Зимбабве

Зимбабве Республикасы ағылш. Republic of Zimbabwe Үлгі:Lang-sn
Байрақ Елтаңба
Ұран: «Unity, Freedom, Work»
Әнұран: «Kalibusiswe Ilizwe le Zimbabwe»
Тарихы
Тәуелсіздік күні	18 сәуір 1980 жыл (Ұлыбританиядан)
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілдері	ағылшын тілі, шона, солтүстік ндебеле
Елорда	Хараре
Ірі қалалары	Хараре, Булавайо, Читунгвиза, Мутаре, Гверу
Үкімет түрі	Президенттік республика
Президенті Бірінші вице-президенті Екінші вице-президенті	Эммерсон Мнангагва Константино Чивенга Кембо Мохади
Географиясы
Жер аумағы • Барлығы • % су беті	Әлем бойынша 60-шы орын 390 757 км² 1
Жұрты • Сарап (2016) • Санақ (2012) • Тығыздығы	▲ 16 150 362 адам (73-ші) 12 973 808[1] адам 26 адам/км² (170-ші)
Экономикасы
ЖІӨ (АҚТ)  • Қорытынды (2017)  • Жан басына шаққанда	33,872 млрд.[2] $ 2,276[2] $
ЖІӨ (номинал)  • Қорытынды (2017)  • Жан басына шаққанда	17,105 млрд.[2] $ 1,149[2] $
АДИ (2017)	▲ 0,535[3] (төмен) (156-шы)
Валютасы	Доллар
Қосымша мәліметтер
Интернет үйшігі	.zw
ISO коды	ZW
ХОК коды	ZIM
Телефон коды	+263
Уақыт белдеулері	UTC+02:00

Зимбабве Республикасы (ағылш. Republic of Zimbabwe [zɪmˈbɑːbweɪ], 1980 жылға дейін — Оңтүстік Родезия) – Оңтүстік Африкада орналасқан мемлекет. Замбиямен, Мозамбикпен, Ботсванамен және Оңтүстік Африка Республикасымен шектеседі. Жер көлемі – 390,8 мың км². Халқы – 12,6 млн. адам (1998). Негізгі тұрғындары – африкалықтар (шона, матабеле, тонга, т.б. халықтар), 100 мыңға жуық еуропалықтар да тұрады. Ресми тілдері: ағылшын, шона тілдері. Халқының көпшілігі (60%) дәстүрлі діни сенімдерін, кейбір бөлігі (30%) христиан дінінің католик тармағын ұстанады.

Астанасы – Хараре қаласы (1,4 млн. адам). Ел 8 провинцияға бөлінеді.

Зимбабве – президенттік республика. 1980 жылы қабылданған Конституциясы (кейін ішінара түзетулер енгізілген) бойынша жалпыхалықтық сайлауда 6 жылға сайланатын президент Мин. Каб-н тікелей өзі басқарады (1987 жылы Р. Мучабе). Заң шығарушы орган – бір палаталы Ұлттық ассамблея 150 депутаттан тұрады. Олардың 120-сын халық сайлайды, 12-ін президент тағайындайды. Бұған қоса провинцияларды басқаратын 8 губернатор мен 10 тайпа көсемі парламент мүшесі болып табылады. Ұлттық мерекесі – 18 сәуір (Тәуелсіздік күні). Ақшасы – Зимбабве доллары.^[4]

Табиғаты

Зимбабве жері биіктігі 800 – 1500 м Матабеле және Машона жоталарында орналасқан. Ең биік жері – Иньянга тауындағы Иньянгани шыңы (2596 м). Елдің солт-нде Замбези өзені, оңт-нде Лимпопо өзені ағып жатыр. Жерінің солт. бөлігі субэкваторлық, оңтүстік тропиктік климаттық белдеулерде орналасқан. Ең жылы ай – қантардағы орташа температура 21 – 27°С, ең суық ай – шілдеде 10 – 17°С. Жылдық жауын-шашын мөлшері оңтүстік-батыста 300 – 700, ал шығыста 2000 мм-ге дейін. Замбези өзенінің орта ағысында аса ірі Кариба бөгені бар. Саванналы ормандарда Виктория – Фола ұлттық саябағы орналасқан.

