá bharr sin tá a chuid saothar pinn mar bhunús ag formhór litríocht na hEorpa le dhá mhíle bliain. Níorbh fhéidir a stíl a shárú ar ghontacht, ar shoiléireacht, ar áilneach, ar oiriúnacht.
Is gnéithe buana den oidhreacht a d'fhág Cicearó iad oiriúnú na Laidine chun coincheapa fealsúnachta a tháinig ó na Gréagaigh a chur in iúl agus, go háirithe, an ról atá ag an dlí nádúrtha i smaointeoireacht an Iarthair maidir leis an moráltacht, leis an dlí agus leis an bpolaitíocht.[4]
Saol
Rugadh Marcus Tullius Cicearó ar 3 Eanáir, 106 RC in Arpinum (Arpino an lae inniu), baile cnoic deas 100 ciliméadar (70 míle) aneas ón Róimh. Bhain sé le treibh Cornelia. Tagann a shloinne pearsanta ón Laidin do chickpea, cicer.
I gcúrsaí polaitíochta bhí Cicearó ag dul go tréan ar son na Poblachta agus in aghaidh na deachtóireachta.
Táinseamh Chatilína
Nuair a rinne Lucius Sergius Catilina iarracht cumhacht a shealbhú agus deireadh a chur le poblacht na Róimhe, ba é Cicearó a chuir faoi chois an chomhcheilg seo le feabhas a reitrice agus a óráidíochta.
Chreid Cicearó go gcuimhneofaí go deo air as an Róimh a thabhairt slán ó dhream creachadóirí is rachmasóirí den uasalaicme.[2] Chonaiceadar siúd lena gcumhacht féin a bhuanú is bunreacht na cathrach a threascairt. Is le beart a chuid óráidíochta mar atá le fáil i dTáinseamh Chatilina, d’éirigh le Cicearó a gcomhcheilg i gcoinne na Stát a thabhairt chun solais is lucht na comhcheilge a chur chun báis.
Iúil Caesar
Ní raibh Cicearó róchairdiúil le Caesar ach an oiread, ó nár thaitin deachtóireacht Caesar leis, mar phoblachtánach.
Bású
Le linn an chogaidh chathartha i ndiaidh bhás Caesar, chuir Cicearó in aghaidh Marcus Antonius. Faraor d'fhág a dhearcadh polaitiúil san fhaopach é agus mar sin, feallmharaíodh é, ar ordú ó Antonius. Baineadh an cloigeann de ar 7 Nollaig 43 RC, agus in aois 63 bliain dó ag an am
Fealsúnacht
Ba é Cicearó a chuir príomhscoileanna na fealsúnachta Gréagaí in aithne do mhuintir na Róimhe, agus ba spreagadh dó teanga na bhfealsún Gréagach téarmaí nua a chumadh le haghaidh lucht labhartha na Laidine.
Chuir Chicearó coincheap “Humanitas” (cineáltas daonna agus caoinbhéasa morálta) leis na seansuáilcí Rómhánacha “Pietas” (diagacht) agus “Gravitas” (dínit),[5]
Tionchar
Bhí tionchar Chicearó ar fhorbairt agus ar stíl a theanga chomh mór millteanach is go n-úsáideann a lán teangacha Eorpacha i gcónaí téarmaí Laidine a tháinig ó pheann Chicearó: focail de chuid Chicearó iad humanitas (daonnacht), qualitas (cáilíocht), quantitas (cainníocht) agus essentia (eisint, bunbhrí, bunchiall, éirim an scéil), mar shampla.
Deirtear gurbh iad litreacha Chicearó, ar tháinig Francesco Petrarca, an file Iodálach a dtugtar "athair an daonnachais" air, orthu, - gurbh iad na litreacha seo a chuir tús leis an Renaissance san Iodáil. Dúirt an scoláire Polannach Tadeusz Zieliński gurbh é an rud a bhí i gceist leis an Renaissance ná gur chuir na daoine suim nua i saothar Chicearó, agus nár tháinig athbheochan na seanársaíochta clasaicí - an chultúir shean-Rómhánaigh agus shean-Ghréagaigh - ach sna sálaí ag athbheochan Chicearó.
Chuaigh saothar Chicearó i bhfeidhm ar smaointeoirí na hochtú haoise déag ach go háirithe, cosúil le Montesquieu, David Hume, agus John Locke. Inniu féin is é saothar Chicearó an fhoinse is cuimsithí dá bhfuil againn ar imeachtaí agus ar chultúr na sean-Róimhe roimh ré na n-impirí.
Féach freisin
- Scrúdaigh ár n-Ollamh W.N. Osborough an chaoi ar luadh saothair de chuid Chicearó agus de chuid údar clasaiceach eile ag na breithiúna, i measc na n-ábhar a phléitear ina leabhar, Literature, Judges and the Law (Four Courts Press, 2008).[6]
Tagairtí
- ↑ Tully an leagan a úsáideann sean-údair Bhéarla
- ↑ 2.0 2.1 Dómhnall Ó Mathghamhna, 1928 (athfhoilsiú: Risteárd Mac Annraoi, 2020). "Táinseamh Chatilína" (ga). Aistriú Litríochta. Dáta rochtana: 2020-12-07.
- ↑ Marcas Túillias Cicearó agus Risteárd Mac Annraoi (2020-11-14). "Táinseamh Chatilína" (ga). Litríocht. Dáta rochtana: 2020-12-07.
- ↑ Scoil Dlí COBÁC. "M Tullius Cicero (106 - 43 av. J.-C.)" (ga). www.facebook.com. Dáta rochtana: 2020-12-07.
- ↑ education.ie. "Teastas Sóisearach -TREOIRLÍNTE DO MHÚINTEOIRÍ" (ga). yumpu.com. Dáta rochtana: 2020-12-07.
- ↑ W. N. Osborough (2008). "Literature, Judges and the Law" (as en). Four Courts Press.
Litríocht na Sean-Róimhe | ||
|---|---|---|
 · Tréimhse chlasaiceach ar na blianta 100 RC - 150 AD ·  ·  ·  | ||
| Na húdair Chlasaiceacha ba thábhachtaí ·  | Cicearó · Veirgil · Óivid · Horatius · Catullus · Iúil Caesar · Sallustius · Livias · Seneca · Suetonius · Tacitus · Plinias Mór · Plinias Óg · Propertius · Tibullus · Lucretius · Martialis · Aulus Gellius | |