Jonas Savimbi

Jonas Savimbi
Jonas Savimbi árið 1989.
Fæddur3. ágúst 1934
Munhango, Bié, portúgalska Angóla
Dáinn22. febrúar 2002 (67 ára)
Lucuse, Moxico, Angóla
ÞjóðerniAngólskur
StörfSkæruliðaforingi
FlokkurUNITA

Jonas Malheiro Sidónio Sakaita Savimbi (3. ágúst 1934 – 22. febrúar 2002) var angólskur byltingarmaður, stjórnmálamaður og uppreisnarforingi sem stofnaði og leiddi Þjóðarsamtök til algers sjálfstæðis Angóla (UNITA). UNITA var einn margra hópa sem háðu skæruhernað gegn nýlendustjórn Portúgala frá 1966 til 1974. Eftir að Angóla hlaut sjálfstæði varð hópurinn andkommúnistaflokkur sem barðist gegn ríkisstjórn Alþýðuhreyfingarinnar fyrir frelsun Angóla (MPLA) í borgarastyrjöldinni í Angóla.

Savimbi var í reglulegum samskiptum við andkommúníska aðgerðasinna í Bandaríkjunum og var einn kunnasti talsmaður andkommúnisma á heimsvísu. Savimbi var drepinn í átökum við stjórnarliða árið 2002.

Æviágrip

Jonas Savimbi fæddist í þorpinu Muhango í hálendinu í miðhluta Angóla og var kominn af fátæku sveitafólki. Hann gekk í barnaskóla mótmælenda en fluttist síðan til Portúgal og nam læknisfræði[1] en var vísað þaðan fyrir áróðursstarfsemi.[2] Síðar nam hann stjórnmálafræði við Háskólann í Lausanne í Sviss en sneri árið 1965 aftur til Angóla til að taka þátt í sjálfsstæðisstríði landsins gegn nýlendustjórn Portúgala. Hann hafði þá lært skæruhernað í Kína og hafði með sér 11 aðstoðarmenn.[3]

Árið 1966 stofnaði Savimbi Þjóðarsamtök til algers sjálfstæðis Angóla (portúgalska: União Nacional para a Independência Total de Angola, skamstafað UNITA). Skæruliðar UNITA börðust við portúgalska nýlenduhermenn frá 1966 til 1974 og lentu stundum einnig í átökum við tvær aðrar sjálfstæðishreyfingar, Þjóðfylkinguna til frelsunar Angóla (FNLA), sem naut stuðnings Bandaríkjanna, og Alþýðuhreyfinguna til frelsunar Angóla (MPLA), sem naut stuðnings Sovétríkjanna, Kúbu og Austur-Þýskalands.[3]

Sumarið 1974 hóf Savimbi viðræður við Holden Roberto, leiðtoga FNLA, og Agostinho Neto, leiðtoga MPLA, til að fá hreyfingarnar saman til samstarfs um samning við Portúgali. Ætlunin var að flokkarnir þrír myndu skipta með sér völdum fram að kosningum sem skyldu haldnar fyrir 11. nóvember 1975, en þá fengi Angóla sjálfstæði. Þegar sjálfstæðisdagurinn rann upp lögðu liðsmenn MPLA hins vegar höfuðborgina Lúanda undir sig með hjálp kúbverskra hermanna og hnepptu leiðtoga hinna flokkanna í tímabundið varðhald. Þetta leiddi til upphafs borgarastyrjaldarinnar í Angóla, þar sem UNITA og FNLA börðust gegn nýrri stjórn MPLA. Höfuðborg Savimbi, Huambo, féll í hendur Kúbverja í febrúar 1976 en hann hörfaði inn í frumskóginn og hét því að berjast áfram með hvaða hjálp sem honum byðist.[3]

Stjórn MPLA var fljót að sigra her FNLA en Savimbi og hans flokki tókst að þrauka með hernaðaraðstoð frá Bandaríkjunum og frá Suður-Afríku. UNITA naut mests fylgis meðal landsmanna af Ovimbundu-þjóðarbrotinu í miðju vestanverðu landinu.[4] Þrátt fyrir að þiggja hjálp frá Suður-Afríku sagðist Savimbi ekki styðja suður-afrísku kynþáttaaðskilnaðarstefnuna, heldur þæði hann alla hjálp sem nauðsynleg væri til að vinna sigur gegn stjórninni.[5]