Тарихы

Зимбабве жерін адам баласы ерте замандардан бастап қоныстанған. 1 – 2 ғ-ларда мұнда банту тайпалары (қазіргі шона халқының арғы аталары) келіп қоныстанған. 12 – 17 ғ-ларда қазіргі Зимбабве мен Мозамбик аумағында Мономотона мемлекеті салтанат құрды. 1693 жылдан бастап шона тайпасының көсемдері билік басына келді. 19 ғ-дың орта тұсында елдің басым бөлігі матабеле тайпасының көсемі Мзиликазидің басшылығымен бір орталыққа бірікті. 1880 жылдың аяғында елді ағылшын отаршылары толықтай басып алып, Оңтүстік Родезия (С.Родес есімді отарлаушы және ауқатты адам құрметіне) деп атады. Ұлыбритания 1923 жылы Оңтүстік Родезияға “Англияның өзін-өзі басқаратын отары” құқығын беріп, ол 1953 – 63 жылы Родезия мен Ньясаленда федерациясы құрамында болды. Ұлт-азаттық қозғалыстың күшеюіне байланысты ағылшындар федерацияны таратып, Солтүстік Родезия (Замбия) мен Ньясаленданың (Малави) тәуелсіздігін мойындады. Ал Оңтүстік Родезияда билік аз санды еуропалықтардың қолында қалып қойды. Олар жергілікті тұрғындардың тең құқын мойындамай, нәтижесінде 1966 жылы екі жақ арасында қарулы қақтығыс орын алды. 1976 жылы Зимбабве патриоттық майданы құрылуына байланысты қарулы қақтығыстар әрі қарай шиеленісіп кетті. Елдегі азамат соғысын тоқтату үшін 1979 жылы қыркүйек-желтоқсанда Лондонда Ұлыбритания үкіметінің тікелей ұйымдастыруымен қарсылас жақтар атысты тоқтату, болашақ тәуелсіз мемлекеттің конституциясын жариялау, сайлау өткізу жөнінде өзара келісімге келді. 1980 жылы ақпанда сайлау өткізіліп (елдің қазіргі президенті Р.Мучабе жеңіске жетті), 1980 жылы 18 сәуірде елдің тәуелсіздігі жарияланды. Осыдан кейін барып ішкі жағдай бір қалыпқа түсті.^[5]

Экономикасы

Зимбабве – Африкадағы экономикасы жақсы дамыған елдердің бірі. Жан басына шаққанда жылдық ұлттық табыс мөлшері – 2280 АҚШ доллары көлемінде. Жылдық ішкі жиынтық өнім – 4,8 млрд. доллар көлемінде, жыл сайынғы өсім – 2,1%. Өнеркәсіп өнімдері ел экономикасының 34%-н құрайды және ол тау-кен өндірісі (90%-і экспортқа шығарылады), металлургия, тамақ, жеңіл өнеркәсіп, ағаш өңдеу, химия, т.б. салалардан тұрады. Ауыл шаруашылығы ұлттық байлықтың 15%-н құрайды, әрі ел өзін азық-түлікпен толық қамтамасыз етіп, артық өнімдерін экспортқа шығарады. Зимбабве экспортқа алтын, темекі, металл, мақта шығарады, сырттан машиналар, құрал-жабдықтар, энергия көздерін әкеледі. Негізгі сауда серіктері: Оңтүстік Африка Республикасы, Ұлыбритания, Германия, АҚШ, Жапония, көршілес Африка мемлекеттері. Зимбабве 1980 жылдан бастап БҰҰ-на мүше, Британ достастығына, т.б. халықар. ұйымдарға кіреді. Қазақстан мен З. арасында дипломатиялық қарым-қатынас орнаған, бірақ екі ел арасында мәдени-экономикалық байланыстар дамымаған.^[6]

