Տորֆամամուռ

Տորֆամամուռ

Դասակարգում
Ինֆրաթագավորություն	Streptophyta
Վերնաբաժին	Բարձրակարգ բույսեր (Embryophytes)
Տիպ/Բաժին	Մամուռներ (Bryophyta)
Դաս	Sphagnopsida
Ենթադաս	Sphagnidae
Կարգ	Sphagnales
Ընտանիք	Sphagnaceae
Ցեղ	Տորֆամամուռ (Sphagnum) von Linné, 1753

Տորֆամամուռ, սպիտակ մամուռ, օշնա (լատին․՝ Sphagnum), տորֆամամուռազգիների ընտանիքի մամուռների ցեղ։

Կենսաբանական նկարագիր

Ցողունը կանգուն է, ճյուղավորվող, բարձրությունը ՝ 10-20 սմ։ Կողմնային ճյուղերը հաճախ փնջերով են, որոնք ցողունի գագաթնային մասում ավելի կարճ են և խիտ դասավորված, առաջացնում են գլխիկ, որը տարբեր տաքսոնների մոտ տարբեր գույների է (դեղին, գորշ, կարմիր, շագանակագույն)։ Ցողունային և ճյուղային տերևներն իրենց չափերով, ձևերով ու դասավորությամբ տարբեր են, սակայն երկուսի տերևներն էլ բաղկացած են բջիջների (դրանք երկու տեսակ են) մեկ շերտից և ջիղ չունեն։ Բջիջների մի մասը ասիմիլացնող քլորոֆիլակիր է, նեղ ու երկար, մյուսը՝ պրոտոպլաստից զուրկ, լայն, շեղանկյուն, մեռած, թափանցիկ, կոչվում են հիալինային բջիջներ։ Դրանք ծակոտկեն են, հեշտությամբ ջուրը ներծծում են և երկար ժամանակ այն պահում (կլանած ջրի կշիռը 20-30 անգամ գերազանցում է չոր նյութի կշռին)։ Տորֆամամուռ բազմանում է սպորներով և վեգետատիվ ճանապարհով։ Սպորները հասունանում են օգոստոսին։ Դրանք երկտուն են կամ միատուն, սակայն արական և իգական գամետները միշտ լինում են տարբեր ճյուղերի վրա։ Սպորոգոնիումը գտնվում է ցողունի գագաթին։ Հասունացումից առաջ ցողունի գագաթը սկսում է աճել-երկարել, սպորոգոնիումը դուրս է ցցվում, և գնդաձև տուփիկից (որի կափարիչը բացվում է) սպորները թափվում են։ Տորֆամամուռի ցողունները միշտ աճում են գագաթով, իսկ հիմքի մասերը մահանում են։

Կիրառություն և նշանակություն

Տարիների ընթացքում մամուռի նոր ծածկոցների շերտադրումը հին մեռած շերտերի վրա առաջացնում է հզոր փուխր տորֆաշերտ։ Տորֆագոյացումը տեղի է ունենում գերխոնավության, թթվածնի բացակայության և տորֆագոյացնող մամուռների կողմից թթու միջավայր ստեղծելու հետևանքով։ Թթվածնի բացակայությունը տորֆի զանգվածում անաերոբ միջավայր է ստեղծում, որտեղ բակտերիաները և սնկերը թույլ են զարգանում։ Տորֆի զանգվածներում հայտնաբերվել են լավ պահպանված մշակույթի առարկաներ, մարդկանց, կենդանիների, միջատների դիակներ, բնափայտի, սերմերի, պտուղների մնացորդներ։

Տեսակներ

Հայտնի է ավելի քան 300 (այլ տվյալներով 120 տեսակ^[1]), Հայաստանում՝ 5 տեսակ՝ տորֆամամուռ ծոպավոր (T. fimbriatum), տորֆամամուռ գորշ (Տ. fuscum), տորֆամամուռ ցցված (T. squarrosum) և այլն։ Ունի շատ սահմանափակ տարածում։ Հանդիպում է Գեղամա (Գռիձոր), Զանգեզուրի (Գորհայք գ.) և Մեղրու (Ճգնավոր լ.) լեռնաշղթաներում։ Զբաղեցնում է շատ փոքր՝ 50-100 մ² տարածք։ Աճում է հիմնականում շատ խոնավ վայրերում։ Ռիզոիդներ չունի։