Á stjórnarárum Ronalds Reagan frá 1980 til 1988 stórjuku Bandaríkjamenn stuðning sinn við UNITA og Savimbi var hampað sem frelsishetju í hinni alþjóðlegu baráttu gegn kommúnismanum. Savimbi fékk að heimsækja Reagan í Hvíta húsinu og bauð sjálfur bandarískum þingmönnum til höfuðstöðva sinna í bænum Jamba, þar sem hann hélt fyrirlestra fyrir þá um nauðsyn þess að „innleiða lýðræði í Angóla“.[1]

Staðan í Angóla gerbreyttist þegar kalda stríðinu lauk í byrjun tíunda áratugarins. Stórveldin misstu áhugann á því að styðja stríðsaðila í Angóla og hvöttu þess í stað til þess að samið yrði um frið. Bandaríkin, Rússland og Portúgal höfðu milligöngu um friðarsamkomulag sem gert var milli UNITA og MPLA sem gerði ráð fyrir að frjálsar þingkosningar yrðu haldnar í september 1992. Í kosningunum hlaut MPLA um 54 prósent en UNITA aðeins um 34 prósent. Fyrir kosningarnar hafði Savimbi lýst því yfir að ef flokkur hans ynni ekki sigur væri það sönnun þess að MPLA hefði svindlað. Savimbi hóf því áframhaldandi hernað gegn stjórninni eftir kosningarnar.[6] Afstaða Savimbi sætti mikilli gagnrýni og hann var sakaður um að vinna skipulega gegn friði og lýðræði í heimalandi sínu.[1]

Aftur tókst að koma á friði árið 1994, sem entist að mestu til ársins 1998. Þegar friðurinn leið undir lok var Savimbi aftur gerður ábyrgur fyrir því. UNITA hélt áfram baráttu við ríkisstjórnina til ársins 2002, en það ár fór mjög að halla undan fæti hjá hreyfingunni.[1] Eftir að Bandaríkjamenn hættu stuðningi við Savimbi fór hann að fjármagna baráttu sína gegn stjórnvöldum með sölu „blóðdemanta“ af demantaríkum svæðum sem UNITA hafði á sínu valdi.[7]

Savimbi var loks sjálfur felldur í bardaga við stjórnarliða þann 22. febrúar árið 2002.[1]

Í dægurmenningu

Jonas Savimbi birtist sem persóna í Call of Duty-tölvuleiknum Black Ops II frá árinu 2012. Börn Savimbi höfðuðu mál í Frakklandi gegn framleiðanda leiksins, Acti­visi­on Blizz­ard, vegna ærumeiðinga gegn föður þeirra, en í leiknum er hann sýndur sem villimannsleg persóna sem meðal annars drepur mann með sveðju. Franskur dómstóll vísaði málinu frá í mars 2016 og vísaði til tæknilegra ágalla á stefnunni og til þess að hann hefði ekki lögsögu í málinu.[8]

Tilvísanir

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 „Peð í valdatafli kalda stríðsins“. Morgunblaðið. 24. febrúar 2002. bls. 6.
  2. ↑ „Jonas Savimbi, skáld og skæruliðaforingi“. Dagblaðið Vísir. 8. febrúar 1986. bls. 57.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Smith Hempstone (1. mars 1982). „Þar sem vestrið getur sigrað“. Úrval. bls. 26–32.
  4. ↑ Dagur Þorleifsson (7. september 1992). „Heyrist gal hanans svarta“. Tíminn. bls. 8–9.
  5. ↑ Ívar Guðmundsson (7. júlí 1988). „Skæruliðaforinginn leitar stuðnings við friðartillögur sínar“. Morgunblaðið. bls. 29.
  6. ↑ Dagur Þorleifsson (12. apríl 1994). „Hálf milljón látinna“. Tíminn. bls. 8.
  7. ↑ „Blóði drifin slóð demantanna“. Dagur. 21. júlí 2000. bls. 11.
  8. ↑ „Kærðu Call of Duty fyrir ófrægingu“. mbl.is. 24. mars 2016. Sótt 23. janúar 2025.