Սիմֆոնիա № 7 (Շոստակովիչ)

Սիմֆոնիա № 7 անգլ.՝ Symphony No. 7
Ձև	երաժշտական գործ/ստեղծագործություն
Ժանր	սիմֆոնիա
Կոմպոզիտոր	Դմիտրի Շոստակովիչ
Մասերի քանակ	4 movement[1]
Տևողություն	80 րոպե[1]
Ստեղծման տարեթիվ	1941[1]
Առաջնախաղի տարեթիվ	մարտի 5, 1942
Հրատարակման տարեթիվ	դեկտեմբեր 1941
Տոնայնություն	Դո մաժոր[1]
Երաժշտական գործիքներ	Սիմֆոնիկ նվագախումբ[1]

Դմիտրի Շոստակովիչի յոթերորդ սիմֆոնիան մի վսեմ դյուցազներգություն է սովետական ժողովրդի հայրենասիրության, ուժեղ կամքի և հերոսության մասին։ 1941 թվականի Հայրենական մեծ պատերազմի առաջին իսկ օրերից Շոստակովիչը ցանկանում էր ֆաշիզմի դեմ մղվող պատերազմին նվիրված մի ստեղծագործություն գրել^[2][3] ։ Թշնամու կողմից շրջափակված Լենինգրադում, նա ստեղծում է իր 7-րդ սիմֆոնիան, որը «Լենինգրադյան» անվանումը ստացավ։ Ստեղծագործության մեջ գեղարվեստական մեծ վարպետությամբ կոմպոզիտորը պատկերել է խաղաղ, ստեղծագործ աշխատանքով զբաղված սովետական ժողովրդին և հակադրել նրան բարբարոս ու դաժան թշնամուն։

Շոստակովիչն իր առջև խնդիր չէր դրել սիմֆոնիայում վերարտադրել պատերազմական գործողությունների ընթացքը ՝ ինքնաթիռների աղմուկը, թնդանոթների հրաձգությունը, տանկերի դղրդյունը։ Ազդեցիկ և ներգործուն երաժշտության միջոցով նա արտահայտել է պատերազմական տարիների դաժան և սարսափելի իրադարձությունների բովանդակությունը^[4]։

Շոստակովիչի սիմֆոնիաները մեծ ազդեցություն են ունեցել շատ կոմպոզիտորների վրա, այդ թվում՝ ավստրիացի երգահաններ Անտոն Բրուքների, Գուստավ Մալերի և ռուս կոմպոզիտոր, դաշնակահար Իգոր Ստրավինսկու վրա։

Այս ստեղծագործությունը Շոստակովիչի ամենաերկար սիֆոնիան է, և ռեպերտուարը նույնպես ամենաերկարներից մեկն է, մոտավորապես մեկ ժամ տասնհինգ րոպե տևողությամբ։

Սիմֆոնիան բացկացած է չորս մասից.

1.Ալլեգրո

2.Մոդերատո

3.Ադաջիո

4․Ալլեգրո նոն-տրոպպո

Առաջին մասում կոմպոզիտորը ներկայացնում է, թե ինչպես խաղաղ երկիր ներխուժեց ահեղ պատերազմը, և թե ինչպիսի խիզախություն ցուցաբերեցին սովետական մարդիկ, ինչեր տեսան պատերազմի ժամանակ։

Երկրորդ մասում մեղմ երաժշտությունը քնարական հիշողություններ է արթնացնում։

Երրորդ մասում կոմպոզիտորը նկարագրում է հայրենի բնությունը։

Սիմֆոնիայի այս մասում արտահայտված են բնության առջև խոնարհվելու, նրա տեսարաններով զմայլվելու մարդկանց վսեմ զգացումները։ - Դ․Շոստակովիչ

Չորրորդ մասը սկսվում է երրորդ մասից անմիջապես հետո։ Այս մասն առաջին մասի հետ միասին բացահայտում է սիմֆոնիայի հիմնական բովանդակությունը։ Առաջին մասում կոմպոզիտորը պատկերել է պայքարը՝ հանուն կյանքի և խաղաղության, իսկ չորրորդ մասում՝ արտահայել է գալիք հաղթանակը։ Այն ավարտվում է հերոսական և հաղթական բնույթ ունեցող ապոթեոզը հանդիսացող թեմայի հաղթական հնչողությամբ։

Allegretto, C-dur

Այս մասը գրված է սոնատային ձևով։ Նախկինում այն անվանվել է «Պատերազմ»^[5]։ Նրա էքսպոզիցիան պատկերում է խաղաղ և ստեղծագործ աշխատանքով զբաղված սովետական մարդկանց և նրանց պարզ աշխարհը։