Дереккөздер

Зимбабве к т ө Африка елдері Егеменді елдер Алжир • Ангола • Бенин • Ботсвана • Буркина-Фасо • Бурунди • Габон • Гамбия • Гана • Гвинея • Гвинея-Бисау • Джибути • Замбия • Зимбабве • Кабо-Верде • Камерун • Кения • Коморлар • Конго Демократиялық Республикасы • Конго Республикасы • Кот-д’Ивуар • Лесото • Либерия • Ливия • Маврикий • Мавритания • Мадагаскар • Малави • Мали • Марокко • Мозамбик • Мысыр • Намибия • Нигер • Нигерия • Оңтүстік Африка Республикасы • Оңтүстік Судан • Орталық Африка Республикасы • Руанда • Сан-Томе және Принсипи • Сейшель • Сенегал • Сомали • Судан • Сьерра-Леоне • Танзания • Того • Тунис • Уганда • Чад • Экваторлық Гвинея • Эритрея • Эсватини • Эфиопия Тәуелді аймақтар Үнді мұхитындағы Британия аймағы • Батыс Сахара1 • Канар аралдары • Мадейра • Майотта • Мелилья • Реюньон • Әулие Елена, Эсеншн және Тристан-да-Кунья аралдары • Эпарсе аралдары • Сеута Мойындалмаған және жартылай мойындалған мемлекеттер Сахара Араб Демократиялық Республикасы1 • Сомалиленд • Сомали шекарасындағы мемлекеттік құрылымдар 1 Батыс Сахара, БҰҰ құжатарына сәйкес, деколонизацияланбаған шекара болып табылады. Сахара АДР Африка одағының мүшесі болып саналады. к т ө Африка одағы Мүшелері Алжир • Ангола • Бенин • Ботсвана • Буркина-Фасо • Бурунди • Габон • Гамбия • Гана • Гвинея • Гвинея-Бисау • Джибути • Замбия • Зимбабве • Кабо-Верде • Камерун • Кения • Коморлар • Конго Демократиялық Республикасы • Конго Республикасы • Кот-д’Ивуар • Лесото • Либерия • Ливия • Маврикий • Мавритания • Мадагаскар • Малави • Мали • Марокко • Мозамбик • Мысыр • Намибия • Нигер • Нигерия • Оңтүстік Африка Республикасы • Оңтүстік Судан • Орталық Африка Республикасы • Руанда • Сан-Томе және Принсипи • Сейшель • Сенегал • Сомали • Судан • Сьерра-Леоне • Танзания • Того • Тунис • Уганда • Чад • Экваторлық Гвинея • Эритрея • Эсватини • Эфиопия Халықаралық түрде мойындалмаған Сахара Араб Демократиялық Республикасы к т ө Ұлттар достастығы Мүшелері Антигуа және Барбуда • Аустралия • Багам аралдары • Бангладеш • Барбадос • Белиз • Ботсвана • Бруней • Вануату • Гайана • Гамбия • Гана • Гренада • Доминика • Жаңа Зеландия • Замбия • Камерун • Канада • Кения • Кипр • Кирибати • Лесото • Маврикий • Малави • Малайзия • Мальта • Мозамбик • Намибия • Науру • Нигерия • ОАР • Папуа — Жаңа Гвинея • Пәкістан • Руанда • Самоа • Сент-Люсия • Сейшель аралдары • Сент-Винсент және Гренадиндер • Сент-Китс және Невис • Сингапур • Соломон аралдары • Сьерра-Леоне • Танзания • Тонга • Тринидад және Тобаго • Тувалу • Уганда • Ұлыбритания • Үндістан • Фиджи1 • Шри-Ланка • Эсватини • Ямайка Бұрынғы мүшелері Зимбабве • Ирландия • Мальдив Республикасы 1 Мүшелегі тоқтатылған

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Zimbabwe