Sphagnum affine Renauld Cardot
Sphagnum africanum Welw. Duby
Sphagnum andarmii (H.A.Crum) Flatberg
Sphagnum angermanicum Melin
Sphagnum angustifolium (Warnst.) C.E.O.Jensen
Sphagnum annulatum Warnst.
Sphagnum aongstroemii C.Hartm.
Sphagnum austinii Sull.
Sphagnum australe Mitt.
Sphagnum balticum (armsow) C.E.O.Jensen
Sphagnum bartlettianum Warnst.
Sphagnum beccarii Hampe
Sphagnum boliviae Warnst.
Sphagnum bordasii Besch.
Sphagnum brasiliense Warnst.
Sphagnum brevifolium (Lindb.) Roll
Sphagnum brevirameum Hampe
Sphagnum camusii (Cardot) Warnst.
Sphagnum capense Hornsch.
Sphagnum capillifolium (Ehrh.) Hedw.
Sphagnum carolinianum R.E.Andarm
Sphagnum centrale C.E.O.Jensen
Sphagnum ceylonicum Mitt. Warnst.
Sphagnum compactum Lam. DC.
Sphagnum concinnum (Berggr.) Flatberg
Sphagnum cribrosum Lindb.
Sphagnum cristatum Hampe
Sphagnum cuspidatulum Müll.Hal.
Sphagnum cuspidatum Ehrh. Hoffm.
Sphagnum cyclophyllum Sull. Lesq.
Sphagnum davidii Warnst.
Sphagnum denticulatum Brid.
Sphagnum falcatulum Besch.
Sphagnum fallax H.Klinggr.
Sphagnum fimbriatum Wilson
Sphagnum fitzgeraldii Renauld Cardot
Sphagnum flavicomans (Cardot) Warnst.
Sphagnum flexuosum Dozy Molk.
Sphagnum fuscum (Schimp.) H.Klinggr.
Sphagnum girgensohnii armsow
Sphagnum gomezii H.A.Crum
Sphagnum henryense Warnst.
Sphagnum imbricatum Hornsch.
Sphagnum inexspectatum Flatberg
Sphagnum intermedium (Warnst.) armsow
Sphagnum inundatum armsow
Sphagnum isophyllum (armsow) armsow
Sphagnum itatiaiae Müll.Hal. Warnst.
Sphagnum jensenii H.Lindb.
Sphagnum junghuhnianum Dozy Molk.
Sphagnum khasianum Mitt.
Sphagnum lenense H.Lindb. L.I.Savicz
Sphagnum lescurii Sull.
Sphagnum limbatum Mitt.
Sphagnum lindbergii Schimp.
Sphagnum livonicum (armsow Warnst.) G.Roth
Sphagnum longistolo Müll.Hal.
Sphagnum luzonense Warnst.
Sphagnum macrophyllum Bernh. Brid.
Sphagnum magellanicum Brid.
Sphagnum majus (armsow) C.E.O.Jensen
Sphagnum mendocinum Sull.
Sphagnum meridense (Hampe) Müll.Hal.
Sphagnum microcarpum Warnst.
Sphagnum microporum Warnst. Cardot
Sphagnum molle Sull.
Sphagnum molliculum Mitt.
Sphagnum nemoreum Scop.
Sphagnum nitidum Warnst.
Sphagnum novo-caledoniae Paris Warnst.
Sphagnum novo-zelandicum Mitt.
Sphagnum obtusiusculum Lindb. Warnst.
Sphagnum obtusum Warnst.
Sphagnum orientale L.I.Savicz
Sphagnum oxyphyllum Warnst.
Sphagnum palustre L.
Sphagnum papillosum Lindb.
Sphagnum patulum (Schimp.) Roll
Sphagnum perichaetiale Hampe
Sphagnum platyphyllum (Lindb.) Warnst.
Sphagnum plumulosum Roll
Sphagnum portoricense
Sphagnum pulchrum (Lindb.) Warnst.
Sphagnum pycnocladulum Müll.Hal.
Sphagnum pylaesii Brid.
Sphagnum quinquefarium (Lindb.) Warnst.
Sphagnum recurvum P.Beauv.
Sphagnum reichardtii Hampe
Sphagnum riparium Ångström
Sphagnum robinsonii Warnst.
Sphagnum robustum (Warnst.) Roll
Sphagnum rotundatum Müll.Hal. Warnst.
Sphagnum rubellum Wilson
Sphagnum armsowii Warnst.
Sphagnum rutenbergii Müll.Hal.
Sphagnum schliephackeanum (Warnst.) Roll
Sphagnum scorpioides (Hampe) H.A.Crum
Sphagnum semisquarrosum (armsow) Lepage
Sphagnum sericeum Müll.Hal.
Sphagnum sparsum Hampe
Sphagnum speciosum (armsow) H.Klinggr.
Sphagnum squarrosum Crome
Sphagnum steerei R.E.Andarm
Sphagnum strictum Sull.
Sphagnum subobesum Warnst.
Sphagnum subovalifolium Müll.Hal. Warnst.
Sphagnum subsecundum Nees
Sphagnum subtile (armsow) Warnst.
Sphagnum tenellum (Brid.) Brid.
Sphagnum tenerum Sull. Lesq. Sull.
Sphagnum teres (Schimp.)
Sphagnum torreyanum Sull.
Sphagnum triangulare (Mamczar) N.O.Fred.
Sphagnum trinitense Müll.Hal.
Sphagnum truncatum Hornsch.
Sphagnum tumidulum Besch.
Sphagnum violascens Müll.Hal.
Sphagnum warnstorfii armsow
Sphagnum wheeleri Müll.Hal.
Sphagnum wulfianum Girg.

Պատկերասրահ

Ծանոթագրություններ

↑ Список видов рода Сфагнум на сайте The Plant List (անգլ.)

Արտաքին հղումներ

Roberta and Fred Case. Building a Sphagnum Bog Garden (Выращивание сфагнума в открытом грунте.)
Sphagnum

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տորֆամամուռ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տորֆամամուռ» հոդվածին։

[1] Список видов рода Сфагнум на сайте The Plant List (անգլ.)

[1]