Hákon háleggur

Konungur Noregs Ætt Sverris konungs
Hákon háleggur
Ríkisár	1. nóvember 1299 - 8. maí 1319
Skírnarnafn	Hákon Magnússon
Fæddur	1270
Dáinn	8. maí 1319
	Túnsberg
Gröf	Maríukirkjan í Ósló
Konungsfjölskyldan
Faðir	Magnús lagabætir
Móðir	Ingibjörg Eríksdóttir
Drottning	Evfemía af Rügen
Börn	Ingibjörg Hákonardóttir Agnes Hákonardóttir

Hákon háleggur (1270 – 8. maí 1319) eða Hákon 5. Magnússon var konungur Noregs frá 1. nóvember 1299 til dauðadags. Hann tók við af bróður sínum, Eiríki Magnússyni.

Hákon hertogi

Foreldrar Hákonar voru konungshjónin Magnús Hákonarson lagabætir og Ingibjörg, dóttir Eiríks plógpenings Danakonungs. Faðir Hákonar gerði hann að hertoga árið 1273, um leið og hann gerði Eirík að meðkonungi sínum. Í Hirðskrá Magnúsar sem gerð var nokkru síðar kom fram að hertogi skyldi stýra hluta landsins sem konungur væri, en um leið sýna konunginum trúmennsku og hlýðni.

Þegar Magnús dó árið 1280 voru báðir synirnir á barnsaldri og höfðingjar stýrðu landinu ásamt Ingibjörgu drottningu. Hákon varð fullveðja 14 ára, 1284, og tók þá við stjórn hertogadæmis síns. Hann tók sér aðsetur í Ósló, en Eiríkur bróðir hans dvaldi löngum í Björgvin. Ekki kemur nákvæmlega fram hve stórt hertogadæmi Hákonar var en auk Óslóarsvæðisins mun það hafa verið Upplönd, Ryfylki, hugsanlega Agðir og svo Færeyjar og Hjaltlandseyjar. Hann stýrði hertogadæminu af myndarskap og kom á ýmsum réttarbótum.

Konungur Noregs

Eiríkur konungur dó sumarið 1299. Hann lét eftir sig kornunga dóttur en samkvæmt norskum ríkiserfðareglum stóð bróðir hans mun framar í erfðaröðinni en dóttirin og varð Hákon því konungur. Hann var krýndur í Ósló 1. nóvember það ár og skömmu síðar lét hann hefja byggingu virkisins í Akershús við Ósló. Segja má að á ríkisstjórnarárum hans hafi miðstöð stjórnsýslunnar í Noregi flust frá Björgvin til Óslóar, en þó var Hákon oft í Björgvin, einkum á veturna.

Hákon háleggur var mun sterkari leiðtogi en Eiríkur bróðir hans, meðal annars hreinsaði hann til í ríkisráðinu þegar hann tók við völdum, og lét árið 1302 hengja valdamesta manninn þar, Auðun Hugleiksson hestakorn. Hann losaði sig við ýmsa ættgöfuga tignarmenn og preláta en valdi þess í stað með sér vel menntaða, dugmikla og trygga ráðgjafa.

Hann var stjórnsamur og óþreytandi í viðleitni sinni að styrkja konungsvaldið og auka miðstýringu. Meðal annars sendi hann hvað eftir annað fulltrúa sína til Íslands til að reyna að auka völd sín yfir landinu. Hákon lét kristin viðhorf ráða miklu um stjórn ríkisins, og eftir dauða hans var hann af mörgum talinn helgur maður. Eimdi eftir af því fram til siðaskipta.

Hjónaband og erfingjar

Kona Hákonar háleggs (1299) var Evfemía af Rügen. Dóttir þeirra var Ingibjörg Hákonardóttir (1301-um 1360). Laungetin dóttir Hákonar, með Gró Sigurðardóttur, var Agnes Hákonardóttir (1290-1319).

Eftir fæðingu Ingibjargar vildi Hákon leitast við að tryggja ríkiserfðirnar og fékk fram breytingu á erfðaröð norsku krúnunnar, þannig að skilgetinn sonur skilgetinnar dóttur var settur í þriðja sæti, skilgetin dóttir í níunda sæti og skilgetinn sonur óskilgetinnar dóttur í ellefta sæti. Ennfremur var sett inn ákvæði um að ef konungur væri ekki fullveðja skyldi ríkinu stýrt af tólf manna ríkisráði og því var svo settur ákveðinn rammi.

Hákon háleggur dó vorið 1319 og með honum karlleggurinn af ætt Sverris konungs en Magnús, sonur Ingibjargar dóttur hans og Eiríks Magnússonar hertoga af Södermanland, erfði krúnuna og varð konungur bæði Noregs og Svíþjóðar, aðeins þriggja ára að aldri.

Heimildir

• Hákon háleggur – Æviágrip Geymt 2011-06-03 í Wayback Machine — Store Norske Leksikon.
• Hákon 5. Magnússon – Ítarlegt æviágrip — Norsk biografisk leksikon.