Գլխավոր թեման հանգիստ է, մարմնավորում է էներգիայով լի ստեղծագործ մարդու ներքին ազատությունն ու նպատակասլացությունը։ Մեղեդին զարգանում է լայն ինտերվալային քայլերով, յուրահատուկ լադային լարվածությամբ, ստեղծված է դո-մաժոր դիատոնիկ լադում ֆա դիեզի առկայությամբ, ինչպես նաև համանուն դո-մինորի հակադրությամբ։ Այն ներքին շարժումով ու զարգացումով եռամասանի կառուցվածք է։

Օժանդակ թեման շարունակում է մնալ հանդարտ։ Ցածր ձայներում, հանգիստ և համաչափ ենթաձայների հնչողության ներքո, հնչում է արտահայտիչ և քնարական մի մեղեդի։ Բնության հանգիստ պատկերների վերարտադրությամբ Շոստակովիչն ընդգծում է ստեղծարար կյանքով ապրող մարդկանց հոգեկան հավասարակշռվածությունն ու ներդաշնակությունը։ Այդ խաղաղ իրականությունը պատկերող երաժշտության մեջ մուտք է գործում օտար, հազիվ նշմարելի թմբուկի դոփդոփյունը։ Սկսվում է սիմֆոնիայի առաջին մասի կենտրոնական էպիզոդը, որը նվիրված է պատերազմի, թշնամու հանցավոր ուժի հետևողական բացահայտմանը։ Պատերազմի ահարկու թեման այս էպիզոդում հնչում է տասներկու անգամ՝ թեմայի շարադրանքին հաջորդում են տասնմեկ վարիացիաներ։

Սկզբում թեման հնչում է միաձայն, հազիվ լսելի թմբուկի նվագակցության ներքո։ Սակայն աստիճանաբար, թեմայի յուրաքանչյուր նոր կրկնության հետ փոխվում է նրա հնչողությունը։ Թշնամու հարձակումը պատկերելու համար, կոմպոզիտորն ամեն անգամ տարբեր գործիքների միջոցով ստեղծում է նոր տեմբրային, հարմոնիկ, ֆակտուրային վարիացիաներ։ Չփոխելով թեմայի մեղեդին, հիմնական ՝ մի բեմոլ մաժոր տոնայնությունը, կոմպոզիտորն աստիճանաբար ուժեղացնում է յուրաքանչյուր վարիացիայի հնչողությունը, ընդգծելով պատերազմի թեմայի կոպիտ բնույթը։ Պղնձյա-փողային գործիքների հզոր հնչողությամբ մուտք է գործում մի նոր թեմա՝ «դիմադրության թեման», որն ասես, կասեցնում է պատերազմի թեմայի հաղթական թվացող երթը։ Այստեղ սկսվում է առաջին մասի ամենալարված բաժինը։ Սուր դիսոնանս հնչողություններով երաժշտությանը հաջորդում է ողբերգական մի մաս, որն ըստ կոմպոզիտորի «Ռեքվիեմ է, նվիրված պատերազմի զոհերին»։

Ռեքվիեմին հաջորդում է էլ ավելի ողբերգական մի հատված։ Քնարական օժանդակ թեման այստեղ հնչում է մենակատարի ֆագոտի մոտ, լարային գործիքների և դաշնամուրի նվագակցության ներքո։

Չնայած ռեպրիզայում արտահայտված ծանր ողբերգական ապրումներին, սիմֆոնիայի առաջին մասն ավարտվում է հանդարտ երաժշտությամբ։

Moderato — Poco allegretto Երկրորդ մասն ամենակարճն է և տևում է 10-15 րոպե։ Այն սկզբում անվանվել է «Հիշողություններ»^[6]։

Այս մասը սկսվում է սկերցոյով, խաղաղ և աշխույժ թեմայով։ Ջութակների մուտքով է սկսվում Ֆուգան։ Մի քանի րոպե անց հնչում է ուժգին վարիացիան՝ մենակատար հոբոյի կատարմամբ, այնուհետև մյուս գործիքները շարունակում են մեղեդին։ Այստեղ թեման առաջին մասի հարցակողական թեմայից տարբերվում է։

