Eiríkur af Pommern

Konungur Danmerkur, Noregs og Svíþjóðar Kalmarsambandið
Eiríkur af Pommern
Ríkisár	Noregur: 1389 - 1442 Svíþjóð: 1396 - 1439 Danmörk: 1412 - 1439
Skírnarnafn	Bugislav
Kjörorð	ekkert
Fæddur	um 1382
	Darlowo
Dáinn	4. apríl 1459
	Darlowo
Gröf	Maríukirkjan, Darlowo
Konungsfjölskyldan
Faðir	Vratislav af Pommern
Móðir	María af Mecklenburg
Drottning	Filippa af Englandi
Börn	engin

Eiríkur af Pommern (sænska: Erik av Pommern) (f. 1382, d. 4. apríl 1459) varð konungsarfi í Kalmarsambandinu þegar Margrét Valdimarsdóttir mikla ættleiddi hann árið 1389 eftir lát Ólafs sonar hennar. Hann var síðan konungur Noregs 1389-1442 sem Eiríkur 3., konungur Danmerkur 1396-1439 sem Eiríkur 7. og konungur Svíþjóðar 1396-1439, en þar hafði hann ekkert númer og var einfaldlega kallaður Eiríkur af Pommern, eins og hefur raunar einnig verið gert í hinum ríkjunum eftir hans dag.

Kalmarsambandið

Eiríkur hét upphaflega Bugislav og var sonur Vratislavs af Pommern og Maríu af Mecklenburg, eina eftirlifandi barnabarns Valdimars atterdag. Hann var einnig afkomandi Magnúsar hlöðuláss Svíakonungs og Hákonar háleggs Noregskonungs.

Bugislav var sendur til Danmerkur árið 1389, sjö ára að aldri, til að alast upp hjá Margréti ömmusystur sinni, og um leið var nafni hans breytt. Hann var hylltur sem konungur Noregs í Þrándheimi 8. september sama ár. Árið 1396 var hann lýstur konungur Danmerkur og síðan Svíþjóðar og þann 17. júní 1397 var hann krýndur konungur allra landanna - og þar með einnig Finnlands og Íslands - í dómkirkjunni í Kalmar í Svíþjóð. Við sama tækifæri var gengið frá samningi um ríkjasamband sem síðan hefur verið nefnt Kalmarsambandið. Þótt Eiríkur hefði verið krýndur stýrði Margrét þó í raun öllum ríkjunum til dauðadags 1412.

Hjónaband

Árið 1402 hóf Margrét drottning samningaviðræður við Hinrik 4. Englandskonung um bandalag milli Englands og Norðurlanda. Hún vildi að Eiríkur gengi að eiga Filippu, dóttur Hinriks, en sonur Hinriks, sem síðar varð Hinrik 5., giftist Katrínu systur Eiríks. Af bandalaginu varð þó ekki vegna þess að Englendingar vildu draga Norðurlönd inn í Hundrað ára stríðið við Frakka, sem þá geisaði, en Margrét vildi það ekki. Ekkert varð af tvöfalda brúðkaupinu en þó varð úr að Eiríkur og Filippa giftust 26. október 1406 í Lundi. Hún var þá tólf ára.

Fátt er vitað um hjónaband þeirra en Eiríkur treysti Filippu meðal annars til að stýra ríkinu þegar hann fór í langferð um Evrópu og raunar allt til Landsins helga 1423-1425. Þau voru hins vegar barnlaus, nema hvað Filippa ól andvana barn árið 1429, eftir meira en tuttugu ára hjónaband, og lést svo ári síðar. Katrín systir Eiríks giftist aftur á móti Jóhanni af Pfalz-Neumarkt og varð móðir Kristófers af Bæjaralandi, arftaka Eiríks.

Samtímaheimildir benda til þess að Eiríkur hafi verið vel gefinn, framsýnn og dugmikill og hann var einnig heimsmaður, vel máli farinn og átti auðvelt með að heilla fólk, ekki síst konur. En hann virðist líka hafa verið skapmikill og mjög þrjóskur. Hann var ljósrauðhærður og rauðbirkinn, vel vaxinn og góður íþróttamaður.

Konungur og sjóræningi

Eitt helsta keppikefli Eiríks var að draga úr völdum og áhrifum Hansasambandsins á Norðurlöndum og árið 1422 bannaði hann Hansakaupmönnum að versla milliliðalaust í Danmörku. Og árið 1429 kom hann á Eyrarsundstollinum sem átti eftir að verða aðaltekjulind danskra konunga fram á miðja 19. öld. Öll erlendi skip sem sigldu um Eyrarsund urðu að koma við á Helsingjaeyri og greiða toll af farmi sínum.

Ríkisár Eiríks af Pommern einkenndust þó öðru fremur af átökum við greifana í Holtsetalandi um yfirráð yfir Suður-Jótlandi. Honum varð þó ekkert ágengt en átökin íþyngdu efnahag ríkisins sem leiddi til þess að aðallinn í Svíþjóð og Danmörku varð honum andsnúinn og norskir bændur gerðu uppreisn.

Þegar Filippa drottning lést 1430 var Eiríkur nærri fimmtugur og barnlaus. Hann vildi að frændi hans, Bugislav af Pommern, yrði arftaki sinn en það vildi danski aðallinn ekki samþykkja. Þá fór Eiríkur í eins konar konunglegt verkfall og flutti til Visby á Gotlandi 1439. Þar lifði hann meira eða minna á sjóránum.

Árið 1440 var hann settur af og systursonur hans, Kristófer af Bæjaralandi, tók við konungdómi í ríkjunum þremur. Eiríki var við það tækifæri boðið að vera áfram konungur Noregs, enda héldu Norðmenn lengur tryggð við hann en aðrir, en er sagður hafa svarað því til að betra væri að vera sjóræningjaforingi á Gotlandi en konungur í Noregi. Á Íslandi hélt þó Teitur ríki Gunnlaugsson í Bjarnanesi tryggð við Eirík til dauðadags, kvaðst aldrei hylla annan konung að Eiríki lifandi og neitaði að hylla bæði Kristófer af Bæjaralandi og Kristján 1.

Kristófer af Bæjaralandi lést 1448 og við tók Kristján I. Eiríkur af Pommern lét honum þá Visby eftir í skiptum fyrir leyfi til að snúa aftur til Pommern, þar sem hann lést 1459. Eftir lát Filippu drottningar hafði hann tekið saman við Sessilíu nokkra, sem verið hafði hirðmey Filippu, og fylgdi hún honum til Gotlands og síðan til Pommern.

Heimild

• Fyrirmynd greinarinnar var „Erik af Pommern“ á dönsku útgáfu Wikipedia. Sótt 9. október 2010.
• Fyrirmynd greinarinnar var „Eric of Pomerania“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 9. október 2010.