Երրորդ մասը որոշ չափով նման է երկրորդ մասի սկզբին^[7]։

Adagio Երրորդ մասը բավականին նման է երկրորդ մասին և տևում է 15-20 րոպե։ Այն սկսվում է սկզբնական թեմայով, իսկ միջին հատվածն ավելի արագ է։ Սկզբում այս մասն ունեցել է «Հայրենի տարածքներ» անվանումը^[6]։ Կոմպոզիտորն այստեղ ցանկացել է պատկերել Լենինգրադը մթնշաղի ժամանակ և Նևա գետի դանդաղ հոսքը։ Փայտե-փողային գործիքների դանդաղ նվագակցությամբ, երկարատև նոտաներով, շեփորների ուղեկցությամբ սկսվում է երրորդ մասը։ Փայտե և պղնձե փողային գործիքները կրկնում են լարային թեմաները այլ կարճ վարիացիաներով^[8]։

Allegro non troppo Չորրորդ մասը տևում է 15*20 րոպե, և նախկինում կոչվել է «Հաղթանակ»^[9], որը սկսվում է շատ հանդարտ երաժշտությամբ և հասնում բարձրության։ Բարձր նոտաներով շարունակվում է մեղեդին և ուղեկցվում է փայտե-փողային գործիքներով։ Ցածր լարային գործիքները հանկարծ սկսում են արագ քայլերգանման տոնայնությամբ։

Ստեղծագործությունը գրված է․

Փայտե-փողային երաժշտական գործիքներ

• Երեք ֆլեյտա
• Երկու հոբոյ
• Անգլիական եղջրափողեր
• Երեք Կլառնետ
• Երկու ֆագոտ
• Կոնտրաֆագոտ

Պղնձե-փողային երաժշտական գործիքներ

• Վեց շեփոր
• Վեց տրոմբոն
• Ութ գալարափող
• Տուբա

Հարվածային գործիքներ

• Հինգ լիտավր
• Մեծ թմբուկ
• Փոքր թմբուկ
• Ափսե
• Գոնգ
• Եռանկյունի
• Դափ
• Քսիլոֆոն

Սեղնաշարային գործիքներ

• Դաշնամուր

Լարային գործիքներ

• Երկու տավիղ
• Տասնվեց առաջին ջութակ
• Տասնչորս երկրորդ ջութակ
• Տասներկու ալտ
• Տասը թավջութակ
• Ութ Կոնտրաբաս

Սիմֆոնիայի պրեմիերան տեղի է ունեցել 1942 թվականի մարտի 5-ին Կույբիշևում, որտեղ և Ռուսաստանի օպերայի և բալետի պետական ակադեմիական թատրոնի խումբն այդ ժամանակ Էվակուացման մեջ էր։ Սիմֆոնիան առաջին անգամ ներկայացվել է ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ, խորհրդային դիրիժոր Սամուիլ Սամոսուդի ղեկավարությամբ^[10]։

Այն ներկայացվել է ԽՍՀՄ-ի տարածքում, իսկ ավելի ուշ, նաև արևելքում։

Պրեմիերաներ են տեղի է ունեցել․

• Մոսկվայում 1942 թվականի մարտի 29-ին, Միությունների տան դահլիճում, Չայկովսկու անվան համամիութենական և ռադիոհեռուստատեսային մեծ սիմֆոնիկ նվագախմբի կատարմամբ,
• Թեհրանում՝ 1942 թվականի ապրիլին,
• Լոնդոնում՝ 1942 թվականի հունիսի 22-ին, անգլիացի դիրիժոր Հենրի Ջոզեֆ Վուդի և Լոնդոնի ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի կատարմամբ,
• ԱՄՆ, Նյու Յորք Սիթիում՝ 1942 թվականի հուլիսի 19-ին, NBC-ի սիմֆոնիկ նվագախմբի կատարմամբ, ղեկավար Արտուրո Տոսկանինի, ով օպերային և սիմֆոնիկ ռեպերտուարի իր բազմաթիվ ռադիո- ու հեռուստատեսային հեռարձակումների և ձայնագրությունների միջոցով մեծ հռչակ էր ձեռք բերել ԱՄՆ-ում։
• Գերմանիայում՝ 1946 թվականի դեկտեմբերի 22-ին, Բեռլինի ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի կատարմամբ, դիրիժոր՝ Սերջիու Չելիբիդակե^[11]։

• 1985 թվականին Լենինգրադի ֆիլհարմոնիայի շենքի պատին մի հուշատախտակ փակցվեց հետևյալ խոսքերով․

Այստեղ, Լենինգրադյան ֆիլհարմոնիայի Մեծ դահլիճում, 1942 թվականի օգոստոսի 9-ին[10], Լենինգրադի ռադիոկոմիտեի նվագախմբի կատարմամբ հնչել է Դմտրի Շոստակովիչի 7-րդ սիմֆոնիան, դիրիժոր՝ Կ․Ի․Էլիասբերգ[12]։

• Բանաստեղծ և լրագրող Յուրի Վորոնովը 1968 թվականին «Բալլադ երաժշտության մասին» խորագրով բանաստեղծություն է գրել, որում նկարագրել է շրջափակված Լենինգրադը և 7-րդ սիմֆոնիան։ Այդ ստեղծագործությունը տեղ է գտել «Շրջափակում» բանաստեղծությունների ժողովածուում։
• Սիմֆոնիայի ներկայացման առթիվ նկարահանվել է «Լենինգրադյան սիմֆոնիա» ֆիլմը։
• 42-րդ բանակի հրետանի, զինվոր Նիկոլայ Սավկովը 1942 թվականի օգոստոսի գաղտնի օպերացիային և 7-րդ սիմֆոնիայի պրեմիերային նվիրված բանաստեղծություն է գրել^[13]։

• Սուսաննա Ամատունի , Երաժշտական գրականություն, Երևան-1981
• Петров В. О. Творчество Шостаковича на фоне исторических реалий XX века. — Астрахань: Изд-во ОГОУ ДПО АИПКП, 2007. — 188 с.
• Русов Л. А. «Ленинградская симфония. Дирижирует Евгений Александрович Мравинский». 1982. // Иванов С. В. Неизвестный соцреализм. Ленинградская школа. — СПб: НП — Принт, 2007. — 109 с.

• Barnes, Julian, 'The Noise of Time', Vintage 2016 [ISBN 9781784703325]
• Blokker, Roy, with Robert Dearling, The Music of Dmitri Shostakovich: The Symphonies (Cranbury, New Jersey: Associated University Presses, Inc., 1979). 0-8386-1948-7.
• Dubinsky, Rostislav (1989). Stormy Applause. Hill & Wang 1989. 0-8090-8895-9.
• Programme note for the Symphony for performance by the London Shostakovich Orchestra
• Fay, Laurel, Shostakovich: A Life (Oxford and New York:Oxford University Press, 1989). 0-19-513438-9.
• Geiger, Friedrich, notes for Teldec 21467: Shostakovich: Symphony No. 7 "Lenningrad"; New York Philharmonic Orchestra conducted by Kurt Masur.
• MacDonald, Ian, The New Shostakovich (Boston: Northeastern University Press, 1990). 1-55553-089-3.
• Maes, Francis, tr. Arnold J. Pomerans and Erica Pomerans, A History of Russian Music: From Kamarinskaya to Babi Yar (Berkeley, Los Angeles and London: University of California Press, 2002). 0-520-21815-9.
• Moynahan, Brian, Leningrad: Siege and Symphony. (Eastbourne, UK: Quercus Publishing, 2013) 978-0857383006
• Sollertinsky, Dmitri & Ludmilla, tr. Graham Hobbs & Charles Midgley, Pages from the Life of Dmitri Shostakovich (New York and London: Harcourt Brace Jovanovich, 1980). 0-15-170730-8.
• Volkov, Solomon, tr. Antonina W. Bouis, Testimony: The Memoirs of Dmitri Shostakovich (New York: Harper & Row, 1979.). 0-06-014476-9.
• Volkov, Solomon, tr. Antonina W. Bouis, St. Petersburg: A Cultural History (New York: The Free Press, 1995). 0-02-874052-1.
• Volkov, Solomon (2004). Shostakovich and Stalin: The Extraordinary Relationship Between the Great Composer and the Brutal Dictator. Knopf. 0-375-41082-1.
• Wilson, Elizabeth (1994). Shostakovich: A Life Remembered. Princeton University Press. 0-691-04465-1.
• Ed Vulliamy, "Orchestral manoeuvres (part one)". The Guardian, 25 November 2001.
• Ed Vulliamy, "Orchestral maneouvres [sic] (part two)". The Guardian, 25 November 2001.
• Review of film version of the Symphony, St. Petersburg, 31 January 2005
• Programme, Shostakovich 7th Symphony/Cinemaphonia, Albert Hall, London May 9, 2005.
• Opus 60 — 60 лет спустя…
• Инго Метцмахер — 7 симфония Шостаковича (Classica.FM) Արխիվացված 2012-01-30 Wayback Machine
• Другая Седьмая Արխիվացված 2013-12-30 Wayback Machine

• Full orchestral score Արխիվացված 2014-11-10 Wayback Machine from the New York Philharmonic's archives
• 1941 Symphony No.7 performance by Toscanini on YouTube